آتش، بلای پرتکرار این‌روزها
| گروه اجتماعی- مریم رمضانی |
سالانه نزدیک به ۱۵ هزار هکتار از جنگل‌های این سرزمین، رخت عزا بر تن می‌کنند اما چه کسی مقصر است؟ بی‌تردید برنامه‌ریزان، سیاست‌گذاران و مدیران متولی بحران نسبت به ارزش‌های متعدد جنگل‌ها و مراتع آگاهی لازم را ندارند و این‌گونه، دستگاه‌های متولی طبیعت در انتهای جدول بودجه دولت‌ها جای می‌گیرند و در مقام عمل، ابزارهای لازم برای حفاظت و مدیریت زمان بحران و اجرای برنامه‌های پیشگیرانه وجود ندارد و هر بار غفلت‌ها و تساهل‌ها، هزاران هکتار از طلای سبز این سرزمین را به کام نابودی می‌کشاند.
۲۴۰ آتش‌سوزی طی ۷۴ روز
عمدتا عامل انسانی، دلیل غالب این رویداد اعلام می‌شود. مطابق اظهارات «جمشید محبت‌خانی» فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست «آتش‌سوزی با منشأ انسانی که به‌صورت تعمدی در عرصه‌های طبیعی و ملی رخ می‌دهد، عموما با اهداف اقتصادی صورت می‌گیرد که برای همه این موارد پرونده قضائی تشکیل می‌شود.» معاون حقوقی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور هم اعلام کرده: طبق مکاتبات انجام‌شده با دادستان کل کشور، مقرر شد افرادی که به‌صورت عمدی جنگل‌ها و مراتع را به آتش می‌کشند حداقل به ۱۰ سال حبس محکوم شوند. «رضا افلاطونی» با اذعان به اینکه قانون‌گذار، مجازات‌هایی را برای عاملان حریق و آتش‌سوزی تعیین کرده، گفته است: «کشاورزان، دامداران و باغداران باید برای آتش زدن بقایای باغ خود از مأموران منابع طبیعی اجازه بگیرند و با نظارت و حضور آن‌ها نسبت به آتش زدنبقایای گیاهی باغ خود اقدام کنند.» او سپس از دو استانی سخن گفته که روزهای گذشته دچار حریق بسیار گسترده شده‌اند و متهمان این آتش‌سوزی‌ها، تحویل مقامات قضائی شده‌اند. در یکی از استان‌ها با دعوای دو کشاورز بر سر زمین، آتش‌سوزی شروع شده که فردی به بهانه تلافی از فرد دیگر قسمتی از ملک تحت تصرف دیگری را به آتش کشیده که همین باعث آتش‌سوزی بسیار وسیعی در مرتع مجاور شده است.» معاون حقوقی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور به استان دیگری هم اشاره کرده که سه نفر دستگیر شده‌اند و آن‌ها هم برای تفریح به طبیعت رفته بودند که با خاموش نکردن آتش، خود موجب آتش‌سوزی بسیار گسترده شده‌اند. اما مسئله مهمی که علت اصلی افزایش سطح آتش و گستردگی خسارت‌هاست، نبود امکانات اطفای حریق جنگل به‌ویژه «یگان هوایی» است. اهمیت این موضوعِ بسیار مهم، هنگامی آشکار می‌شود که بدانیم بخش عظیمی از جنگل‌های ما در مناطق صعب‌العبور کوهستانی واقع شده‌اند. فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها هم بر این نکته تأکید کرده که به دلیل وسعت زیاد آتش، صعب‌العبور بودن برخی مناطق و نبود امکانات مناسب، در این آتش‌سوزی‌ها «صدمات قابل‌توجهی به بخش عظیمی» از طبیعت کشور وارد شده است. «علی عباس‌نژاد» اعلام کرده که در ۷۴ روز گذشته، ۲۴۰ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ۱۱ استان رخ داده است که نبود امکانات از جمله بالگرد آب‌پاش به عدم موفقیت در اطفای حریق انجامیده است. سال۹۸ نزدیک به ۳هزار و۹۰۵ هکتار از مراتع و جنگل‌ها و سال۹۷ حدود ۳هزار و۹۷۶ هکتار در آتش سوختند و خاکستر شدند! هرسال با گرم شدن هوا و خشک شدن گیاهان، احتمال آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها تا شروع بارندگی‌ها در فصل پاییز وجود دارد اما در سایه بی‌تدبیری و عدم سیاست‌گذاری، این مسئله تشدید می‌شود. طی