حانیه مسجودی
سید رضا میر طاهر، کارشناس مسائل استراتژیک در گفت‌وگو با «رسالت» تنش‌های فعلی بین روسیه و اوکراین را به‌صورت تخصصی تشریح کرد که  سابقه بحران اوکراین به انقلاب نارنجی در سال ۲۰۰۵ برمی‌گردد.
وی افزود: آن زمان یک رئیس‌جمهور غرب‌گرا در این کشور روی کارآمد با توجه به رویکرد غرب گرایانه دولت اوکراین در آن زمان یکی از اهداف مطروحه از طرف رئیس‌جمهور وقت این بود که اوکراین به عضویت اتحادیه اروپا و ناتو دربیاید.
  اتفاقات سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۹ چطور به آتش بین روسیه و اوکراین دامن زد؟
میر طاهر گفت: با توجه به اینکه رئیس‌جمهور آن زمان اوکراین در سال ۲۰۱۰ از قدرت برکنار شد  رئیس جمهور دیگری سرکارآمد که یک فرد روس گرا بود و مسئله عضویت اوکراین در ناتو کنار گذاشته شد و به حالت تعلیق درآمد. البته قبل از آن یعنی در سال ۲۰۰۸ و در جریان نشست سران ناتو در بخارست، پایتخت رومانی مسئله عضویت اوکراین و گرجستان در ناتو به تصویب سران این سازمان نظامی رسیده است.
او ادامه داد: در دوره یانکوویچ یعنی تا سال ۲۰۱۴ میلادی مسئله به حالت تعلیق درآمد. اما در سال ۲۰۱۴ تحول بزرگی در آن رخ داد که البته غربی‌ها از آن به‌عنوان انقلاب اوکراین یاد می‌کنند. درحالی‌که از نگاه روس‌ها و طرفداران روس‌ها یک کودتا بود و در جریان این تحول یانکوویچ برکنار شد و از اوکراین به روسیه گریخت و مجدد یک دولت غرب‌گرا در این کشور روی کارآمد. این کارشناس تصریح می‌کند: در دوران آقای پروشنکوف، رئیس‌جمهور غرب‌گرای اوکراین مسئولیت این کشور در ناتو با جدیت دنبال شد و در ژانویه ۲۰۱۹ بعدازاینکه مجلس اوکراین مسئله عضویت این کشور در اتحادیه اروپا و ناتو را به‌عنوان یک متمم قانون اساسی تصویب کرد، آقای پروشنکوف در فوریه ۲۰۱۹ این مصوبه مجلس را امضا کرد و اکنون بحث عضویت اوکراین در ناتو به‌عنوان یکی از اصول مواد قانون اساسی در اوکراین مطرح است.
  تلاش روس ها برای عدم توسعه ناتو به سمت شرق و مقاومت ناتو
او عنوان کرد: به‌هرحال مسئله‌ای که رخ داد این بود که روس‌ها هرگونه توسعه ناتو به سمت شرق مخصوصا تلاش ناتو برای عضویت درآوردن کشورهای شوروی سابق که در همسایگی روسیه قرار دارند را به‌عنوان خط قرمز امنیت ملی خودش اعلام کرد و با جدیت این مسئله را مطرح کرد که با هرگونه اقدامی در این زمینه به‌شدت برخورد می‌کند.
میرطاهر تأکید کرد: برخورد روس‌ها در این زمینه به سال ۲۰۰۸ جنگ روسیه و گرجستان برمی‌گردد که برخلاف تصور مقامات گرجی، روس‌ها به‌شدت وارد عمل شدند و نه‌تنها حملات نظامی گسترده‌ای را علیه گرجستان سامان دادند بلکه حتی بحث تصرف تفلیس پایتخت این کشور را نیز مطرح می‌کردند که البته با وساطت غربی‌ها به‌ویژه فرانسه از این کار صرف‌نظر کردند. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد که روسیه در سال ۲۰۰۸ نشان داد که به‌هیچ‌عنوان در مورد این مسئله شوخی ندارد و قاطعیت و جدیت مانع از عضویت کشورهای سابق جماهیر شوروی در ناتو و اتحادیه اروپا می‌شود. این مسئله در مورد اوکراین با جدیت و اهمیت دوچندانی همراه است.
  تنش بین اوکراین و روسیه نتیجه تلاش سازمان یافته غرب برای جداکردن اوکراین از اردوگاه روسیه و الحاق آن به اردوگاه غرب برای تضعیف روس ها است
میر طاهر ادامه داد: به دلیل اینکه تا قبل از تحولات سال ۲۰۱۴ که تحت عنوان بحران اوکراین از آن یاد می‌شود، اوکراین و روسیه گسترده‌ترین روابط اقتصادی و تجاری را داشتند اوکراین مهد زایش روسیه محسوب می‌شود و تشابهات بسیار زیادی با روسیه در زمینه فرهنگی و زبانی، تاریخی و حتی دینی و اقتصادی دارند. با توجه به تحولات سال ۲۰۱۴ که درواقع می‌توان از آن به‌عنوان تلاش سازمان‌یافته غربی‌ها برای جدا کردن اوکراین از اردوگاه روسیه و الحاق آن به اردوگاه غرب و یک گام مهم برای تضعیف روس ها یاد کرد، روس‌ها همان زمان این تخریب را تبدیل به فرصت کردند.
