بعدازظهر دوم اسفند بود که کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF) نام ایران را به فهرست سیاه خود افزود و پس از تعلیق چندباره نام جمهوری اسلامی ایران از فهرست سیاه خود درنهایت این کار را اجرایی کرد. اجرای تعهدات کارگروه ویژه اقدام مالی، منتقدان و مدافعان داخلی و خارجی دارد و مخالفان آن معتقدند در شرایطی که تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا علیه کشورمان روزبه‌روز بیشتر می‌شود پیوستن به آن ضرری غیرقابل جبران و اشتباه و نپیوستن به آن آسیبی به اقتصاد تحریمی‌ کشور نمی‌رساند زیرا آسیب دیگری جز تحریم‌هایی که از دهه‌های اول انقلاب تاکنون تشدید شدند، باقی نمانده است و بنابراین اثرگذاری قرارگرفتن در لیست سیاه این کارگروه ویژه اقدام مالی تنها ازلحاظ روانی است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران اما در زمره موافقان پذیرش FATF در گزارشی با این تیتر که چه کسانی از قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF خوشحال شدند؟ نوشت: با این که بازگشت ایران به لیست سیاه قابل پیش‌بینی بود، ولی مخالفت تعدادی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که وابسته به جناح سیاسی خاصی هستند، مانع از به نتیجه رسیدن نشست‌­های آن مجمع در این خصوص شد. با این بی‌عملی و قرارگیری جمهوری اسلامی ایران در لیست سیاه، کشورمان در جهان به‌عنوان جایگاهی برای حمایت مالی از تروریسم و مرکز پول‌شویی شناخته می‌شود. هرگونه تعاملات مالی و تبادلات بانکی کشورهای جهان با ایران، در زمره‌ جرائم پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم قرار می‌گیرد و حتی دوستان ایران هم به‌سختی حاضر به پذیرش چنین خطری خواهند بود.
اما نکته قابل‌توجه این است که پس از تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا علیه کشورمان، تبادلات مالی ایران با سایر کشورها، به‌ویژه کشورهای اروپایی در عمل قطع شده و تمام تعاملات خارجی از کانال‌های غیررسمی انجام می‌شود و تنها تأثیر واقعی در لیست سیاه قرارگرفتن ایران جنبه روانی دارد و اگر تعهدات کارگروه ویژه اقدام مالی را بپذیریم تنها کاری که کرده‌ایم مرئی کردن راه‌‌های نامرئی دور زدن تحریم‌هاست.
روزنامه وال‌استریت ژورنال نیز بامداد جمعه در خبری از احتمال قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه کارگروه اقدام مالی خبر داده بود و نوشت تصمیم کارگروه ویژه اقدام مالی،‌ نهادِ مستقر در پاریس بعد از چراغ سبز کشورهای اروپایی و تصمیم آن‌ها برای پیوستن به کارزار فشار آمریکا علیه ایران صورت گرفته است.
منابع مورد استناد وال‌استریت ژورنال گفته‌اند مقام‌های کشورهای اروپایی طی هفته‌های گذشته به اطلاع وزارت خارجه آمریکا رسانده‌اند دولت‌های متبوع آن‌ها از اتخاذ تدابیر سخت‌گیرانه جدید توسط این کارگروه علیه نظام مالی ایران حمایت می‌کنند.
وال‌استریت ژورنال مدعی شده بود تصمیم FATF تراکنش‌های مالی با ایران را زیر ذره‌بین بیشتر قرار خواهد داد و فشارها را بر بانک‌ها و شرکت‌های انگشت‌شماری که هنوز در حال همکاری با ایران هستند افزایش خواهد داد.
این در حالی است که بیشتر بانک‌های کشورهای غربی صرف‌نظر از همکاری‌های ایران با FATF از بیم تحریم‌های آمریکا از انجام تراکنش‌های مرتبط با ایران خودداری کرده‌اند
توصیه ۱۹ کارگروه ویژه اقدام مالی چیست؟
توصیه شماره ۱۹؛ کشورهای دارای ریسک بیشتر ​​​​مؤسسات مالی باید ملزم شوند در روابط کاری و معامله با اشخاص حقیقی و حقوقی و مؤسسات مالی کشورهایی که توسط گروه ویژه مشخص‌شده‌اند، تدابیر مربوط به شناسایی کافی مشتریان را به نحو شدیدتری اعمال کنند. تدابیر مذکور، باید مؤثر و متناسب با ریسک‌های موجود باشند.
در صورت درخواست گروه ویژه، کشورها باید بتوانند اقدامات متقابل متناسبی را به اجرا گذارند، همچنین کشورها باید بتوانند جدا از هرگونه درخواست گروه ویژه، اقدامات متقابل را به عمل آورند. این‌گونه اقدامات باید مؤثر و متناسب با ریسک‌های موجود باشند.
همچنین باید تأکید کرد که کارگروه ویژه اقدام مالی هیچ اختیاری در تعیین کردن وظایف کشورهای عضو ندارد و تنها توصیه‌های این نهاد مورد توجه کشورهای عضو است.