روزها و هفته‌های گذشته، این موضوع در قاب رسانه‌ها جای گرفته و رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با ایسنا از نابودی ۴۰ درصدی جنگل‌های خاییز در آتش‌سوزی اخیر خبر داده است و خبرگزاری ایرنا به آتش‌سوزی جنگل‌های اندیکا و مهار آن پس از چهار روز اشاره داشته و محمد نجاتی‌پور، فرماندار باغ‌ملک از وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های بلوط این منطقه خبر داده است اما در کنار این عناوین، باید به وقوع دو آتش‌سوزی در پارک‌های چیتگر و ولایت هم اشاره کرد که سخنگوی سازمان آتش‌نشانی عمدی بودن آن را رد کرده و با این حال، مجید فراهانی عضو شورای شهر تهران، گفته است، آنچه که در پارک چیتگر رخ داد و دل همه را سوزاند اولین بار نیست. آمار آتش‌سوزی‌های۶ ماه اول سال گذشته را مورد بررسی قرار دهید بیش از ۲۰ مورد آتش‌سوزی در ۶ ماه اول در چیتگر ثبت شده است که این امر در ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه است. او به این مسئله هم اذعان کرده که شبهاتی در مورد تعطیلی پارک چیتگر مطرح است که به دلیل مستند نبودن آن را اعلام نمی‌کنم! به هر ترتیب در میان سریال آتش‌بازی این روزها، آنچه بیش از همه واکنش افکار عمومی را در پی داشته، حریق جنگل‌های زاگرس است که در ساعات ابتدایی وقوع آتش‌سوزی، آتش ابتدا چند نقطه کوچک از خاییز را زخم زده بود اما آن‌قدر بی‌توجهی شد که آتش از بهبهان گذشت و به دهدشت و کهگیلویه و بویراحمد رسید و حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هکتار از مراتع و جنگل‌های بهبهان و دهدشت طعمه حریق شد که پس از اعزام دیرهنگام بالگردها به منطقه حفاظت‌شده خاییز، به جای اطفای حریق، نیروها و تجهیزات منتقل و به بهانه اینکه سوختش پایان یافته، منطقه را ترک کرده است. محمد داس‌مه، دبیر کمیته حقوقی انجمن دوستداران طبیعت و محیط‌زیست استان خوزستان و از وکلای محیط‌زیستی استان درباره آتش افتاده به جان مناطق حفاظت‌شده این منطقه گفته است: «اگر دمنده و آتش‌کوب داشتیم، آتش که در پایین‌دست و روی سطح زمین بود می‌توانستیم آن را مهار کنیم ولی متأسفانه اهمال‌کاری مسئولان سبب شد که آتش وسعت گیرد و به منطقه حفاظت‌شده خاییز برسد.»
با بیل و کلنگ نمی‌توان آتش را در جنگل‌ها و مراتع مهار کرد!
طی روزهای اخیر نه زاگرس بلکه بسیاری از مناطق جنگلی در استان‌های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و خوزستان دچار آتش‌سوزی شدند که چندین روز ادامه یافت اما حلقه مفقوده در مهار آن، فقدان امکانات بود، بر همین اساس مدیرکل بحران استانداری کهگیلویه و بویراحمد پیش‌تر در گفت‌وگو با رسانه‌ها و با انتقاد از کمبود امکانات اطفای حریق در این استان گفته که مرتبا در نقاط مختلف این استان شاهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع هستیم که به دلیل کوهستانی و سخت‌گذر بودن، اطفای حریق با دستان خالی، بدون امکانات و تجهیزات مدرن و موردنیاز به‌سختی انجام می‌شود. محمدی تبار تأکید کرده: «بسیاری از آتش‌سوزی‌ها با کمک نیروهای مردمی مهار می‌شود که در واقع بعد از خدا، مردم و بعد کارکنان دولتی و نهادها و دستگاه‌های اجرایی در این زمینه نقش ایفا می‌کنند.» آتش‌سوزی جنگل‌ها تنها سوختن چند درخت نیست بلکه از بین رفتن چندین و چندگونه گیاهی، از دست رفتن زیستگاه جانوران و به دنبال آن موجی از آسیب‌های محیط‌زیستی مانند فرسایش خاک، تغییر اقلیم و حرکت روان آب‌ها و درنهایت تشدید وقوع سیل‌های وحشتناکی