امسال نیز همچون سال‌های گذشته آلودگی هوا که نفس کشیدن را به مخاطره می‌اندازد با مرهم‌های موقتی‌ای همچون تعطیلی مدارس و ادارات، هشدار برای در خانه ماندن بیماران، سالمندان و کودکان سپری می‌شود. تداوم این روند بیش‌ازپیش بیماری و مرگ خاموش شهروندان را رقم خواهد زد، آن‌هم در شرایطی که آلودگی هوا عامل مهمی در هدر رفت سرمایه کشورها و کاهش طول عمر افراد به‌واسطه‌ ابتلا به بیماری‌هاست. به گفته متخصصان، آلودگی هوا می‌تواند منجر به بروز یا تشدید عارضه‌ها و بیماری‌های مختلفی ازجمله سکته‌های قلبی و مغزی، دیابت نوع۲، ناباروری، زایمان زودرس، تولد نوزادانی با وزن بسیار کم، بیماری‌های قلبی عروقی، ابتلا به انواع سرطان به‌خصوص سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی شود. 
پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض هوای آلوده به‌ مدت طولانی، ممکن است با طیف وسیعی از بیماری‌های خودایمنی ازجمله روماتیسم مفصلی، ام‌اس و بیماری‌های التهاب روده مثل کرون و کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) همراه باشد. پژوهشگران هشدار داده‌اند که رایج‌ترین اشکال آلودگی هوای محیطی، از قبیل دود اگزوز وسایل نقلیه و گازهای گلخانه‌ای صنعتی احتمالا باعث تحریک دستگاه ایمنی تطبیقی می‌شود، فرآیندی که در آن بدن به یک عامل خاص بیماری‌زا واکنش نشان می‌‌دهد، اما در مواردی که این واکنش انطباقی «اشتباه» است به التهاب سیستمیک، آسیب بافتی و درنهایت، بیماری خودایمنی می‌انجامد. آلودگی هوا به‌غیراز ابتلای افراد به بیماری خودایمنی، طول عمر انسان را نیز کاهش می‌دهد. نتایج یک مطالعه‌ نشان می‌دهد این بحران محیط‌زیستی تا ۶ سال از عمر انسان می‌کاهد و از دیگر عوامل مرگباری نظیر مصرف دخانیات، تصادفات رانندگی و حتی ایدز کشنده‌تر است.  طبیعتا در کشورهایی نظیر ایران که وضعیت هوا بسیار وخیم است، آلودگی بزرگ‌ترین تهدید بیرونی برای سلامت شهروندان به شمار می‌رود. 
اغلب کارشناسان محیط‌زیست، این بحران را ناشی از سوءمدیریت دانسته و در این زمینه اشتراک نظر دارند که «نباید آلودگی هوا را تقصیر عوامل محیطی و هواشناسی و وارونگی بیندازیم. در تمام دنیا وارونگی هوا وجود دارد بنابراین آنچه مهم است مدیریت تولید آلاینده است. ما در این قسمت خوب عمل نکردیم و این عمل نکردن باعث بروز بیماری‌ها شده است.» 
 کاهش سطح آلاینده‌های هوا می‌تواند بار بیماری‌های مزمن را کم کند
دکتر مهدی نجمی از رؤسای پیشین اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت درباره نقش انکارناپذیر آلودگی هوا در بروز بیماری‌ها می‌گوید: «مباحثی مانند آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در برخی محیط‌های کاری درصورتی‌که فرد از وسایل حفاظتی به‌درستی استفاده نکند و تهویه محیط کار هم درست نباشد، می‌تواند در بروز سرطان ریه مؤثر باشد، بنابراین باید سیاست‌هایی کلی در کشور اجرا شود و خود افراد به‌صورت شخصی سعی کنند در زمان‌های آلودگی هوا کمتر در فضای باز قرار گیرند، اما بخش مهمی از این مقوله به سیاست‌های کلان کشوری باز می‌گردد که می‌بایست بازنگری شود.
 درخصوص سرطان ریه هم طبعا وقتی افراد در معرض آلاینده قرار گیرند، تأثیرات آن بر ریه‌ها اتفاق می‌افتد و تغییرات ژنی و جهش سلول‌ها می‌تواند باعث بروز سرطان ریه شود.» 
 بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس!
