‌|  گروه اجتماعی – مریم رمضانی‌|
خبر کوتاه بود و دردناک؛ «بیمارستان سینا اطهر منفجر شد» این حادثه که سه‌شنبه‌شب رخ داد، با دستکم چند انفجار و آتش‌سوزی همراه بود و به برخی از ساختمان‌های اطراف آسیب زد و پس‌ازآن، تصاویر و فیلم‌های حریق و انفجار ناگهانی در توییتر و كانال‌های تلگرامی دست‌به‌دست چرخید و تحقیقات برای پی بردن به علت قطعی این حادثه انجام گرفت. گرچه هنوز علت نهایی مشخص نیست اما مقامات ذی صلاح در بیان علت وقوع انفجار که به جان باختن و مصدومیت ۴۲ تن منجر شد، به تجمع کپسول های اکسیژن و نگهداری نامناسب و جرقه برق اشاره کردند. به گفته جلال ملکی، سخنگوی آتش‌نشانی تهران، محل حادثه یک ساختمان پنج طبقه بود و در طبقه منفی دو، صدای انفجار شدید به گوش رسید که کپسول‌های گاز اکسیژن و هلیوم یکی از مهم‌ترین عوامل انفجار بود.  
*فرضیه‌ها و احتمالات آتش‌سوزی مهیب در شمال تهران 
همزمان رئیس پلیس پیشگیری تهران بزرگ از صدور دستور بازداشت برای چهار نفر در رابطه با حادثه انفجار از سوی مقام قضائی خبر داد و گفت: یکی از این افراد که در محل حضور داشت، توسط پلیس بازداشت شد. به گفته پلیس پیشگیری، «دستگیری سایر متهمان در دستور کار نیروی انتظامی قرار دارد.» دادستان تهران هم در تشریح آخرین جزئیات پرونده آتش‌سوزی کلینیک سینا اطهر اظهار کرد: دستور احضار ۵ نفر از مقصران احتمالی حادثه صادر و یک نفر نیز در این رابطه بازداشت‌شده است.
روز گذشته، پس از انجام بررسی‌های لازم مشخص شد، شواهدی دال بر عمدی بودن این حادثه در دست نیست. سردار حمید هداوند، جانشین رئیس پلیس پایتخت، دیروز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تا به این لحظه عمدی بودن حادثه کلینیک سینا اطهر برای پلیس محرز نشده است و تنها ۴ نفر (مدیرعامل، مدیر داخلی، مدیر تصویربرداری و متصدی سانترال) برای ارائه توضیحاتی نزد پلیس احضار شده‌اند، احضار کردن این افراد به معنی بازداشت و یا دستگیری نیست. همچنین این افراد از دیدِ پلیس متهم نیستند؛ تنها به‌عنوان مطلع نزد پلیس فراخوانده شدند تا توضیحاتی را در رابطه با این ماجرا و شرایط قبلی کلینیک ارائه دهند.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی در گفت‌وگو با «رسالت»، «فرضیه عمدی بودن» را قابل‌قبول ندانست و با اشاره به اینکه به‌صورت میانگین روزانه حدود ۲۵۰ فقره حادثه در شهر تهران رقم می‌خورد، از مردم و رسانه‌ها خواست، در این‌گونه  حوادث، پیش از مشخص شدن علت قطعی حادثه از گمانه‌زنی، طرح فرضیه‌های بی‌اساس و شایعه‌پراکنی خودداری کنند. او درعین‌حال تأکید کرد: مطابق بررسی‌ها، تجمع کپسول‌های اکسیژن حادثه‌ساز بوده، البته هنوز باید بررسی های کارشناسی صورت بگیرد تا علت قطعی را اعلام کرد. اما در مورد وضعیت ایمنی ساختمان‌ها، استانداردهایی از سوی وزارت بهداشت تعریف‌شده که میزان رعایت این استانداردها باید بررسی شود تا بتوان به‌طور دقیق اعلام کرد، چقدر اصل ایمنی رعایت می‌شود. 
