محمدكاظم انبارلویی
آن كیست آن ؟ كو سینه را غمگین كند
چون پیش او زاری كنی، تلخ ترا شیرین كند
دیوی بود حورش كند، ماتم بود سورش كند
وآن كور مادرزاد را ، دانا و عالم‌بین كند
بهرخلیل خویشتن آتش دهد افروختن
وآن آتش نمرود را اشكوفه و نسرین كند
جمله گناه مجرمان چون برگ دی ریزان كند
در گوش بدگویان خود عذرگُنه تلقین كند
آیت‌الله حسن‌زاده آملی یكی از گنجینه‌های ارزشمند انسانی و الهی حوزه‌های علمیه از میان ما رفت. سازه‌های علمی و روحی ذهن او را در قلمرو فلسفه، كلام، حكمت ، عرفان، هیئت و نجوم ، ریاضیات، علوم غربیه و ادبیات را كسانی شكل دادند كه در علوم یاد شده علامه دوران خود بودند.
حضرات آیات میرزاابوالحسن شعرانی، محمدتقی آملی، مهدی الهی قمشه‌ای، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، میرزااحمد آشتیانی و سیدمحمدحسین طباطبایی در مهندسی فكر، ذهن و قلب او مشاركت داشتند، آثار مكتوب و شفاهی او حكایت می‌كند او در همه عمر در اقیانوسی از معارف و علوم الهی و انسانی مشغول غواصی بوده است.
با این‌همه وزانت علمی در خودنوشت زندگینامه خود آورده است:
نه شكوفه‌ای نه برگی نه ثمر نه سایه دارم
همه حیرتم كه  دهقان به چه كار كشت ما را
در آ‌ن نوشتار مرقوم فرمودند : حكما فرموده‌اند «نفس را مشغول بدار وگرنه او تو را مشغول می‌كند».
لذا نام ۵۹ اثر مكتوب خود را با جزئی از شرح آورده است تا خود را مشغول سازد. او نگاشته بود در سحرخیزی و تهجّد عزمی راسخ و ارادتی ثابت داشتم و در رویای مبارك سحری به ارض اقدس رضوی تشرف حاصل كردم و قبل از این‌كه محضر امام علیه‌السلام مشرف شوم مرا به مسجدی بردند به من فرمودند: دو ركعت نماز حاجت بخوان و حاجت بخواه كه برآورده است. من هم از روی عشق و علاقه مفرطی كه به علم داشتم نماز خواندم و از خداوند علم خواستم سپس به پیشگاه والای امام هشتم رسیدم و عرض ادب نمودم بدون اینكه سخنی بگویم امام آگاه به سرّ من بود و اشتیاق مرا به علم می‌دانست و فرمود نزدیك بیا …. (۱)
پشتوانه این‌همه آثار بزرگ و سترگ، غواصی او در دریای شب و صیادی صدف‌های سحرگاهی در كف اقیانوس معارف الهی بود كه شروعش از همان سحر بود. اكنون جهان اسلام می تواند برای ده‌ها سال آینده هم از آن معارف بهره ببرد.
او یك فیلسوف وحكیم مرگ‌اندیش و مرگ آگاه و اهل كشف و شهود بود. او یك حیّ متألّه بود و با سفر به اعماق آفاق و انفس حكایت‌های شیرینی از حیات حقیقی انسان در آثار جاویدان خود نه‌تنها برای مسلمانان بلكه برای كل بشریت به‌جا گذاشت.
او با فقر و فقرا مأنوس بود و زی طلبگی را تا آخرین ساعات عمر رها نكرد. با مجاهدان، پهلوانان عرصه جهاد و مبارزان حق در این ۴دهه همانقدر مأنوس بود كه با عوام و دانشمندان عصر خود مأنوس بود. شاگردان بزرگی را در حوزه و دانشگاه تربیت كرد كه هر كدام در جای جای میهن اسلامی منشأ اثر هستند.
رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیت ، وی را یك عالم ربانی و سالك توحیدی ، دانشمند ذوالفنون ، چهره‌ای نادر و فاخر با مواضع انقلابی نامید. او را باید در این قاب دید و تكریم كرد.
بد نیست در این مختصر جان و روح خود را در چند كلمه زیر كه خطاب به مردم به‌ویژه مسئولان فرموده، شستشو دهیم:
«خودتان را ارزان نفروشید. دار دار حقیقت است.
بهترین شما پیش خدا كسی است نفع او برای مردم بیشتر است.
تو بزرگترین صنع الهی هستی خودت را آلوده نكن
تو موجود بزرگی هستی خودت را فراموش نكن
مراقب باش  كشیك نفس بكش
خانه صاحب دارد ، ابد در پیش داریم.»
در پایان همنوا با الهی‌نامه او چند جمله را زمزمه كنیم تا «تلخ» ما را «شیرین» كند و «ماتم» ما را «سور» دهد :
– الهی چون تو حاضری چه جویم و چون تو ناظری چه گویم؟
– الهی آزمودم تا شكم دائر است، دل بائر است، دل دائرم ده!
– الهی همه سرآسوده می خواهند، حسن از تو دل آسوده!
– الهی دندان دادی ، نان دادی ،جان دادی ، جانان هم بده !
-الهی وای بر من اگر دلی از من برنجد
– الهی آنچه در خود كاشته‌ایم با ما چه خواهد كرد؟
– الهی شكرت كه بنده‌ای آزادم
– الهی همین قدر فهمیدم كه خداست و دارد خدایی می‌كند!
پی‌نوشت:
۱- آیت حسن، جشن نامه بزرگداشت استاد حسن زاده آملی – پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی صفحات۲۲ و ۲۳