صاحب‌نظران عنوان می‌کنند، گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، رشد بخش‌های صنعتی، حمل‌ونقل و الگوهای مصرف نامناسب، نگرانی‌ها را نسبت به تشدید آلودگی هوا افزایش داده است که این آلودگی‌ها تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی، رفاه و بهره‌وری جامعه دارد. جوامع از طریق کاهش سطح آلاینده‌های هوا می‌توانند بار بیماری‌های مربوط به سکته، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی حاد و مزمن را کاهش دهند. رهنمود سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که کاهش غلظت ذرات معلق پی‌ام ۱۰ از ۷۰ میکروگرم در مترمکعب به ۲۰ میکروگرم در مترمکعب میزان مرگ را به میزان ۱۵ درصد کاهش می‌دهد. این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت پیش‌تر تخمین زده است که آلودگی هوای آزاد و داخلی در مناطق شهری و روستایی سالیانه منجر به بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس می‌شود. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت به‌طور میانگین حدود ۵۴ درصد از مرگ‌های زودرس مربوط به آلودگی هوا و دلیل بیماری ایست قلبی و سکته مغزی و ۷ درصد از مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان ریه است. درصورتی‌که ۱۹ درصد از مرگ‌ومیرها به علت بیماری مزمن انسدادی ریوی است. 
بنابر گزارش بانک جهانی احتمال مرگ در کودکانی با ‌سن پایین‌تر از ۵ سال در کشورهای کم درآمد به علت مواجهه با آلودگی هوا بیش از ۶۰ برابر بیشتر از کشورهای پردرآمد است و تعداد کسانی که در جهان سالانه از آلودگی هوا جانشان را از دست می‌دهند بیش از ۴ برابر تعداد مردمی است که براثر ابتلا به ایدز می‌میرند. 
احمد بهروزی از کارشناسان بهداشت هوا با اشاره به این‌که هرسال بیش از ۷ میلیون نفر از مردم جهان از بیماری‌هایی که به علت تنفس هوای آلوده است، دچار مرگ زودرس می‌شوند، می‌گوید: «این بیماری‌ها شامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، عفونت‌های حادتنفسی و بیماری‌های انسداد مزمن ریوی مثل برونشیت و آمفیزم است. درواقع مواجهه با آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در جهان پس از خطرات متابولیک، رژیم غذایی نامناسب و دود سیگار است. در کشورهای درحال‌توسعه (با درآمد کم و متوسط) آلودگی هوا سومین ریسک فاکتور مرگ خوانده می‌شود و این در حالی است که در کشورهای با سطح درآمد بالا و در مقیاس جهانی آلودگی هوا چهارمین ریسک فاکتور مرگ در جهان است.»
بهروزی در ادامه اشاره می‌کند به این‌که بر اساس آمارهای رسمی آلودگی هوا در ایران سالانه جان ۵۰ هزار نفر را می‌گیرد که در این میان هزار کودک جان خود را از دست می‌دهند. او دراین‌باره با استناد بر نتایج مقاله‌ای که در سال ۱۳۹۹ منتشرشده عنوان می‌کند: «تعداد مرگ کل منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال به‌طور میانگین ۱۱ هزار و ۱۲۹ نفر بوده است. در شهر تهران به‌طور میانگین مرگ ۳۷۵۱ نفر منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام گزارش شده است.
 نتایج نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جزء «مرگ کل منتسب به ذرات معلق» در کشور برابر با ۷.۵۱ درصد بوده که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، زابل، خرم‌آباد، اصفهان و دزفول که با پدیده گردوغبار درگیر هستند بالاتر از میانگین کشوری بوده است. همچنین تعداد مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام به‌طور میانگین ۵۱۹ نفر بوده است. 
در شهر تهران به‌طور میانگین مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام به تعداد ۱۲۳ نفر گزارش شده است. نتایج نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در کشور ۱۱.۱۹ درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، زابل، خرم‌آباد، اصفهان بالاتر از میانگین کشوری است. میانگین تعداد مرگ در سال ۱۳۹۹ به علت سرطان ریه در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال درمجموع شهرهای فوق‌الذکر به‌طور میانگین ۲۹۸ نفر بوده است. همچنین در شهر تهران به‌طور میانگین ۱۱۲ نفر مرگ منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام داشتند. نتایج نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جزء مرگ به علت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در کشور ۹.۳۹ درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، مشهد، اصفهان، زابل، خرم‌آباد بالاتر از میانگین کشوری است. میانگین تعداد مرگ در سال ۱۳۹۹ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق پی‌ام ۲.۵ حدود ۴۲۵۵ نفر بوده است. این آمار در شهر تهران به‌طور میانگین ۱۲۵۱ نفر بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق در کشور در سال ۱۳۹۹ برابر با ۱۴.۲۸ درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، مشهد، اصفهان، کرج، یزد، آبادان و دزفول بالاتر از میانگین کشوری بوده است. همچنین میانگین تعداد مرگ به علت سکته مغزی منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام به‌طور میانگین ۱۷۳۴ نفر گزارش‌شده است که این آمار در شهر تهران به‌طور میانگین ۶۳۲ نفر بوده است.» 
