گروه اقتصادی
سومین پائیز کم آب و کم بارش پیاپی تهران با رکوردشکنی پایتخت‌نشینان در مصرف آب آغاز شد. علی‌رغم اینکه از پیک مصرف آب در تابستان گذر کرده‌ایم اما سرانه مصرف آب در کشور همچنان بالاست و به همین خاطر مقرر شده تا آب مشترکان بد مصرف قطع شود. این اقدام هرچند سخت و طاقت فرسا اما آخرین راه‌حل مقابله با تنش‌ آبی موجود در کشور است و گویا تا زمان اصلاح رفتار مشترکان بد مصرف مطابق با الگو ادامه خواهد داشت.
مطابق آخرین آمار میزان مصرف آب در تهران مورخ جمعه ۲۲ مهرماه ۱۴۰۱، ۴۶ هزار لیتر در هر ثانیه ثبت شده که معادل مصرف ۳۰ هزار بطری آب معدنی یک و نیم لیتری در هر ثانیه است. میانگین مصرف آب پایتخت در روزهای اخیر در هر روز حدود سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر است که با توجه به ذخایر آبی موجود، رکوردشکن، بی سابقه و نگران‌کننده است.
آمارها نشان می‌دهد که تنها ۳۷ درصد از خانوارهای پایتخت نشین الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند و مابقی با مصرف نادرست آب، تنش آبی کشور را افزایش و ذخایر آبی را کاهش می‌دهند. گروه‌های پر مصرف و بد مصرف اما جمعیت قابل توجه ۵۹ درصدی را تشکیل می‌دهند و با الگوی نامناسب رفتاری خود مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا دو برابر الگو مصرف را داشته‌اند.
مشترکان بد مصرف با مصرف ۸ مترمکعب در ماه، جمعیت ۴ درصدی را به خود اختصاص داده و به تنهایی ۱۰ درصد از کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می‌کنند.
محمدرضا بختیاری ،مدیرعامل شرکت آب‌وفاضلاب تهران در این رابطه گفته است: از نیمه مهرماه امسال با رصد میزان مصرف آب، برنامه قطع موقت آب مشترکان بدمصرف تهرانی در دستور کار قرار گرفت و تا کنون نیز آب تعدادی از این مشترکان در ساعاتی از روز قطع شده است و اجرای این برنامه تا تغییر رفتار در مصرف آب این دسته از مشترکان ادامه دارد. وی با بیان اینکه اقدامات متعددی برای تامین پایدار آب تهران صورت گرفته و در حال انجام است، اظهار کرد: برای گذر از شرایط حال حاضر نیازمند همکاری مشترکان هستیم و این طرح نیز در همین راستا تدوین شده است.
پهنه‌های خالی از آب و باران
این روزها بحران آب تنها مختص پایتخت نشینان نیست و نقاط بسیاری از کشور را در بر می‌گیرد. با یک جستجوی ساده در اخبار روزهای اخیر می‌توانیم از بحران آب در همدان، بحران آب در نهاوند، نیاز صنایع مشهد به آب، وضعیت نابسامان آب اصفهان و خط قرمز کم آبی مازندران آگاه شویم.
رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی دراین باره اظهارکرده است: جایی در ایران وجود ندارد که بگوییم کاهش آب شرایط مطلوبی دارد، هر نقطه از کشور را انگشت بگذارید متوجه شرایط بد آب می‌شوید، در سه دهه اخیر وضعیت طوری رقم خورده که برخی شهرها مانند اصفهان، همدان، شهرهای شمالی سیستان و بلوچستان وضعیت بحرانی دارند.
به تازگی دومین جلسه شورای‌عالی آب در دولت سیزدهم، با تاکید بر اهمیت حکمرانی در مسئله آب برگزار شد و رئیس جمهور اصلاح روش‌های مصرف آب و نیز اصلاح الگوی کشت را از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسائل کشور دانست و گفت: همکاری و همگامی مردم برای تحقق این اهداف بسیار مهم است.
کارشناسان این حوزه براین باورند که در کنار اصلاح روش‌های مصرف آب که مهم‌ترین اصل است، اجرای الگوی کشت نیز تاثیر گذار خواهد بود و منابع آبی کشور را کنترل خواهد کرد. در راستای بررسی بیش‌تر این موضوع با سید جعفر حسینی، مشاور اتاق اصناف کشاورزی کشور به گفت‌وگو پرداختیم.
نبود بارندگی، ذخایر آبی را کاهش داده است
سید جعفر حسینی، مشاور اتاق اصناف کشاورزی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» مهم‌ترین دلیل بحران آب حال حاضر در کشور را کاهش بارندگی و ذخایر آبی کشور دانست و بیان کرد: قسمتی از آب موردنیاز حوزه کشاورزی، با بارش باران تامین می‌گردد. بدین صورت که قسمتی از بارش به آب جاری تبدیل می‌گردد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تولید محصولات نیز از آب‌های زیر زمینی استفاده می‌شود.
وی افزود: با خشکسالی و کم بارشی دچار کاهش کم آبی می‌شویم چراکه آب‌های سطحی کاهش می‌یابد. با کاهش آب‌های سطحی اما نیاز به آب برای تولید محصول کاهش پیدا نمی‌کند و به همین خاطر مصرف آب‌های زیرزمینی افزایش می‌یابد.
حسینی تصریح کرد: معتقدم که در واحد سطح میزان مصرف آب در مقایسه با‌ گذشته کاهش یافته و کشاورزی نیز خود را به روز تر کرده است. افزون بر این استفاده از آبیاری‌‌های نوین و ماشین آلات موجب شده تا صرفه‌جویی در مصرف آب رقم بخورد. روش‌‌های آبیاری چه در حالت غرقابی و چه در شکل نوین نیز این روزها با اصلاح همراه شده است.