*لیست سیاه FATF هیچ تأثیر واقعی بر اقتصاد ایران ندارد
میرهادی رهگشا، کارشناس اقتصاد بین‌الملل دراین‌باره به «رسالت» می‌گوید: «تأثیر FATF می‌تواند از دو جنبه باشد؛ یکی بحث واقعی است که می‌تواند بر کانال‌های ارزی ایران اثر بگذارد،‌ این نیز در حالی است که خود رئیس بانک مرکزی نیز به‌صراحت گفت تبادلات خارجی کشورمان اکنون از کانال‌های رسمی نیست و این‌که FATF از دیگر کشورها بخواهد تدابیر ویژه در تعامل با ایران اتخاذ کنند، نمی‌تواند هیچ تأثیر واقعی داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد که نتیجه همین بخش هم از دو واقعیت به دست می‌آید، نخست این‌که به دلیل تحریم‌های دلاری آمریکا تبادلات ایران از کانال‌های رسمی نیست و کشورهای دیگر در عمل به دلیل تحریم‌های آمریکا (نه به دلیل FATF) پیش‌ازاین روابط خود را با ایران قطع کردند و نکته دیگر این است که این کشورها به دلیل تحریم‌های آمریکا، تدابیر بسیار ویژه‌تری از آنچه FATF خواسته علیه ایران اعمال می‌کنند. بنابراین در نهایت این‌که از نظر واقعی تبادلات خارجی ما از کانال‌هایی است که FATF بر آن‌ها هیچ اثری ندارد و کشورها باوجود تحریم‌های آمریکا دارند آن سیاست‌ها را اعمال می‌کنند؛ بنابراین FATF از این جهت نمی‌تواند اثرگذار باشد.
این کارشناس اقتصادی ضمن بیان دومین اثرگذاری قرارگرفتن در لیست سیاه FATF، تأکید کرد: «نکته دوم اثرگذاری FATF که می‌تواند خودش را در بازار ارز یا حتی برخی از کانال‌های غیررسمی نشان دهد بحث روانی این موضوع است و نمی‌توان جنبه روانی موضوع را انکار کرد. به‌ویژه که مسئولان،‌ دست‌اندرکاران و بازرگانان داخلی رویه واحدی را دراین‌باره اتخاذ نکردند و دودستگی وجود دارد.»
رهگشا افزود: «برخی تأکید ویژه دارند که ایران باید به‌طور حتم با FATF همکاری کند و برخی می‌گویند همکاری کردن یا نکردن ایران اثری ندارد. این دودستگی که در فضای رسانه نیز وجود دارد می‌تواند از نظر روانی اثرگذار باشد. به‌طور مثال ممکن است نرخ‌ها در بازار ارز کمی افزایش یابند.»
وی راه‌ پیشنهادی پس از قرار گرفتن در لیست سیاه FATF را این‌طور برشمرد و گفت: «ایران باید دو سیاست را در دستور کار قرار دهد، نخست به‌جای این‌که تلاش کنیم با FATF همکاری کنیم (زیرا همکاری با FATF در شرایطی که هستیم به‌هیچ وجه ممکن نیست، ما تحت تحریم‌های آمریکا هستیم و آمریکا نیز نفوذ ویژه‌ای بر نهادهایی مانند FATF دارد و ما به هیچ عنوان نمی‌توانیم از مزیت‌های این‌جور نهادها بهره‌مند شویم)، باید خودمان تلاش کنیم و از طریق کنترل گردش ریال، کما این‌که بانک مرکزی درماه های اخیر به‌درستی این را انجام داده است،‌ با پول‌شویی و خریدوفروش سوداگرانه ارز و دیگر کالاها مقابله کنیم تا اثرات منفی و روانی از بازارهایمان برداشته شود.»
رهگشا ضمن ادامه تشریح دومین راه می‌گوید: «دومین کار این است که در تبادلات خارجی خود به‌جای این‌که تلاش کنیم با FATF ببندیم و آمریکا را قانع کنیم و کانال‌های خاص دور زدن تحریم‌ها را به کار ببریم، سازوکارهای مستقل از دلار را توسعه دهیم که به‌هیچ‌وجه نیز تحریم پذیر نیست، به‌طور مثال استفاده از ارزهای ملی در تجارت با کشورهای همسایه و کشورهایی که در این زمینه با ایران به دلیل این‌که روابط نزدیک با آمریکا ندارند، همکاری می‌کنند، مانند چین و روسیه. حتی روسیه خودش تحت تحریم‌های آمریکاست.»
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل تأکید می‌کند که اگر این دو کار را انجام دهیم به آن مزیت‌هایی که می‌خواهیم از همکاری با FATF برسیم، می‌رسیم و تعهدی نیز به این سازمان نخواهیم داشت.
رهگشا همچنین قرار گرفتن نام ایران را در فهرست سیاه FATF جنگ روانی و سیاسی آمریکا علیه ایران دانست و ابراز کرد: « تا زمانی که تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان پابرجاست عضویت ما در FATF فایده‌ای نخواهد داشت، اجرای تعهدات FATF و در لیست سیاه قرار گرفتن این سازمان نیز هیچ ضرری برای ما ندارد، زیرا تحریم‌های آمریکا تمام ضررهای ممکن را برای ما ایجاد کرده است.»
