گرمایش زمین و چالش‌های پیش روی ایران
گروه اجتماعی- حسین طباطبایی
خطر افزایش گرمایش زمین بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. گزارش نهاد اقلیمی سازمان ملل با هشداری نگران‌کننده همراه است و این خطر را گوشزد می‌کند که «دنیا سه سال بیشتر فرصت ندارد تا برای جلوگیری از فروپاشی اقلیمی، تحولی اساسی در تمام ابعاد زندگی جوامع بشری ایجاد کند.» چراکه این پدیده مانند گردابی آماده بلعیدن زمین است و پیامد آن به‌طور روزانه در سراسر جهان قابل رؤیت است. کشور ما به سبب قرارگیری در منطقه خاورمیانه، به‌عنوان یکی از خشک‌ترین و کم‌آب‌ترین مناطق جهان بیش از هر زمان دیگری متأثر از گرمایش زمین، در معرض خطر جدی است.
گزارش‌های اخیر سازمان ملل نشان می‌دهد، آسیب‌پذیری ایران با بیشترین پیامدهای زیان‌بار و اثرات ناشی از این پدیده، بیش از متوسط جهانی است. اقلیم بیش از ۸۰ درصد کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و میانگین بارندگی آن تقریبا ۲۵۰ میلی‌متر است که کمتر از یک‌سوم میانگین بارش در جهان است.
امروزه بارزترین نشانه‌های گرمایش زمین نه در ایران که در سرتاسر نقاط جهان، به‌وضوح قابل‌رؤیت است. ازجمله این موارد می‌توان به افزایش دمای متوسط، کاهش بارش، بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا، خشکسالی، خالی شدن زودهنگام سدها، افزایش طوفان و بروز پدیده‌های گردوغبار اشاره کرد.
رواج و تشدید خشکسالی
«برف در مقایسه با میانگین بلندمدت زودتر آب می‌شود. سیل اکنون یک مخاطره رو به افزایش است، زیرا آب‌وهوای ما در حال تغییر است. در مقایسه با آغاز قرن بیستم، بارندگی‌های غیرعادی شدیدتر و مکررتر در بیشتر مناطق دنیا و به‌ویژه ایران رخ می‌دهد. خشکسالی نیز رایج‌تر و شدیدتر می‌شود. انسان‌ها از آب بیشتری به‌خصوص برای کشاورزی استفاده می‌کنند. درست مانند زمانی که هوا گرم است، بیشتر عرق می‌کنیم، دمای هوای بالاتر باعث از دست دادن یا تعریق آب بیشتر گیاهان می‌شود، به این معنی که کشاورزان باید به آن‌ها آب بیشتری بدهند. هر دو این‌ها نیاز به آب بیشتر را در مکان‌هایی که ذخایر آب در حال کاهش است برجسته می‌کنند. برف منبع مهم آب شیرین برای بسیاری از مردم است. با ذوب شدن برف، آب شیرین برای استفاده در دسترس خواهد بود، به‌ویژه در مناطقی مانند ایران که در ماه‌های گرم‌تر بارندگی زیادی وجود ندارد. اما با گرم شدن دما، به‌طورکلی برف کمتری می‌بارد و برف در اوایل سال شروع به ذوب شدن می‌کند، به این معنی که برف ممکن است منبع مطمئنی برای تأمین آب برای کل فصول گرم و خشک نباشد.» این‌ها ازجمله تبعات و پیامدهایی است که مهدی زارع، رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم برشمرده و سپس عنوان کرده است: «ایران در دهه‌های آینده با افزایش حداقل ۲/۶ درجه سانتی‌گراد میانگین دما و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی مواجه خواهد شد و با انتشار مجموع گازهای گلخانه‌ای نزدیک به ۶۱۶۷۴۱ میلیون تن CO۲ اولین کشور مسئول تغییرات اقلیمی در خاورمیانه و هفتمین کشور در جهان است. سهم سطح بالای ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای به تولید و مصرف قابل‌توجه نفت، گاز و شهرنشینی سریع وابسته است. کاهش غیرعادی در رویداد‌های بارش و افزایش غیرعادی تابش به سمت بالای امواج بلند، اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را تشدید می‌کند.»
