صبح ديروز خبر برگزاري جلسه شوراي حکام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيرامون برنامه هسته‌اي ايران در رسانه ها منتشر شد. اما اين جلسه پشت درهاي بسته برگزار شد و خبري از آن دراختيار رسانه ها قرار نگرفت.
براساس شنيده ها نماينده آمريکا در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در جريان نشست اضطراري اين سازمان در وين، ايران را به «اخاذي هسته‌اي» متهم کرد.
آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز چهارشنبه به کشورهاي عضو اين سازمان اعلام کرد ايران با عبور از سقف ۳/۶۷ درصد غني‌سازي اورانيوم که در توافقنامه برجام قيد شده بود، سطح غني‌سازي خود را به ۴/۵ درصد رسانده است.
تصميم ايران مبني بر افزايش ذخاير و سطح غني‌سازي اورانيوم پاسخي بود به بدعهدي آمريکا و تعلل اروپايي‌ها در برآورده کردن حق ايران به برخورداري از مزاياي اقتصادي توافق هسته‌اي.
همزمان نماينده ايران در آژانس انرژي اتمي در اظهاراتي که در مصاحبه با روزنامه آلماني دي‌زايت بيان کرده است تاکيد کرد ايران خواهان ماندن در توافق برجام است. کاظم غريب آبادي گفته است همه چيز مي تواند «در عرض يک ساعت» به حالت اول بازگردد، به شرطي که «شرکاي حاضر در توافق به تعهدات خود عمل کنند.»
براي بررسي بيشتر اين موضوع، رسالت با تعدادي از کارشناسان گفت وگويي ترتيب داده که در ادامه مي خوانيد.
*فريدون عباسي: گام‌هاي ايران نشان‌دهنده آن است که دنبال فرجي از عالم غيب است
فريدون عباسي‌دواني رئيس اسبق انرژي اتمي درگفت‌وگو با «رسالت» ‌اظهار داشت:«در جلسات شوراي حكام معمولا مديرکل آژانس گزارشي از يافته‌هاي خود به شورا ارائه مي‌دهد. اين گزارش فصلي است؛ يعني در هر فصل گزارش‌هاي جامعي درباره کشورهاي مختلف يا ماموريت‌هايي به اين سازمان سپرده شده ارائه مي‌دهد. پرونده ايران يکي از پرونده‌هاي هميشه مطرح در شوراي حکام است که براي راستي‌آزمايي در آژانس در باره آن صحبت مي‌شود.»
او ادامه داد: « پس از برجام با توجه به اين که ايران فراتر از آن چيزي که در برجام نوشته شده بود براي خود محدوديت ايجاد و دسترسي‌هاي فراتر از مقررات را براي آژانس فراهم مي‌کند اين سازمان گزارش‌هاي بسيار خوبي از ايران منتشر کرده است.»
عباسي دواني با اشاره به اين که ايران در حال حرکت به سوي کاهش تعهدات برجامي است، افزود: «آژانس براي آنکه کنترل وضعيت را از دست ندهد تا برخي از کشورهاي ديگر، اعضا را تحت فشار قرار ندهند، جلسه‌ شوراي حکام را پشت درهاي بسته برگزار کرد تا بتواند در داخل اين جلسه به اجماعي برسند.»
رئيس اسبق انرژي اتمي تصريح کرد: «در اين اجماع يکسري نظرات تند مطرح مي‌شود يعني کشورهايي به طرح پيش‌نويس افراطي پرداخته و کشورهاي ديگر را تعديل مي‌کنند، اما نه در جهتي که گزارشي بيرون نيايد. شايد اين جلسه به صورت غيرعلني برگزار شد تا بتواند تعادلي براي به اجماع رساندن کشورها صورت گيرد. امکان دارد شوراي حکام در ادامه اين جلسه بيانيه‌‌اي براي ترغيب ايران به جهت پايبند بودن به تهدات گذشته صادر کند.»