وی افزود: درحالی‌که در شرایط عادی نمی‌توانستند ادعای خودشان را در مورد الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه تحقق بخشند در آن مقطع زمانی با اشغال کریمه و برگزاری یک همه‌پرسی و بعدازآن تصویب این همه‌پرسی در مجالس روسیه و امضای رئیس‌جمهور این کشور پای این مصوبه، شبه‌جزیره کریمه به‌عنوان استان روسیه به کشورشان معرفی شد.
کارشناس مسائل استراتژیک ابراز کرد: مشکلی که در آن زمان به وجود آمد این بود که نواحی شرق اوکراین‌که متشکل از دو منطقه دونتسک و لوهانسک است دارای جمعیت قابل‌ملاحظه از روس تبارها بود که در زمان شوروی از روسیه به این مناطق مهاجرت کرده بودند.
میر طاهر گفت: لذا بعدازاینکه تحولات اوکراین رخ داد و یک دولت غرب‌گرا در این کشور سر کارآمد طرفداران روسیه در این دو منطقه اعلام استقلال کردند و با برگزاری دو همه‌پرسی استقلال خود را از اوکراین اعلام کردند که البته این مسئله با مخالفت دولت وقت این کشور مواجه شد و ارتش اوکراین به این مناطق اعزام شدند و این مسئله منجر به جنگ داخلی در اوکراین شد که طی این جنگ حداقل ۱۳ هزار نفر کشته شدند و گفته می‌شود بیش از یک و نیم میلیون نفر مجبور به جابه‌جایی شدند.
وی بیان کرد: به‌هرحال بعد از توافقاتی که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تحت عنوان توافقات مینسک با وساطت روسیه و سازمان امنیت و همکاری اروپا در مینسک پایتخت بلاروس، دولت اوکراین و جدایی‌طلبان صورت گرفت وضعیت آتش‌بس در شرق اوکراین برقرار شد. اما این آتش‌بس پایدار نبود. مخصوصا عدم ایفای تعهداتی که طبق توافقات مینسک دولت کی یف باید آن‌ها را انجام می‌داد و اهدای خودمختاری به این دو منطقه باعث شده بود همواره آتش درگیری‌ها در این منطقه شعله‌ور بماند.
این تحلیلگر مسائل استراتژیک افزود: با توجه به بن‌بست ۷ ساله در این زمینه از ژانویه ۲۰۲۱ روسیه به دلیل افزایش روابط نظامی و امنیتی اوکراین با ناتو افزایش حضور ناتو در شرق اروپا به‌ویژه اوکراین و برگزاری رزمایش‌ها و ارسال مقادیر عظیمی از تسلیحات نظامی به این کشور و در واکنش به این مسائل نیروهای نظامی خودش را در جوار مرزهای غربی خود متمرکز کرد و در اوایل سال ۲۰۲۱ این موضوع موجب اعتراض  کی یف و معترضان غربی او شد. میر طاهر تصریح می‌کند: هرچند بعدا روس‌ها نیروهای خود را به عقب کشاند، اما از حدود دو ماه پیش روسیه تمرکز نیروی زیادی را در جوار مرزهای اوکراین چه در بخش مرزهای غربی و شمالی و اوکراین و چه در همسایگی بلاروس در مرزهای شمالی اوکراین به سر می‌برند.
وی یادآور شد: به گفته منابع غربی  بالغ‌بر۱۴۶ هزار نفر نیروی نظامی و انواع مختلف تجهیزات جنگی اعم از سامانه‌های پدافندی، انواع بالگردها و هواپیماهای جنگنده و مقادیر عظیمی از خودروها و تانک‌ها در این مناطق مستقر کرده است که به ادعای غربی‌ها به‌ویژه آمریکایی‌ها در راستای آمادگی برای تهاجمی همه‌جانبه به اوکراین تدارک دیده‌شده‌اند.
  پیشنهادات صریح و بی سابقه روس ها به ناتو چه بود که غرب را در موضع انفعال و تهدید قرارداد؟
کارشناس مسائل استراتژیک می‌گوید: اما همزمان با این تحولات ما شاهد این بودیم که روسیه در دسامبر ۲۰۲۱ پیشنهادات مشخص امنیتی را به ناتو و آمریکا ارائه داد که در چارچوب این پیشنهادات روسیه خواهان این است که ناتو از مسئله عضویت اوکراین در این سازمان نظامی صرف‌نظر کند، وضعیت نیروهای نظامی در شرق اروپا به وضعیت سال ۱۹۹۷ برگردد و از همه مهم‌تر ناتو از استقرار نیروها و تأسیسات نظامی در جوار مرزهای روسیه خودداری کند.
او گفت: این خواسته‌ها با مخالفت آمریکا و ناتو مواجه شد و در مقابل آمریکایی‌ها یکسری پیشنهاداتی را به روسیه ارائه دادند که وزارت خارجه روسیه در راستای فرمان‌های ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور در پاسخ به این پیشنهادات نامه‌ای را در جمعه هفته گذشته منتشر کرد. در این نامه به‌طور بی‌سابقه‌ای خواسته‌های روسیه با وضوح تمام مطرح‌شده بود.