است که امسال و سال قبل شاهد آن بوده‌ایم. بنابراین تجهیزات و امکانات بسیار حائز اهمیت است اما همواره پس از وقوع آتش‌سوزی‌ها در محدوده‌های جنگلی کشورمان، اصرار برای اعزام بالگرد و هواپیما به‌منظور مهار حریق و پاسخ‌های بی‌اثر و دیرهنگام مسئولان به این تقاضا، تکرار می‌شود. تقاضایی که به دلیل صعب‌العبور بودن تا چند روز بی‌پاسخ می‌ماند، حال آنکه به تعبیر کنشگران محیط‌زیست، حفظ و حراست از جنگل‌ها و مراتع و جلوگیری از آتش‌سوزی مستلزم استفاده از تجهیزات روز و فناوری نوین است؛ با بیل و کلنگ نمی‌توان آتش را در جنگل‌ها و مراتع مهار کرد. فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها چندین بار اعلام کرده است: «وزارت دفاع از دو سال گذشته و به‌دلیل تأمین نشدن بودجه، بالگردهای اطفای حریق را در اختیار این سازمان قرار نمی‌دهد.» «عباس نژاد» این مسئله را چنین شرح داده است: «قانون این را تصریح کرده است که وزارت دفاع و نیروهای مسلح در بحث آتش‌سوزی باید به کمک سازمان جنگل‌ها و مراتع بیایند. به همین منظور سال ۱۳۹۵ توافق‌نامه سه‌جانبه‌ای بین وزارت جهاد، وزارت دفاع، وزارت کشور و سازمان مدیریت بحران تنظیم شده است که براساس آن ۱۶ پایگاه برای این امر تجهیز شود. این کار انجام شده و وزارت دفاع بالگرد و امکاناتی را برای اطفای حریق تدارک دیده است. از آنجا که وزارت دفاع بالگرد ندارد پس باید با نیروی انتظامی، هلال‌احمر، سپاه، هوانیروز و حتی وزارت نفت قرارداد همکاری ببندند. آیا نباید در سازمان برنامه‌وبودجه و دولت بودجه‌ای برای هزینه این کار در نظر گرفته شود؟» در جریان آتش‌سوزی جنگل‌های خاییز هم رئیس سازمان جنگلداری علت عدم اعزام بالگردهای آب‌پاش را بدهی ۳۰ میلیارد تومانی به وزارت دفاع عنوان کرده بود اما سرانجام سازمان برنامه‌وبودجه با پرداخت نیمی از این مبلغ موافقت کرد.
پیامدهای آتش‌سوزی جنگلی
بالطبع آتش‌سوزی یکی از آشفتگی‌های رایج در اکوسیستم جنگلی است که به‌صورت طبیعی یا مصنوعی ایجاد شده و در هر دو حالت تأثیرات قابل‌توجهی را بر ساختمان و ترکیبات خاک، موجودات خاکزی، چرخه آب و پوشش گیاهی جنگل برجای می‌گذارد که در صورت عدم کنترل، جنگل را به‌سوی تخریب سوق خواهد داد. آتش‌سوزی‌های شدید و کنترل نشده منجر به تغییر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک شده و با کاهش مواد آلی، چرخه عناصر غذایی را تحت تأثیر قرار داده و کاهش آن‌ها را در پی خواهد داشت. البته اصطلاح آتش‌سوزی جنگل‌ها فقط به آتش‌سوزی‌های جنگل اطلاق نمی‌شود بلکه این اصطلاح به دیگر حریق‌های مشابهی که در طبیعت وحش مانند چمن‌زار، بیشه‌زار، بوته‌زار و خاک باتلاقی روی می‌دهد نیز گفته می‌شود. اما ازآنجایی‌که علت آتش‌سوزی جنگل متفاوت است، نتیجه‌ای که از خود به‌جا می‌گذارد، همیشه منحصربه‌فرد است و علاوه بر نابودی درختان جنگل سبب به هم خوردن اکولوژی شده و حیات جانوران را نیز به مخاطره می‌اندازد و ترکیب گونه‌های گیاهی، عرصه را مختل نموده و سبب تضعیف پایداری گونه‌های نادر و ذخایر ژنتیکی خواهد شد. به‌طوری که چند سال پس از وقوع یک آتش‌سوزی در منطقه‌ای، گونه‌های مهاجر سطح عرصه را تسخیر نموده و تیپ جامعه گیاهی گذشته را تحت تأثیر قرار می‌دهند. همچنین آتش‌سوزی سبب به هم خوردن میزان همسالی درختان و نابودی نهال‌های جوان و فقیر شدن خاک و دفرمه شدن شکل ظاهری درختان می‌شود و می‌توان گفت آتش به‌سرعت اندوخته قرون و اعصار محیط‌زیست را در میان شعله‌های بی‌رحم به دود و خاکستر تبدیل می‌کند. (نابودی جنگل‌ها، آتش‌سوزی/ فاطمه کرمی- طاهره نوکانی- مرضیه مؤمنی)