منصور درجاتی، مدیرکل مدیریت بحران استان تهران هم بر گمانه‌زنی‌های فضای مجازی مبنی بر نشت گاز و اتصال برق، خط بطلانی کشید و عنوان کرد: هر نوع کاستی و کمبودی به خود ساختمان برمی‌گردد چون تجمع کپسول‌های اکسیژن و نگهداری نامناسب آن‌ها حادثه‌ساز شده است. 
بعد از آتش‌سوزی مهیب در شمال تهران نه‌تنها فرضیه «عمدی بودن»، «نشت گاز» و «اتصال برق» بلکه شایعاتی هم در خصوص علت انفجار مطرح شد که مهم‌ترین این شایعات انفجار مواد رادیواکتیو بود.
ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با تکذیب اخبار منتشرشده در فضای مجازی مبنی بر وجود مواد رادیواکتیو در محل حادثه گفت: در این کلینیک، رادیولوژی معمولی دایر بوده است. مجتبی خالدی، سخنگوی سازمان اورژانس کشور هم با
رد شایعه وجود مواد رادیواکتیو در این مرکز درمانی به ایسنا گفت: در این مرکز پزشکی فعالیتی در حوزه پزشکی هسته‌ای انجام نمی‌شد و فرضیه وجود مواد رادیواکتیو در آن رد می‌شود.
پیمان صابریان، رئیس اورژانس تهران ضمن نادرست خواندن این فرضیه، درباره ایمنی مراکز درمانی و توصیه‌های اورژانس گفت: «درخواست ما همواره این بوده که در ساخت ساختمان‌ها و ارائه مجوزهای درمانی به مراکز درمانی و تصویربرداری در سطح کشور، ازنظر ایمنی و اینکه بتوانیم خدمات خوبی به آن لوکیشن ارائه کنیم، از ما نظرسنجی شود اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است. ما با افزایش تعداد پایگاه‌ها در تهران تلاش می‌کنیم که بتوانیم خدمات را با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر ارائه کنیم اما به‌هرحال خیلی از ساختمان‌ها در شهر تهران ازنظر ایمنی شرایط لازم را ندارند و همین موضوع باعث می‌شود این حوادث بیشتر باشد و ما هم در ارائه خدمات با مشکل روبه‌رو شویم.»
*عدم ایمنی و حفاظت ساختمان‌ها
یک کارشناس آتش‌نشانی تهران که در عملیات مهار آتش‌سوزی کلینیک سینا اطهر حضور داشت، درباره این حادثه گفت که حرارت و دود از پایین به بالاترین نقطه ساختمان از طریق راه‌پله‌ها منتقل‌شده و بیشتر کشته‌شدگان که از کادر پزشکی هستند در طبقه آخر، محل اتاق‌های عمل و جراحی، جان‌باخته‌اند. سازمان نظام پزشکی هم تأیید کرد که ‏ با شناسایی کشته‌شدگان انفجار کلینیک سینا اطهر، تعداد ۱۷ نفر از جان‌باختگان متعلق به پزشکان و کادر اتاق عمل و دو نفر از مراجعین بوده‌اند.  اما سوای این اتفاق، سریال آتش‌سوزی‌ها بسیار پرتکرار است. از حریق جنگل چیتگر و انفجار یک مخزن گاز در منطقه عمومی پارچین تا آتش‌سوزی خیابان وزرا، انبار کالا و بازار تهران و شعله‌ور شدن گنبد مسجد ستاد فرماندهی ناجا، انفجار در خیابان کمیل، آتش‌سوزی در حوالی پادگان ولیعصر، آتش‌سوزی در استودیو ضبط برنامه میدون، آتش‌سوزی در مجتمع مسکونی شادآباد و آتش‌سوزی یک خوابگاه دانشجویی، که بعضا ریشه این حوادث را می‌توان در عدم ایمنی ساختمان‌ها جست‌وجو کرد. حوادثی که با نظارت و کنترل قابل‌پیشگیری است اما از قرار معلوم تا زمان بحرانی شدن وضعیت، کسی تذکرها را جدی نمی‌گیرد. 