عباسي‌دواني همچنين درباره گام‌هاي ايران در راستاي کاهش تعهدات برجامي گفت:«اين گام‌ها از نظر زماني بسيار زياد است. يعني فرصت‌هاي زيادي را به کشورهاي اروپايي مي‌دهد در صورتي که نبايد ايران تا اين اندازه به آنها فرصت دهد. اين موضوع مانند اين است که ايران تنها به دنبال فرجي از عالم غيب است.»
رئيس اسبق انرژي اتمي با بيان اين که اروپا سقف پروازش مشخص است، تصريح کرد:«منافع اروپا در جهت حرکت به سمت آمريکايي‌هاست، يعني حتي همراه با چين و روسيه هم نيستند و تنها در جهت آمريکايي‌ها حرکت مي‌کنند.»
او در پايان گفت: «اروپا تنها از ايران استفاده مي‌کند تا در قسمت‌هايي بتواند استقلال خود از آمريکا را نشان دهد، آنگونه نيست که بخواهد در جهت منافع ايران نظر دهد چرا که به طور کل مبادلات آنها با آمريکايي‌ها بسيار بيشتر است. يعني ارزش روابط اقتصادي اروپا با آمريکا بسيار بيشتر از روابطش با ما است، بنابراين ايران نبايد زياد دلخوش باشد که اروپاييان به نفع ايران نظر دهند.»
*حسين نوش‌آبادي: آمريکا قصد دارد زمينه را براي خروج ساير اعضا از توافق هسته‌اي فراهم کند
همچنين حسين نوش‌آبادي مشاور سابق وزير امور خارجه و سفير سابق ايران در عمان در گفت‌وگو با «رسالت» اظهار داشت:«جمهوري اسلامي ايران پس از خروج غيرقانوني آمريکا از برجام اين حق را بر اساس توافق موسوم به برجام براي خود محفوظ مي داند که دست به عمل متقابل بزند، اما با صبوري و درايت خود به کشورهاي باقيمانده در توافق ۶۰ روز مهلت داد تا تبعات منفي خروج يک جانبه ايالات متحده آمريکا را با پايبندي عملي به برجام و موضوع تحريم خريد نفت و مبادلات تحريم شده بانکي را به نحوي که ايران بتواند از مزاياي آن برخوردار شود حل و فصل نمايد.»
مشاور وزير امور خارجه تصريح کرد: «اما متاسفانه کشورهاي اروپايي عضو برجام با بهانه‌هاي واهي از اقدام عملي در انجام تعهدات خود طفره رفتند و هيچ گونه پاسخ عملي به درخواست هاي قانوني جمهوري اسلامي ندادند و ايران در نهايت با انقضاي مهلت دو ماهه با تصميم شوراي عالي امنيت ملي از روز هيجدهم ارديبهشت با متوقف ساختن دو تعهد خود به رهبران پنج کشور آلمان، فرانسه، انگليس، چين و روسيه و همچنين مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا اعلام کرد از اين تاريخ اجراي بخشي از تعهدات خود را کاهش مي‌دهد.»
او افزود:«اين دو اقدام با پايان دادن به محدود نگه داشتن ذخاير اورانيوم غني شده و ذخاير آب سنگين توليدي توسط ايران بود که در چارچوب توافق برجام صورت گرفت، لذا افزايش سطح غني سازي اورانيوم به بيش از ۶۷/۳ دهم درصد و توقف نوسازي راکتور آب سنگين اراک در دستور کار مجدد ايران قرار گرفت.»
نوش‌آبادي گفت:«آژانس بين المللي انرژي هسته اي پس از اعلام ادعاي نقض تعهدات توافقات هسته اي از سوي ايران واکنش نشان داد و اظهار داشت ما از تصميم ايران در خصوص سطح غني سازي مطلع هستيم و بازرسان آژانس مستقر در ايران موضوع را به مقامات جمهوري اسلامي نيز اعلام کردند و گفتند اين اقدام در چارچوب توافق هسته‌اي برجام است و گروه ۱+۴ بايد در خصوص تعهدات قانوني خويش عمل کند و تاکيد کرد جمهوري اسلامي ايران قصد دارد بين تعهدات و حقوق خود توازن ايجاد کند و اگر طرف هاي مقابل حقوق ايران در برجام را به رسميت بشناسند ما نيز به تعهدات خود پايبند خواهيم بود و آن را اجرا خواهيم کرد.»