 از سقط‌جنین تا احتمال زایمان زودرس و کم‌وزنی نوزادان 
در سال‌های اخیر تحقیقات پژوهشگران مرکز ملی بهداشت آمریکا نشان داده آلودگی هوا احتمال سقط‌جنین را افزایش می‌دهد، همچنین بر اساس این مطالعات آلودگی هوا می‌تواند احتمال زایمان زودرس، کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد و به خطر افتادن جان مادر را افزایش دهد و وقتی زنان باردار برای مدتی طولانی در معرض آلودگی هوا قرار گیرند، این آلاینده‌ها می‌توانند از سد خونی میان مادر و جنین عبور کرده و روی جنین تأثیر بگذارند. اما در این شرایط و درحالی‌که همه نهادها به معضل آلودگی هوا به‌عنوان چالشی مهم برای سلامتی واقف هستند، اقدام مناسبی درجهت کاهش این عامل خطر صورت نمی‌گیرد و در روزهایی که به‌سختی همان هوای نامطلوب را به ریه‌ها وارد می‌کنیم، تنها به تعطیلی مدارس،‌ کاهش ساعت کاری ادارات،‌ توصیه عدم خروج سالمندان و کودکان از منزل و نوشیدن شیر و مباحثی از این قبیل بسند می‌شود!  علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز به این موضوع اذعان می‌کند که «اگر دنبال هوای پاک برای تنفس می‌گردیم نباید مدارس را تعطیل کرد، باید این معضل را از پایه و اساس حل نمود. باید سالانه ۳۰ درصد افزایش تقاضای برق کشور از انرژی‌های تجدید پذیر تأمین شود، ولی فقط ۲ درصد آن در کشور تأمین می‌شود. کشورهای جهان از انرژی خورشیدی استفاده می‌کنند و در تحقق هوای پاک تأثیرگذار است.»
 فقط ۱۵ درصد از روزهای سال هوا در محدوده خوب است! 
رئیسی در ادامه با اشاره به این‌که استاندارد آلاینده‌ها طبق آمار سازمان جهانی بهداشت برای آلاینده‌ها ۵ میکروگرم بر مترمکعب به‌طور سالیانه است و میانگین سالانه کشور ما بالای ۳۰ و ۶ برابر حد مجاز است، عنوان می‌کند: «طبق آمار از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ به‌طور میانگین فقط ۱۵ درصد از روزهای سال هوا در محدوده خوب یعنی هوای پاک بوده است. در این میان، آلودگی هوا در اصفهان با میانگین غلظت ۳۵ است و ۲ هزار و ۲۹ مرگ به ثبت رسیده و ۲۵۶۴ هزار نفر در معرض آلودگی هوا بوده‌اند.» 
معاون وزارت بهداشت درباره تأثیرات آلودگی بر سلامت شهروندان می‌گوید: «آمار مرگ‌ومیر در بحث آلودگی هوا منتسب است، یعنی شامل مرگ‌هایی است که عوامل متعددی دارد و بخشی از آن به آلودگی هوا مرتبط است. حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار و در تهران حدود ۷ هزار مرگ منتسب به‌طور سالانه گزارش‌شده است. ۱۴ درصد مرگ‌هایی که به علت بیماری سکته قلبی رخ می‌دهد مربوط به آلودگی هواست. یعنی از هر ۱۰۰ مرگ پانزده مرگ به علت آلودگی هواست. وقتی در معرض آلودگی قرار می‌گیریم روی ریه اثر گذاشته، جذب خون شده و باعث بیماری‌ها شده و باعث ناتوانی و مرگ‌ومیر می‌شوند. ۶۰ درصد آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل‌ونقل است، حدود ۱۳ میلیون موتورسیکلت وجود دارد از این تعداد بیش از ۱۱ میلیون فرسوده است درحالی‌که باید طبق قانون از رده خارج می‌شدند. در کشور ۴ هزار و ۲۰۰ جایگاه توزیع بنزین داریم که از این تعداد ۲۴۸ جایگاه مغایر با حدود مجاز شغلی بوده و بخار بنزین از عوامل اصلی ایجاد سرطان‌هاست.
 از طرفی مازوت با سوختنش دی‌اکسید گوگرد و کربن سیاه تولید می‌کند و وارد ریه می‌شوند و اگر از حد مجاز بالاتر روند از عوارض آن سرطان است. در دنیا از مازوت استفاده می‌شود اما جایی استفاده می‌کنند که روی جمعیت اثر نمی‌گذارد و افراد زیادی در معرض نیستند.» 
معاون وزارت بهداشت، هزینه سالانه آلودگی هوا را ۵۹۷ همت یعنی ۱۲ میلیارد دلار دانسته که شامل هزینه‌های کلی آلودگی در تمامی کشور است. بااین‌حال اراده عمل‌گرایانه‌ای در میان مقام‌های مسئول در اجرای قوانین و احکام صادره مربوط به پیشگیری از آلودگی هوا وجود ندارد و تا زمانی که دستگاه‌های اجرایی به وظایف خود عمل نکنند، آلودگی هوا همچنان پابرجاست.