در همین رابطه، «امیر محمودزاده» به‌عنوان رئیس پژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی، در مورد علت بروز و ظهور چنین حوادثی به «رسالت» گفت: «بزرگ‌ترین مشکل ما این است که ساختار حوادث در کشور را به‌صورت مدیریت بحران اداره می‌کنیم، درصورتی‌که باید در قالب مدیریت ریسک اداره شود. به این دلیل که مدیریت ریسک بر مدیریت بحران مقدم است و اگر ما در کشور هرروز درگیر یک حادثه آتش‌سوزی هستیم، به‌این‌علت است که یک ساختار و وزارتخانه برای شرایط اضطراری نداریم، درحالی‌که باید این امر محقق شده و تمام نهادها و سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که در حوزه امداد و نجات و مدیریت بحران فعال هستند، ذیل این وزارتخانه سازماندهی شوند. از سوی دیگر مدیران ما باید بیاموزند که کشوررا به سبک مدیریت ریسک اداره کنند، به این معنا که قبل از بروز حادثه، نسبت به سناریوهای متعدد آگاهی و شناخت داشته باشند و برای کاهش حوادث و بحران‌ها برنامه‌ریزی لازم را انجام دهند. اما در شرایط فعلی، فاقد چنین برنامه‌هایی هستیم به‌این‌علت که برای کشور، مباحث مربوط به مدیریت بحران در اولویت نیست و به‌صورت روزمره اداره می‌شود و هیچ برنامه سناریو محور و مدیریت ریسکی برای پیش‌بینی و پیشگویی حوادث احتمالی وجود ندارد و مادامی‌که چنین برنامه‌هایی وجود نداشته باشد، نمی‌توانیم در حوزه مدیریت بحران، عملکرد مطلوبی داشته باشیم. بنابراین ما دچار سه نوع خطا هستیم: ۱-خطای انسانی ۲-خطای تکنولوژیک ۳-خطای مدیریتی که این عامل سوم در حال گمراه کردن ماست، یعنی در حوزه مباحث مربوط به مدیریت ریسک و بحران، افراد تخصصی را در رأس امور برای اداره بحران‌ها قرار نداده‌ایم و نتیجه چنین عملکردی، آتش‌سوزی کلینیکی در شمال تهران است. محمودزاده در پاسخ به عمدی بودن آتش‌سوزی این کلینیک، تأکید کرد، «گمان نمی‌کنم عمدی در کار بوده باشد، این حوادث گاهی رخ می‌دهند و برخی افراد به‌طور عامدانه، رابط معناداری بین عمدی بودن و آتش‌سوزی برقرار می‌کنند. درحالی‌که در کشوری با این وسعت و ۸۰ میلیون جمعیت، چنین حوادثی بسیار طبیعی است. مهم آن است که برای این اتفاقات برنامه‌ریزی لازم، تکنولوژی و تجهیزات اطفای حریق را در اختیار داشته باشیم و ساختارهای آتش‌نشانی را به‌روز کرده و درزمینه   ساختار مدیریت بحران کشور، دارای بودجه‌های مصوب باشیم و این بودجه را صرف سایر هزینه‌ها نکنیم. اما فارغ از این مسائل، با دو پدیده روبه‌رو هستیم، ۱-فرسودگی ساختمان‌های پایتخت ۲-غیر ایمن
و غیرمهندسی ساز بودن که در این زمینه نمی‌توان آمار متقنی ارائه داد اما با طرح ارزیابی سریع در مدت ۶ ماه می‌توان وضعیت تهران را مشخص کرد که چند درصد از ساختمان‌ها در تهران، دارای آسیب‌پذیری شدید، متوسط، کم و فاقد آسیب هستند. لذا مهم‌ترین کاری که باید برای کلانشهر تهران انجام شود، انجام طرح مطالعات ارزیابی سریع برای حریق ساختمان‌هاست. برای اینکه چنین کاری با سرعت بیشتری انجام شود، ما دودسته از ساختمان‌ها را می‌توانیم منفک کرده و تکلیف آن‌ها را مشخص کنیم، اول ساختمان‌هایی که در امداد و نجات مؤثر هستند، مثل هلال‌احمر و آتش‌نشانی و دوم ساختمان‌هایی که تراکم جمعیت در آن‌ها بالای ۲۰۰ نفر است. با این اقدام وضعیت به‌مراتب بهتر خواهد شد. 