آینده و تغییرات اقلیمی
رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم معتقد است، «برای جلوگیری از تبعات منفی‌تر و محدود کردن پیامد گرمایش زمین، هنوز فرصت هست. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سریع‌ترین زمان ممکن، نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری و زیرساخت‌های جدید است که باعث رشد اشتغال در عین ملاحظات محیط زیستی می‌شود. علاوه بر این، چنین پیشرفتی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و اثرات مضر بر سلامت انسان را کاهش می‌دهد و جان افراد بی‌شماری را نجات می‌دهد و میلیارد‌ها دلار در هزینه‌های مرتبط با سلامتی صرفه‌جویی می‌کند.» اما به دلیل سوءمدیریت و عدم اقدام جدی نهادهای مربوطه، رهایی از چنین وضعیتی کار آسانی نیست و در این صورت، تغییر در الگو‌های آب‌وهوا می‌تواند زندگی را در معرض خطر قرار دهد. گرما یکی از مرگبارترین پدیده‌های جوی است. با افزایش دمای اقیانوس‌ها، طوفان‌ها قوی‌تر و مرطوب‌تر می‌شوند که می‌تواند باعث مرگ‌های مستقیم و غیرمستقیم شود. شرایط خشک منجر به آتش‌سوزی‌های جنگلی بیشتر می‌شود که خطرات زیادی برای سلامتی به همراه دارد. بروز بیشتر سیل می‌تواند منجر به گسترش بیماری‌های ناشی از آب، جراحات و خطرات شیمیایی شود. با گسترش دامنه جغرافیایی پشه‌ها و کنه‌ها، آن‌ها می‌توانند بیماری‌ها را به مکان‌های جدید منتقل کنند. پدیده مونسون اقیانوس هند که عمدتا به مناطق ساحلی محدود بود اکنون مناطقی تا شمال هندوستان (هیمالایا) و شمال ایران (البرز) را تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب خسارت‌های جانی، آسیب به منابع غذایی و درنتیجه تهدید سلامت مردمان بیشتری می‌شود.
تسریع در انتقال بیماری‌ها
سیاره ما در حال حاضر ۱/۱ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از قرن نوزدهم است. گرمایش جهانی می‌تواند سلامت را تحت تأثیر قرار دهد. یافته‌های علمی نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی انتقال ویروس‌ها را تسریع خواهد کرد. سولماز خیاطی، کارشناس محیط‌زیست با نگارش مقاله‌ای بر این مهم تصریح کرده است که «تغییرات دما و بارش می‌تواند توزیع و انتقال بیماری‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. تغییر اقلیم در ارتباط با مسائل اجتماعی، سلامتی و روانی است و تهدیدی برای تندرستی و سلامت محسوب می‌شود. کارشناسان هشدار داده‌اند که ممکن است در دهه آینده با هزاران بیماری جدید روبه‌رو شویم که همه آن‌ها به علت تغییرات آب و هوایی است. مطالعه دانشگاه جورج تاون نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی خطر انتقال ویروس بین گونه‌ها را افزایش می‌دهد و پیش‌بینی‌شده که حداقل ۱۵ هزار انتقال ویروسی بین‌گونه‌ای جدید تا سال ۲۰۷۰ اتفاق می‌افتد. این اختلاط ویروس‌ها در میان حیوانات ممکن است خطر جهش و انتقال به انسان و ایجاد یک بیماری همه‌گیر جدید را افزایش دهد، درصورتی‌که دمای کره زمین تا ۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد، تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی باعث حرکت دسته‌جمعی حیوانات وحشی می‌شود، زیرا آن‌ها به دنبال سازگاری با محیط‌های در حال تغییر هستند. بسیاری از حیوانات،انگل‌ها و پاتوژن‌های خود را به مناطق جدید برمی‌گردانند و به‌طور بالقوه