مصطفی هدایی
پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، چند ماهی است که بیشتر نقل محافل مقامات غربی و صهیونیستی است و مسئولان ارشد ایرانی کمتر پیرامون آن به اظهارنظر می‌پردازند. سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور جدید ایران در اظهارنظرهایی در موقعیت‌های مختلف عنوان کرده بود که دیگر قصد ندارد اقتصاد و سفره مردم را به برجام گره بزند و از هرگونه طرحی که حقوق ایران ازجمله لغو تمامی تحریم‌ها را در برداشته باشد، استقبال خواهد کرد. این سخن بدان معناست که برجام با شکل و شمایل کنونی قابلیت برآورده سازی حقوق ایران را ندارد و در صورت نیاز باید به فکر طرح جدید یا اضافه کردن بندهای جدید به برجام بود. 
از سوی دیگر رئیس دستگاه سیاست خارجی ایران، در اولین سفردوجانبه خارجی خود، سوریه را انتخاب کرد و از رویکرد دولت مردمی برای همکاری با کشورهای منطقه و عملیاتی کردن دیپلماسی اقتصادی سخن به میان آورد. 
 گره کور برجام
پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، این امید را در میان دولتمردان سابق ایران به وجود آورد که دولت جدید به‌زودی به توافق هسته‌ای با ایران بازخواهد گشت و تحریم‌ها نیز تعلیق خواهد شد. شروع مذاکرات در وین و گذشت زمان گویای واقعیت دیگری بود. بایدن برجامی را می‌خواست که تمام شروط دولت قبل خود نیز در آن لحاظ شده باشد! آمریکا حاضر به پذیرش‌بندی نشد که تغییر دولت در آمریکا باعث خروج واشنگتن از برجام شود. آمریکا همزمان خواهان مذاکرات موشکی و منطقه‌ای نیز بود و بدین گونه گره کور برجام کورتر شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با اعضای هیئت دولت جدید از زیاده‌خواهی دولت بایدن سخن به میان آوردند و اعلام داشتند که هیچ تفاوتی میان ترامپ و بایدن وجود ندارد: « در قضیه‌ هسته‌ای، آمریکایی‌ها انصافا وقاحت را از حد گذرانده‌اند؛ واقعا وقاحت را از حد گذرانده‌اند: جلوی چشم همه از برجام خارج شدند، حالا جوری حرف می‌زنند انگار که ایران از برجام خارج شده و جوری طلبکاری می‌کنند که انگار ما تعهدات را به هم زده‌ایم! مدت‌ها در مقابل این حرکت آمریکایی‌ها هیچ حرکتی از طرف ایران انجام نگرفت؛ بعد از گذشت مدتی، با اعلام، با توجه، برخی از تعهدات کنار گذاشته شد؛ برخی، نه همه. آن‌ها به تعهدشان عمل نکردند.»
ایشان در این دیدار خاطرنشان کردند: « دولت کنونی آمریکا هیچ فرقی با دولت قبلی ندارد؛ یعنی همین چیزی که الان این‌ها درزمینه‌ مسائل هسته‌ای از ایران مطالبه می‌کنند، همان چیزی است که ترامپ مطالبه می‌کرد، که آن روز مسئولین بالای دولتی می‌گفتند که امکان ندارد، عاقلانه نیست و مانند این‌ها. امروز این‌ها همان را می‌خواهند؛ هیچ تفاوتی نکرده. او با یک‌زبان می‌گفت، این‌ها با یک‌زبان دیگری می‌گویند. باید به این‌ها توجه کرد.»
عتاب تند رهبر انقلاب درباره سیاست آمریکا، هشداری بود تا دیگر دولتمردان در دام زبان‌بازی غرب نیفتند. رویکرد دولت جدید ایران نیز به‌خوبی نشان می‌دهد که برجام در اولویت‌های بعدی سیاست خارجی قرارگرفته ولی این نکته نیز مدنظر است که در هرجایی و به هر طریقی منافع ملی ایران و اقتدار نظام جمهوری اسلامی تأمین شود، ایران به مذاکره خواهد پرداخت. آنچه تا به امروز بر روی میز مذاکرات مرتبط با هسته‌ای قرار دارد، قابلیت تأمین منافع ملی را ندارد و چیزی جز زیاده‌خواهی نیست. 
در کنار این، حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران در جلسه رأی اعتماد مجلس، عنوان کرده بود که امور مربوط به وزارت خارجه را به برجام گره نخواهد زد و دیپلماسی با منطقه و اولویت بخشیدن به اقتصاد، سیاست جدید وزارت خارجه خواهد بود: «وزارت امور خارجه مذاکره را ابزاری برای دیپلماسی می‌دانیم و از میز مذاکره فرار نخواهیم کرد و وزارت خارجه را به برجام گره نخواهیم زد. همه تلاش خود را برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها  به‌موازات لغو تحریم‌ها به کار خواهم گرفت. با مذاکره‌ای همراه خواهیم بود که فرسایشی نباشد و تأمین‌کننده منافع مردم ایران باشد. ما باقدرت از متحدین خود و جبهه مقاومت برای ایجاد امنیت حداکثری با همکاری منطقه استفاده خواهیم کرد.»
 آن سوی میز برجام چه خبر است؟
جوزف بورل؛ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز ۵ شهریور در گفت‌وگوی تلفنی با وزیرخارجه جدید ایران، خواهان ازسرگیری فوری مذاکرات هسته‌ای در وین شده بود. آخرین دور مذاکرات به ۳۰ خرداد بازمی‌گردد و تاکنون تاریخ جدیدی برای ازسرگیری مذاکرات تعیین نشده است. اما یکی از مهم‌ترین تحولات مرتبط با موضوع هسته‌ای، دیدار جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی بود. ازجمله موضوعات مهم مذاکرات بایدن و نفتالی، برجام و اقدامات احتمالی در برابر شکست برجام بود. درحالی‌که یکی از اصلی‌ترین موانع احیای برجام، زیاده‌خواهی آمریکا و خرابکاری‌های رژیم صهیونیستی است، واشنگتن هیچ قصدی برای عقب‌نشینی از مواضع خود ندارد. 