میر طاهر تشریح می‌کند: ازجمله این خواسته‌ها علاوه بر موارد قبلی شامل خروج نیروهای آمریکایی از شرق اروپا هم می‌شد که این   یک خواسته بی‌سابقه از جانب روس‌ها بود از همه مهم‌تر روس‌ها خواهان این بودند که ناتو از هرگونه اقدامات تحریک‌آمیز و حضور نظامی در شرق اروپا و به‌ویژه نیروهای آمریکایی خودداری کنند. وی ابراز کرد: همچنین مطلب مهم دیگر در این نامه این بود که روس‌ها اعلام کرده بودند اگر پاسخ مناسبی از جانب آمریکا و ناتو دریافت نکنند و راهکارهای نظامی و فنی را مدنظر قرار خواهند داد. همزمان با این تحولات شاهد افزایش شدید حجم درگیری‌ها در شرق اوکراین، آتش‌بازی قابل‌ملاحظه بین ارتش و اوکراین و نیروهای جدایی‌طلب شرق اوکراین بوده‌ایم.
این کارشناس خاطرنشان کرد: در همین حال روس‌ها گفتند نیروهای اوکراین نه‌تنها برخی مناطق مرزی روسیه را گلوله‌باران کردند بلکه تلاش داشتند به این مناطق نفوذ کنند. تمام این مسائل به‌علاوه درخواست رؤسای جمهور خود خوانده مناطق شرقی اوکراین از ولادیمیر پوتین مبنی بر به رسمیت شناختن استقلال آن‌ها باعث شد که بعد از عهدنامه‌ای که دومای روسیه یک هفته پیش تصویب کرده بود ولادیمیر پوتین در اقدامی بی‌سابقه روز سوم اسفندماه فرمانی را امضا کرد. میر طاهر توضیح داد: زمان به رسمیت شناختن استقلال این مناطق این مسئله تأکید شده است که نیروهای نظامی روسیه که تحت عنوان نیروهای حافظ صلح شناخته می‌شوند به این دو منطقه اعزام خواهند شد و به مدت حداقل ۱۰ سال در این مناطق استقرار پیدا خواهند کرد که البته قابل تمدید است. درعین‌حال روابط گسترده اقتصادی و تجاری و سیاسی و فرهنگی نیز با این دو منطقه برقرار می‌شود.
وی افزود: قبل از آن شاهد بودیم که تدارکات برای یک جنگ گسترده در شرق اوکراین عملا فراهم‌شده بود و دستور تخلیه ۷۰۰ هزار نفر از ساکنین دونتسک و لوهانسک به داخل روسیه نوعی زمینه‌ساز درگیری بین ارتش روسیه و اوکراین بود. به‌هرحال بعد از اقدامی که پوتین انجام داد و جهان غرب را در موضع شگفتی و انفعال قرارداد ما شاهد واکنش غربی‌ها به‌صورت تهدید و اعمال تحریم‌های گسترده علیه روسیه بودیم.
   دو سناریو؛ پیش روی اوکراین برای ادامه یا توقف تنش
کارشناس مسائل استراتژیک خاطرنشان کرد: اما در مورد اینکه دولت اوکراین در قبال این مسئله چه واکنشی نشان خواهد داد دو سناریو مطرح است. سناریو نخست این است که دولت اوکراین با توجه به این‌که به‌خوبی آگاه است که هرگونه تقابل نظامی ورود نیروهای ارتش و اوکراین به این دو منطقه باعث درگیری مستقیم با ارتش روسیه خواهد شد از این امر اجتناب کند که ظاهرا بعد از برگزاری نشست شورای امنیت اوکراین دبیر این شورا اعلام کرد که کی یف به دنبال راه‌حل سیاسی برای انتقال دوباره شرق اوکراین و کریمه به این کشور است.
او ادامه داد: سناریوی دوم این است که ارتش اوکراین راهکار نظامی را انتخاب کند هرچند که ارتش این کشور بعد از اقدام پوتین اعلام وضعیت جنگی کرد. اما این‌که وارد مناطق دونتسک و لوهانسک شود و با نیروهای روس درگیر شود یک سناریو دیگر است که به نظر من سناریو مطلوب روسیه همین سناریو دوم است.
میر طاهر می‌گوید: زیرا روس‌ها در جریان جنگ گرجستان نشان دادند که به دنبال بهانه‌ای بودند تا درس بزرگی را به دولت غرب‌گرای گرجستان بدهند. لذا بعد از تهاجم نیروهای ارتش گرجستان، روسیه از این فرصت استفاده و ارتش گرجستان را نابود کرد و حتی قصد تصرف تفلیس را نیز داشتند.
این کارشناس در انتها معتقد است که روس‌ها بسیار مایل هستند که اوکراینی‌ها سناریو دوم را انجام دهند مخصوصا اینکه روسیه اکنون از آمادگی کامل نظامی و جنگی برخوردار است.