باعث ایجاد واکنش زنجیره‌ای ویروسی و بیماری می‌شوند. به گفته محققان، حرکت حیوانات به این معنی است که گونه‌ها اغلب برای اولین بار با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند و فرصت‌های منحصربه‌فردی برای انتقال ویروس‌ها ایجاد می‌کند. با افزایش دما، انتظار می‌رود بسیاری از گونه‌ها از مناطق استوایی گرم دور شوند تا زیستگاه‌های راحت‌تری پیدا کنند. برخی دیگر ممکن است برای یافتن ارتفاعات خنک‌تر از تپه‌ها و کوه‌ها به سمت بالا حرکت کنند. هنگامی‌که گونه‌های مختلف برای اولین بار با هم تماس می‌گیرند، ویروس‌ها ممکن است بتوانند میزبان‌های جدید را آلوده کنند. برمبنای مطالعه دانشگاه جورج تاون، می‌توان پیش‌بینی کرد که به دلیل اثر پروانه‌ای، تعداد فزاینده‌ای از بیماری‌های عفونی نوظهور از حیوانات به انسان در ۵۰ سال آینده منتقل شود. دانشمندان مدت‌هاست هشدار داده‌اند که گرم شدن سیاره ممکن است بیماری‌ها را افزایش دهند. به‌عنوان‌مثال، انتظار می‌رود که مالاریا با گسترش دامنه پشه‌های حامل آن به مناطق گرم گسترش یابد. اما تغییرات آب و هوایی همچنین ممکن است با ورود پاتوژن‌ها به گونه‌های میزبان جدید، بیماری‌های کاملا جدیدی را ایجاد کند. یا یک جونده نادر که امروزه با انسان تماس چندانی ندارد، ممکن است ویروسی را به راکون‌ها منتقل کند که به‌راحتی در مناطق شهری زندگی می‌کنند. بر طبق وحدت محیط زیستی هر چیزی بر همه‌چیز اثر دارد و اثر آن را در جای‌جای دنیا می‌توان احساس کرد.»
ایران در معرض بیشترین آسیب گرمایش زمین
می‌گویند، ایران به دلیل قرار گرفتن در خاورمیانه و کمربند خشک زمین، بیش از سایر کشورها از گرمایش کره زمین آسیب می‌بیند. به این دلیل که خشکسالی از بدیهی‌ترین پیامدهای گرمایش زمین است. سال‌هاست خشکسالی در سطح گسترده‌ای از مناطق مختلف ایران نیز قابل مشاهده است؛ تا جایی که ساخت‌وساز سدهای بی‌رویه به‌شدت آن نیز افزوده است. تغییرات آب و هوایی در جهان، عرضه آب را متغیر و به‌شدت نامطمئن می‌سازد، به‌طوری‌که معضلات کم‌آبی که افراد آن مناطق با آن روبه‌رو هستند، بیشتر و احتمال تنش و درگیری بر سر آب را افزایش خواهد داد. بروز خشکسالی‌های ناشی از دگرگونی اقلیم بر منابع آب کشور تأثیر می‌گذارد و منجر به افزایش تبخیر آب سدها می‌شود.
کارشناسان حوزه محیط‌زیست معتقدند که عمده‌ترین دلیل گرمایش زمین و افزایش دما، تغییر اقلیم است که این تغییرات به دلیل سوزاندن نفت، گاز، زغال‌سنگ و توسعه صنعت و شهرنشینی است. این وضعیت و افزایش دمای زمین اتفاقی خوبی نخواهد بود چراکه گرمایش زمین باعث از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری، آب شدن یخ‌های قطبی، نابودی بخش زیادی از جنگل‌ها و دشت‌ها و حجم زیادی از منابع آبی خواهد شد که قطعا زندگی بشر را بر روی کره زمین سخت و سخت‌تر می‌کند.
حسین آخانی،عضو هیئت‌علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران و کارشناس محیط‌زیست بر این موارد صحه می‌گذارد. او بر این باور است که «ایران به علت قرار گرفتن در خاورمیانه و کمربند خشک زمین، بیشترین آسیب را از افزایش دمای کره زمین متحمل خواهد شد. اگر در سایر کشورهای دنیا، گرمایش زمین باعث افزایش دودرجه‌ای دما می‌شود، اما در خاورمیانه این افزایش دما ۴ درجه است، بنابراین بیشترین آسیب متوجه ایران و کشورهای خاورمیانه است.»