صداو سیما به جای چیپس و پفک کلیپ های آموزشی تولید کند
«محمد درویش» از فعالان و پیشکسوتان محیط‌زیست در تحلیل پیامدهای آتش‌سوزی جنگل‌ها و عامل وقوع آن به «رسالت» می‌گوید: «ما پیش‌بینی می‌کردیم، چنین اتفاقی رخ بدهد به این علت که پوشش‌های گیاهی امسال، وضعیت مناسبی داشته و براثر گرمای هوا، خشک شده‌اند و اگر به‌درستی مدیریت نشوند، این پوشش‌ها می‌تواند طبیعت ایران را به یک انبار باروت تبدیل کند اما با توجه به اینکه در حال حاضر اغلب آتش‌سوزی‌ها در نیمه جنوبی زاگرس اتفاق افتاده و هنوز در استان‌های شمالی کشور با این پدیده روبه‌رو نیستیم، فرض عمدی بودن آن قابل‌قبول نیست. منتها مردم ما از سر ناآگاهی، یکسری اشتباهات پرخطر انجام می‌دهند که همین‌ها منجر به آتش‌سوزی می‌شود، مثل پرت کردن ته سیگار، به‌ویژه در شرایط حال حاضر که تا کنار جاده، علوفه است و با یک جرقه، آتش می‌گیرد و یا رها کردن بطری آب‌معدنی در دل طبیعت که اگر چندقطره آب در این بطری باشد، در طول روز تبدیل به ذره‌بین شده و ناگهان آتش می‌گیرد. بنابراین ما باید اصل پیشگیری را مدنظر داشته باشیم تا از نیمه شمالی زاگرس تا هیرکانی دچار این مصیبت نشود. در این زمینه صداوسیما باید به‌جای تبلیغات چیپس و پفک، مدام کلیپ‌های آموزشی تولید کند و با مطلع کردن مردم نسبت به این مسئله، آگاهی و هشدارهای لازم را بدهد که چنین وضعیتی تا انتهای آبان ماه برقرار است.»
قیمت هواپیمای آب‌پاش از پورشه ارزان‌تر است
این کنشگر محیط‌زیست بعد از بحث پیشگیری به مهار آتش توسط یگان‌های مجهز و نیروهای داوطلب حرفه‌ای اشاره کرده و می‌گوید: «دستکش، کفش مخصوص اطفای حریق، کوله‌پشتی پاششی، دمنده و آتش كوب باید در اختیار نیروهای یگان حفاظت قرار بگیرد اما طی روزهای گذشته در تصاویر مشاهده کردیم که اغلب آنان یک تکه چوب قطع کرده بودند تا با همان آتش را خاموش کنند، این مسئله از فقر امکانات حکایت دارد. سازمان جنگل‌هایی که می‌تواند به‌رغم نقدهای صاحب‌نظران، هزار میلیارد تومان پول فراهم کرده و جاده‌ها را مالچ پاشی کند، چگونه ۱۰ تا ۲۰ میلیارد تومان بودجه ندارد تا امکانات و تجهیزات لازم را خریداری کند؟ و نکته بعدی این است که چرا هلی‌کوپتر به محل آتش‌سوزی دیر اعزام می‌شود؟ ما یک هواپیمای آب‌پاش مخصوص نداریم تا بتوانیم در مناطق صعب‌العبور، حریق را مهار کنیم. بالطبع قیمت این هواپیما از نرخ پورشه‌هایی که در خیابان‌های تهران و اصفهان و مشهد تردد می‌کنند، ارزان‌تر است. از طرفی چرا این قانون اصلاح نمی‌شود که نیروهای مسلح در کمترین زمان ممکن و بدون تشریفات اداری، به محل اعزام شده و خاموش کردن حریق را جزء وظایف قانونی خود بدانند. این سخنان را ۳۰ سال است گفته‌ام اما هیچ‌گاه، کسی توجه نکرده، به نظرم این از خوش‌شانسی ماست که آن‌چنان جنگلی نداریم و دارای مرتع‌زارهای درختچه‌وار هستیم یعنی در بین چند صدمتر پوشش گیاهی، یک درخت وجود دارد، بی‌تردید اگر دارای جنگل‌های متراکمِ آمازون، آمریکا و استرالیا و یا گونه‌هایی که بسیار مستعد آتش گرفتن هستند، مثل سوزنی‌برگ‌ها یا اکالیپتوس‌ها بودیم، همه شهرهای زاگرس نشین از خرم‌آباد و کرمانشاه تا یاسوج باید منازلشان را تخلیه می‌کردند، چون ما هیچ امکاناتی برای مهار آتش‌های گسترده‌ای در اختیار نداریم.»
آتش سوزی , زاگرس , محیط زیست , مریم رمضانی
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.