این اقتصاددان در پایان ضمن پاسخ به این‌که ادعای برخی دولتمردان و کارشناسان و هشدار در مورد نپذیرفتن FATF به چه دلیل است؟ گفت: «عده‌ای ممکن است از سر نادانی فکر کنند اگر FATF ما را در لیست سیاه قرار دهد چه مشکلاتی برای ما ایجاد خواهد شد! در حالی که این‌ها نمی‌دانند روابط خارجی ما از روش‌های غیررسمی است و در این روش‌ها به‌هیچ‌وجه FATF توصیه‌ای ندارد، همچنین ممکن است عده‌ای منفعت دیگری را در نظر بگیرند و می‌خواهند به این سمت حرکت کنند که به قول خودشان روابط ایران با سایر کشورها عادی‌سازی شود و این را تکه‌ای از آن پازل می‌دانند و به همین دلیل تأکید می‌کنند FATF اجرا شود، در غیر این صورت در هیچ منظری قانع‌کننده نیست که قرار گرفتن در لیست سیاه می‌تواند تأثیر واقعی بر اقتصاد ایران داشته باشد.
*لیست سیاه FATF فشار روانی است
همچنین عطا بهرامی، کارشناس اقتصاد سیاسی و بین‌الملل نیز در گفت‌وگو با «رسالت» گفت که لیست سیاه FATF فشار روانی است و در حال حاضر بانک مرکزی از هرج‌ومرج‌های دوره قبل خود خارج شده است و همچنین FATF به تجارت ایران ضربه جدی وارد نمی‌کند، زیرا ما تحریم‌های آمریکا را تحمل کردیم و خودشان هم می‌گویند که تحریم‌های آمریکا بی‌سابقه‌ترین بوده است و از هر ابزار فشاری می‌توانستند علیه ما استفاده کنند، کرده‌اند و خروجی‌اش هم همین است و بیشتر نخواهد بود.
او ادامه داد: « FATF کمتر از تحریم‌های آمریکاست و هیچ اثری بر اقتصاد کشور ندارد و تمام اقدامات ذیل تحریم‌های آمریکا و بسیار ناچیزتر از آن قابل تصویر است، کشورها در تبعیت از تحریم‌های آمریکا بسیار جدی‌تر از تبعیت از FATF هستند زیرا بسیاری از کشورهای صنعتی با آمریکا مراوده دارند و نمی‌خواهند روابط خود را خراب کنند، ازاین‌جهت FATF در کف بازار هیچ تأثیری نمی‌گذارد و دلار نیز افزایش نرخ واقعی نخواهد داشت.
بهرامی تأثیر کرونا و FATF بر نوسانات دلار و سکه و بازار داخلی را این‌طور تشریح کرد: «افزایش قیمت سکه در ایران به دلیل افزایش قیمت جهانی است و ربطی به FATF و کرونا نیز ندارد، افزایش قیمت دلار سال گذشته قابل پیش‌بینی بود. اما چیزی که در مورد دلار اتفاق افتاده بیشتر به دلیل بسته شدن حساب‌های دولت به دلیل کسری بودجه در پایان سال برمی‌گردد و تقاضای ارز در بازار است اما افزایش دلار نوسان زیاد و درصد قابل‌توجهی نیست.»
این کارشناس درواکنش به افزایش نرخ دلار معتقد است این افزایش نیز می‌گذرد و به‌طورمعمول قیمت ارز در ۱۵ هزار تومان معمولا تثبیت می‌شود و اتفاق خاصی نیز در این مدت نخواهد افتاد.
وی تصریح کرد: «اولین بار است که ایران به لیست سیاه وارد شده و پیش از این تعلیق بوده‌ایم اما واقعیت این است اگر FATF را اکنون اجرا کنیم. مبادلات غیردلاری را نیز باید در معرض رصد بگذاریم و دیگر نمی‌توانیم تحریم‌ها را دور بزنیم و تا زمانی که آن‌ها تحریم‌ها را برندارند ما نیز راه‌های نامرئی خود را مرئی کنیم، یک اشتباه فاحش است و این‌طور به آن‌ها اجازه می‌دهیم راه‌های غیررسمی ما را ببندند، چراکه راه تبادلات رسمی را نیز که از قبل بسته بودند.»
بهرامی همچنین در مورد درصد ضرری که ایران از نپذیرفتن FATF متحمل می‌شود می‌گوید که نپذیرفتن FATF اگر باخت ۱ به هیچ باشد، پذیرفتن آن برای ایران باخت ۵ به هیچ است. بنابراین باید هزینه فعلی را قبول کنیم تا هزینه بیشتری پرداخت نکنیم. مگر این‌که تحریم‌های آمریکا تعلیق یا برداشته شود. اما برداشته شدن تحریم‌ها نیز اتفاق نمی‌افتد و ما به FATF نخواهیم پیوست.