مشاور اتاق اصناف کشاورزی کشور همچنین خاطرنشان کرد: بی‌شک در نقاطی که آب سطحی جریان داشت و استفاده می‌شد، سوءمدیریت و مشکلات اقلیمی موجب خشکسالی و چالش نبود آب شده است. بدیهی‌است که در چنین شرایطی، تولید آسیب ببیند چراکه لازمه تولید، وجود منبع آبی ا‌ست.
وی متذکر‌ شد: به سبب کاهش ذخایر آبی موجود گمان می‌شود که سرانه مصرف آب بسیاربالا‌ است. ممکن است که این روزها مصرف آب همچنان بالا باشد اما در مقایسه با گذشته بسیار کاهش یافته و اصلاح شده است.
حسینی گفت: سیاست‌های اتخاذ شده همچون الگوی کشت نیازمند ابزار و زمان‌بر است. ابزارهای موردنیاز به طورکامل در اختیار قرار ندارد و به همین واسطه نمی‌توان انتظار داشت که در یک بازه زمانی کوتاه مدت منابع آبی کشور‌ مدیریت و‌ جبران شوند.
ضرورت بازنگری قوانین آبی کشور
او ادامه داد: در الگوی کشت فعلی از منابع آبی به منظور کنترل کشت استفا‌ه می‌گردد. این بدین معنا است که کاهش آب به سمت الگوی کشت درحال حرکت است و الگوی کشت مدیریت آب را بر عهده ندارد.
مشاور اتاق اصناف کشاورزی کشور ابراز کرد: می‌بایست حکمرانی آب را با نگاهی متفاوت ببینیم و به آب همچون یک کالا نگاه نکنیم. وزارت نیرو، دولت و کشاورز باید نگاه خود به آب را اصلاح کنند. افزون براین ضرورت دارد تا صیانت از آب‌های مرزی را بیش از پیش کنیم.
وی ضمن اشاره به اصلاح الگوی‌ مصرف خانگی گفت: الگوی مصرف‌ مشخصی در‌حوزه مصارف خانگی دیده نمی‌شود. چنین امری نگران کننده است و به صراحت عنوان می‌کند که نگاه‌ حقیقی نسبت به آب نداریم. می‌بایست مجلس شورای اسلامی به ویژه کمیسیون کشاورزی نسبت به این موضوع چاره جویی کنند و برنامه‌ای متفاوت در دراز مدت را رقم بزنند.
حسینی بیان کرد: نیازمند یک برنامه مشخص و مدون برای ۱۰ سال آینده هستیم. متاسفانه اکنون این برنامه دیده نمی‌شود. همچنین ضرورت دارد تا قوانین آبی موجود در کشور را بازنگری کنیم و این بازنگری را با نگاه کشاورز و مردم رقم بزنیم.
او در پایان این گفت‌وگو عنوان کرد: بازنگری قوانین آب بدون حضور کشاورز و مردم نادرست و نتایج خوبی را رقم نخواهد زد. لازمه بازنگری قوانین هرحوزه، مشارکت و مشاوره ذی‌نفعان آن حوزه است و ذی‌نفع حوزه کشاورزی‌، مردم و کشاورزانند.
مسئله استراتژیک آب؛ آب مسئله ای ملی نه استانی
آب در کنار نفت، نقش عمده ژئوپلیتیکی در حیات امنیتی و سیاسی منطقه غرب آسیا دارد و تأثیر جدی بر روابط سیاسی و امنیتی کشورهای منطقه داشته است. در میان ۲۸۶ حوزه رودخانه فرامرزی، حوزه رودخانه فرات و دجله (ETRB) به عنوان یکی از چالش برانگیزترین حوزه رودخانه های فرامرزی در جهان و بزرگترین حوزه فرامرزی در غرب آسیا دارای تنوع تاریخی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی است.ایجاد امنیت ملی پدیده ای غالب در غرب آسیا است که به دلیل مناقشات و روابط متعدد کشورهای ساحلی رودخانه های بین المللی در این منطقه تحت تعاملی پویا با مسائل آب قرار گرفته است. بر این اساس، مدیریت و بهره‌برداری از آبخیزهای رودخانه‌های فرامرزی، به‌ویژه در این منطقه، از حوضه‌های ملی و محلی حساس‌تر و پیچیده‌تر است. رودهای بزرگ دجله و فرات نه تنها بر محیط زیست ایران تاثیر گذار است بلکه به علت تاثیرات آب و هوایی بر روی کشور ایران نیز تاثیرگذار بوده که متاسفانه با سدسازی های متعدد ترکیه زیست بوم کشورهای عراق، سوریه و ایران در حال تهدید است.
ایران در شرق خود نیز رودخانه هیرمند را داشته که حق آبه آن منبع آب بخشی از استان سیستان و بلوچستان است، هیرمند رودی است که از ولایت هلمند افغانستان روان شده و به دریاچهٔ هامون که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است می‌ریزد. رود بزرگ هیرمند از رودهای پرآب افغانستان و آسیا به‌شمار می‌رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می‌یابد و طول آن ۱۱۰۰ کیلومتر است.این رود از بلندی‌های کوه بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته‌کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچهٔ هامون که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است می‌شود.
اکنون مسئله آب به یک مسئله مهم زیست محیطی و اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده و رکورد شکنی در مصرف آب تهران در روزهای اخیر می تواند خبری بد برای این حوزه باشد، باید تا دیر نشده با اجرایی کردن قانون جدید الگوی کشت، مصرف آب را به درستی مدیریت کرد زیرا بیشتر مصرف آب در کشور برای بخش کشاورزی است.