صالح محبی از کارشناسان مدیریت بحران و سوانح، ضمن ارائه این آمار که نزدیک به ۳ هزار فقره آتش‌سوزی علاوه بر جنگل‌ها و مراتع و اراضی کشور، به ساختمان‌ها و بناهای خدماتی شهر و کارگاه‌ها و کارخانه‌ها هم تسری یافته است، در گفت‌وگو با «رسالت» مطرح کرد:
«با توجه به آتش‌سوزی‌های زنجیره‌ای باید به مبحث مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ورود کنیم و درزمینه ایمنی ساختمان‌ها جدیت لازم را داشته باشیم. یک ساختمان برای آنکه ایمن شود باید در ۴ فاز بررسی شود؛ فاز طراحی، انتخاب مصالح، فاز اجرا و فاز نگهداری که در تهران، ساختمان‌های ۶ طبقه و بالاتر باید در فاز طراحی حتما کنترل شوند. نقشه‌هایی که در زمان طراحی کنترل می‌شوند نقش مهمی را در ایمنی ساختمان بازی می‌کنند. هم در بحث راه‌های خروج و فرار و هم در بخش کنترل توسعه حریق و دود، با این حساب چنانچه نقشه هندسه ساختمان را درست طراحی کنیم حتی اگر از مصالح مرغوب هم استفاده نشود، قابل‌کنترل خواهد بود. همچنین در مقدمه مبحث سوم از مقررات ملی ساختمان که باهدف حفاظت سازه‌ها در مقابل حریق تدوین‌شده آمده است: «محافظت ساختمان‌ها در برابر آتش‌سوزی از ابعاد ایمنی جانی، مالی و منافع ملی از ضروری‌ترین نیازها و الزامات در طرح و اجرای ساختمان‌هاست. علوم و مهندسی ایمنی در برابر آتش از موضوعات مهمی محسوب می‌شود که در دهه‌های اخیر در دنیا بسیار موردتوجه قرارگرفته است.» متأسفانه در بسیاری از ساخت‌وسازی‌ها آن اندازه که به طراحی و کیفیت و زیبایی مصالح در نمای برج‌ها توجه می‌شود به کاهش ریسک اطفای حریق و کنترل آن توجه نمی‌شود. ضعف دستگاه‌های ایمنی و اطفای حریق  ساختمان‌ها بارها موجب بروز خسارات جانی و مالی فراوانی شده است، اما بی‌توجهی معماران، بنایان و مالکان به اصول و مقررات موجود در این زمینه همچنان ادامه داد
 البته بسیاری از این موارد نیز ناشی از ضعف و نارسایی مقررات و قوانین موجود است. بر اساس ضوابط، مقررات و استانداردهای حاکم بر احداث ساختمان‌های بلندمرتبه، ایجاد امکانات و پیش‌بینی تمهیدات برای ایمنی و حفاظت ساختمان در برابر حریق ضروری است، اما سازوکار مناسب برای الزام مالکان و طراحان نقشه‌های ساختمان به پیش‌بینی این تأسیسات در زمان طراحی نقشه‌های شهری در همه شهرداری‌ها وجود ندارد.»