در این دیدار، بایدن به تهدید ایران پرداخت و بابیان این‌که در صورت شکست برجام، آمریکا گزینه‌های دیگری را استفاده خواهد کرد، گفته بود: « ما دیپلماسی را در اولویت قرار می‌دهیم و می‌بینیم که ما را به کجا می‌رساند اما اگر دیپلماسی شکست بخورد، آماده هستیم که به گزینه‌های دیگر روی بیاوریم.» 
نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز بار دیگر اتهامات بی‌اساس خود را علیه برنامه هسته‌ای ایران تکرار کرد و گفته است:« من از شنیدن این کلمات که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت و درصورتی‌که دیپلماسی مؤثر نبود،‌گزینه‌های دیگر وجود دارد، خرسند هستم. ایران صادرکننده شماره یک تروریسم، بی‌ثباتی و نقض حقوق بشر در جهان است. و در حال حاضر که ما اینجا نشسته‌ایم ایرانیان سانتریفیوژهای خود را در نطنز و فردو می‌چرخانند و ما باید آن را متوقف کنیم و هر دو موافق هستیم. ما از آمریکا نمی‌خواهیم که برای ما بجنگد اما از شما بابت حمایتی که از ما انجام می‌دهید تشکر می‌کنیم.»
بنت پیش از سفر به آمریکا از قصدش برای جلوگیری از بازگشت آمریکا به برجام سخن گفته بود: «من به رئیس‌جمهور بایدن خواهم گفت که اکنون زمان آن است که ایرانی‌ها را متوقف کنیم و به آن‌ها برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای که زمان آن منقضی شده است، طناب نجات ندهیم.»
نخست‌وزیر تنها دارنده سلاح اتمی در منطقه غرب آسیا گفت: «ما به همه اهدافی که برای خود (درباره سفر به آمریکا و دیدار با بایدن) تعیین کرده بودیم، دست‌یافتیم. ما بر سر کار استراتژیک مشترک برای توقف مسابقه ایران برای حرکت به سمت سلاح اتمی توافق کردیم.»
دو منبع آمریکایی که در نشست بایدن و بنت حضور داشته‌اند به پایگاه خبری اکسیوس گفتند: «بنت به بایدن در دیدار روز جمعه در کاخ سفید گفت اگرچه وی مخالف بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران است، اما قصد ندارد همانند نتانیاهو، آشکارا به مبارزه علیه آن بپردازد.»همچنین به نقل از این پایگاه خبری، «باراک راوید» خبرنگار صهیونیستی «اکسیوس» در گزارشی نوشت که نفتالی بنت در دیدار با بایدن راهبرد خود علیه ایران را با آن چیزی که مقام‌های اسرائیلی با عنوان «مرگ با هزاران بریدگی» نام می‌برند مطرح کرد. راهبردی که بنت به بایدن ارائه داده شامل مقابله با ایران از طریق ترکیب اقدامات کوچک بسیار در جبهه‌های متعدد نظامی و دیپلماتیک است که این اقدامات به‌جای یک حمله شدید به ایران است. 
به نظر می‌رسد به‌مانند آنچه قبل از انعقاد توافق هسته‌ای در سال ۹۴ روی داد، رژیم صهیونیستی تمام سعی خود را می‌کند تا برجام براساس شروط ایران منعقد نشود و خواهان مجوزهای بیشتر برای خرابکاری در برنامه هسته‌ای ایران است. اسرائیل سعی خواهد کرد تا به‌عنوان پلیس بد هزینه‌هایی را به تهران تحمیل کند و از سوی دیگر غرب در نقش پلیس خوب، به دنبال توافقی با کمترین امتیاز به ایران خواهد بود. 
چشم‌انداز روشنی از وقوع تحول مثبت در پرونده هسته‌ای ایران، با توجه به رفتارهای غرب وجود ندارد. آمریکا به‌جای آنکه به جبران خسارات خروج این کشور از برجام بپردازد، وقیحانه از وجود گزینه‌های دیگر در صورت شکست برجام سخن می‌گوید و توافق ضمنی خود را نیز با ادامه خرابکاری‌های اسرائیل در برنامه هسته کشورمان نشان داده است. 
در برابر تهدیدات جدید واشنگتن، علی شمخانی،دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران از حق پاسخگویی سخن گفته است: « اولین ملاقات بنت و بایدن و تأکید بر استفاده از «گزینه‌های دیگر» علیه ایران، ضمن آن‌که تهدید غیرقانونی یک کشور دیگر است، حق جمهوری اسلامی ایران برای پاسخگویی متقابل علیه «گزینه‌های در دسترس» را تثبیت می‌کند.»
رصد تحولات و اظهارنظر مقامات و مسئولان غربی و ایرانی نشان می‌دهد که در آینده نزدیک شاهد تحول خاصی در برجام نخواهیم بود و از سویی، برجام در سیاست خارجی ایران نیز در اولویت قرار ندارد. متنوع سازی اهداف در سیاست خارجی و رویکرد جدید وزارت خارجه، برخی از اهرم‌های فشار علیه تهران را خنثی خواهد کرد. به‌هرحال گره برجام از قبل کورتر شده و تا زمانی که زیاده‌خواهی غرب و خرابکاری‌های آن‌ها ادامه داشته باشد، هیچ چشم‌اندازی برای احیای برجام نیز وجود نخواهد داشت.