الهه پهلوان؛ کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی محیط‌زیست، عضو بنیاد حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش ایران
عوامل انسانی و مدیریت نادرست تهدیدهای مناطق جنگلی باعث افت کیفی و کمی جنگل ها شده است و این موضوع در کنار فشارهای طبیعی مانند تغییر اقلیم، خشکسالی و کمبود بارش ها و… جنگل را مستعد جذب آفات و بیماری ها و یا حریق های بیش از حد طبیعی کرده است؛ حتی اخیرا، نتایج یک پژوهش نشان داده است که در جریان گرمایش زمین، جذب  دی اکسید کربن برای گیاهان سخت تر شده است! از سوی دیگر حل بحران های جنگلی هم بسیار سخت شده است زیرا که بخشی از این موارد، ناشی از مدیریت نادرست و عوامل انسانی تشدید کننده و سیاست گذاری هایی تقریبا اشتباه و یا ناسازگار با شرایط فعلی مناطق بر می گردد.

از جمله مشکلاتی که در حال حاضر جنگل های ما با آن روبه رو هستند، می توان به برخی از آنها اشاره داشت: فقدان مجازات بازدارنده در خصوص متخلفان و قانون نخ نما و کهنه حفاظت و بهره‌ برداری از جنگل ها و مراتع مصوب ۱۳۴۶، عدم شکل گیری مفهوم واحد از آمایش سرزمین در میان برخی افراد (مثلا برخی سازمان ها و نهادها با وجود فضاهای مناسب جهت توسعه گردشگری، صنایع و… و در واقع با وجود امکان جانمایی فنی و اصولی و بر مبنای آمایش سرزمین، اصرار بر جانمایی غلط و تخریب برخی مناطق مهم و یا جنگلی دارند)، کمبود پژوهش های کاربردی در ارتباط با نحوه و میزان بهره برداری پایدار از مناطق جنگلی، حفاظت از جنگل ها با تعداد نیروی نامناسب؛ به نقل از سرهنگ رضا اکبری، فرمانده یگان حفاظت منابع‌طبیعی کشور، بر اساس استاندارد جهانی، باید ۳۶ هزار تن، نیروهای جنگلبانی داشته باشیم اما در حال حاضر۵۳۰۰ نفر نیروی حفاظتی داریم؛ یعنی برای هر ۲۶ هزار هکتار یک نیرو! به گفته جانشین فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمانشاه (فرشید سنجری)، بر اساس استاندارد جهانی باید به ازای هر ۵۰۰۰ هکتار جنگل و هر ۳۰ هزار هکتار مرتع یک جنگلبان وجود داشته باشد.

این در حالی است که در مقایسه با استاندارد در کشورهای توسعه یافته، این میزان فاصله زیادی دارد و برای افزایش ضریب حفاظتی باید به استانداردها نزدیک شد! سال‌های طولانی است که جنگل‌های ایران با تهدیدات بسیاری همچون قطع بی‌رویه درختان برای صنایع چوب، تولید زغال، آتش‌سوزی، برداشت غیر مجاز و قاچاق چوب، تغییر کاربری اراضی، ویلاسازی و راه و جاده‌سازی و سدسازی، خدمات تفریحی مانند احداث تله کابین و… روبه‌رو هستند که با تداوم این رویه به گفته کارشناسان تا ۵۰ سال آینده چیزی از جنگل‌های ایران باقی نخواهد ماند! بر اساس مقالات علمی، حدود یک سوم مساحت کره زمین را جنگل ها پوشانده، در میان بیش از ۲۰۰ کشور مستقل جهان، تنها کمی بیشتر از ۵۰ کشور دارای جنگل طبیعی هستند. ایران به دلیل قرار گرفتن روی کمربند خشک جهان، در زمینه جنگلی فقیر بوده و جزو آخرین کشورهایی است که دارای جنگل است. در مورد وسعت جنگل های ایران آمار و ارقام متفاوت و مختلفی در منابع آمده است، طی چند دهه سطح جنگل‌های کشور از حدود ۱۸میلیون هکتار به ۱۲/۴میلیون هکتار و سطح جنگل‌های شمال کشور نیز از حدود ۳/۴میلیون هکتار به ۱/۸میلیون هکتار رسید که این عدد نشان از تخریب طبیعت به‌دست انسان از یک‌سو و افزایش آفات از سوی دیگر دارد. از سویی در سال‌۱۳۹۷ سازمان خواروبار کشاورزی (FAO) اعلام کرد با شرایط جدید و آمار، تراکم جنگلی، مساحت جنگل‌های ایران حدود ۱۲میلیون هکتار (۱۱/۷۵) است.

البته وضعیت همین ۱۲ میلیون هکتار هم چندان مناسب نیست و بنا به گفته برخی کارشناسان جنگل واقعی در کشور حدود هفت میلیون هکتار است.  بر اساس نظر دکتر حسن احمدی، استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران، سال ۱۳۳۲ ایران و ترکیه ۱۸ میلیون هکتار جنگل داشتند اما اکنون وسعت جنگل‌های ایران به ۱۲ میلیون هکتار کاهش پیدا کرده و ترکیه جنگل‌های خود را به ۴۰ میلیون هکتار رسانده است! لذا این نیاز احساس می شود که فشار، از روی جنگل های ایران برداشته شود! پس از مدیریت و محافظت از جنگل های موجود کنونی با شیوه ها و طرح های محافظتی مانند طرح تنفس جنگل و… قطعا یکی از اقدامات اساسی در حال حاضر طرح کاشت درخت می باشد. دکتر مهدی بصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در خصوص نابودی جنگل ها با طرح های فاقد کارشناسی، معتقد است: یکی از اشتباهات در کشور ما ارائه طرح‌های بدون کارشناسی است که از همان ابتدا اشکالات آن رفع نمی‌شود و پس از پنج سال می‌گویند طرح یا پروژه موفق نبود! لذا در مرحله نخست باید جلوی تخریب‌ها را گرفت و تحقیقات وسیعی با اقدام و عمل در زمینه احیای جنگل‌ها و مراتع انجام داد و سپس وارد مرحله عملیات شد. به صورت مصداقی تر، طرح کاشت یک میلیارد نهال با وجود آنکه ذاتا اقدامی مثبت است و پرداخته شدن به آن قابل تقدیر است، اما منتقدانی اساسی دارد! مثلا چند ماه گذشته انجمن علمی جنگلبانی ایران بیانیه ای قابل تامل ارائه داد و در این بیانیه نیز تاکید شده است: درخت داری، از درخت کاری مهم تر است؛ و هر نوع درختکاری بدون تهیه طرح، محکوم به شکست خواهد بود.

این بیانیه همچنین ضمن تاکید بر این نکته که اصل کاشت نهال در جهت کاهش فرسایش خاک، پالایش آلاینده ها، زیبایی منظر، ترسیب کربن و… بسیار پسندیده است هشدار داده شده که رویکرد شعارگونه بدون پشتوانه علمی آسیب زاست. در چندین ماه گذشته سوالات بی جواب زیادی در این خصوص مطرح شد: مثلا آیا مقابله با عوامل تخریب جنگل که به نوعی اقدامات ساده، راحت تر و اثربخش تر است! ارزش آن کمتر از کاشت یک میلیارد نهال است؟ به بیان دیگر آیا نگهداشت درختان موجود در کشور دارای ارزش و اولویت است؟!