آخانی در ادامه تأکید می‌کند براین‌که، «ایران به‌عنوان کشور درحال‌توسعه و وابسته به نفت، بر مدار توسعه ناپایدار حرکت می‌کند و طبیعتا نقش زیادی در افزایش دمای کره زمین ایفا کرده و جز ۱۰ کشور اول جهان در تولید گازهای گلخانه‌ای به شمار می‌رود، ازاین‌رو لازم است که سوخت آلوده‌کننده کارخانه‌ها تغییر کند، علاوه بر این باید با کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و نفت، به سمت استفاده از انرژی‌های نو حرکت کرد. اصلاح سیستم حمل‌ونقل یکی از اقداماتی است که باید درزمینه کاهش گرمایش زمین انجام داد. بنزین در کشور ما ارزان و میزان مصرف آن بالاست و باید حمل‌ونقل عمومی رشد کند تا به این طریق شاهد کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا باشیم اما در این زمینه گام‌های عملیاتی برداشته نشده و از حمل‌ونقل پاک حمایتی صورت نگرفته است.»
این استاد دانشگاه درباره آسیب‌های گرمایش زمین به محیط‌زیست، می‌گوید: «افزایش دمای کره زمین باعث می‌شود منابع آبی آسیب ببیند. در بسیاری از کشورها تالاب‌ها و رودخانه‌ها خشک شدند. در این سال‌ها بسیاری از یخچال‌ها، درحال ناپدید شدن هستند. آب مایع حیات است و وقتی در چرخه آن اختلال ایجاد شود محیط‌زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقوع آتش‌سوزی‌های مکرر در مناطق جنگلی و سیل‌هایی که رخ می‌دهد نشان از این دارد که تغییر اقلیم، فاجعه بزرگی را برای کره زمین ایجاد می‌کند و کشور ما به دلیل قرار گرفتن در منطقه حساس و به دلیل اینکه فرهنگ زیست‌محیطی رشد نکرده است بسیار آسیب‌پذیر است و در آینده بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را از دست خواهیم داد.»
صرفه‌جویی در مصرف مستقیم و غیرمستقیم انرژی
«گرم شدن کره زمین دلایل طبیعی و غیرطبیعی بسیاری دارد که تحت تأثیر عوامل بیرونی ازجمله تغییرات گازی اتمسفری و درونی زمین مانند فعالیت‌های آذرین است، اما بیشترین عوامل مؤثر در گرمایش زمین شامل: اثر گلخانه‌ای، آتش‌سوزی و نابودی جنگل، دامداری و فوران آتش‌فشان است.» اظهاراتی که از سوی علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان مطرح شده است. به گفته او، مطالعات نشان می‌دهد که افزایش دمای زمین ارتباط مستقیمی با گازهای گلخانه‌ای ازجمله دی‌اکسید کربن دارد؛ زیرا با افزایش چنین گازهایی شاهد افزایش دمای کره زمین خواهیم بود. توسعه صنعت و افزایش حمل‌ونقل شهری از عوامل تأثیرگذار در افزایش گازهای گلخانه‌ای است. گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسید کربن به‌عنوان مؤثرترین عامل در جو زمین شناخته شده است که به حرارت و انعکاس نور اجازه خروج از جو نمی‌دهد و باعث گرمایش کره زمین می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در گرمایش جو زمین، آتش‌سوزی و نابودی جنگل‌ها است؛ زیرا درختان دی‌اکسید کربن موجود در هوا را جذب می‌کنند و با آتش‌سوزی و نابودی جنگل‌ها این گاز در اتمسفر باقی‌مانده و افزایش می‌یابد. فوران آتش‌فشان‌ها نیز یکی از عوامل طبیعی گرمایش زمین محسوب می‌شود.
مهم‌ترین اقدامی که ازنظر نصراصفهانی باید انجام شود، این است که جامعه و تمام انسان‌ها، در مصرف مستقیم و غیرمستقیم انرژی صرفه‌جویی کنند؛ زیرا عمده‌ترین منبع انرژی اکنون سوخت‌های فسیلی است؛ بنابراین کاهش مصرف انرژی به تولید کمتر دی‌اکسید کربن، کاهش آلودگی و کند شدن روند گرمایش زمین کمک می‌کند.
حسین طباطبایی , خشکسالی , گرمای زمین , گرمایش زمین
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.