اين ديپلمات ارشد گفت:«مسئولان ارشد کشور همواره اعلام کرده اند جمهوري اسلامي بيش از يک سال از خروج آمريکا از برجام به اروپا فرصت داد تا ساز و کار عملي را براي جبران خسارت هاي ناشي از نقض تعهد آمريکا به کار گيرد اما هيچ تصميم جدي از طرف هاي آنان صورت نگرفت و لاجرم ايران در چارچوب توافق برجام بخشي از تعهدات خود را کاهش داد. متعاقب آن با فشار آمريکا و درخواست اين کشور و دبيرخانه آژانس انرژي هسته‌اي در بيانيه‌اي اعلام کرد نشست ويژه شوراي حکام در مقر آژانس در وين برگزار مي شود و در اين بيانيه اعلام شده است که اعضاي شوراي حکام درباره راستي آزمايي و نظارت برجمهوري اسلامي ايران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شوراي امنيت سازمان ملل بحث و گفت وگو خواهند کرد.»
نوش‌آبادي ادامه داد: «گرچه طبق روال کار شوراي حکام، در کل رئيس شوراي حکام و هر يک از اعضاي اين شوراي مي توانند نشست ويژه شوراي حکام را تقاضا کنند و لازم نيست اين تقاضا به تاييد جايي برسد، اما براي آن است که آمريکا قصد دارد با تحت فشار قرار دادن آژانس و ايجاد هراس بين ساير اعضاي باقي مانده برجام از اقدام قانوني جمهوري اسلامي ايران، زمينه را براي خروج ساير اعضا از توافق هسته‌اي فراهم کند و خود را از فشارهاي جهاني که ناشي از خروج يک جانبه غيرقانوني است نجات دهد و با کمک ساير اعضاي برجام که عمدتا عضو شوراي امنيت سازمان ملل هستند پرونده هسته اي ايران را مجددا به شوراي امنيت برده و اقدامات تنبيهي را عليه ايران به اجرا بگذارند.»
کارشناس ارشد حقوق بين الملل در پايان گفت:«صرف‌نظر از کوتاهي و ضعف کشورهاي اروپايي عضو برجام و نگراني آنها از مقابله با آمريکا، هيچ يک از اين دولت ها مايل به خروج از برجام نيستند و کشورهاي چين و روسيه نيز قطعا در مخالفت با سياست ها و اقدامات يکجانبه آمريکا زير بار هر تصميمي نخواهند رفت و با توجه به عضويت دائمي آنان در شوراي امنيت سازمان ملل با ايالات متحده همراهي نخواهد کرد.»
**قهرمان پور: آژانس صلاحيت حقوقي براي اظهارنظر درمورد ايران و برجام ندارد
در پايان هم رحمان قهرمان پور، کارشناس امور بين الملل به رسالت گفت:«بايد به چند نکته دقت کرد، نخست اين که در معاهده برجام نقش محوري و مهمي به آژانس داده نشده است و اين بسيار مهم است؛ يعني آژانس صلاحيت حقوقي براي اظهارنظر درمورد ايران و برجام ندارد. برجام توافقي است که بين پنج کشور با ايران انجام شده و در مکانيزم حل اختلاف برجام اشاره اي به آژانس نشده است، يعني يک طرف توافق ايران و پنج کشور هستند و اگر آن کشورها اعتراض کنند ابتدا به کميسيون‌هاي برجام و بعد به شوراي امنيت مي رود.»
او ادامه داد:«نکته دوم اين است که درحال حاضر در وضعيت فعلي اتحاديه اروپا تصميمي مبني بر استفاده از مکانيزم ماشه ندارد. از طرف ديگر روسيه و چين هم تاکنون با آمريکا و اروپا همراهي نکرده اند. روسيه معتقد است آمريکا ابتدا خارج شده و ايران حق دارد واکنش نشان دهد و مي توان گفت که موضع حمايت از ايران را داشتند. روس ها در شوراي حکام هم نفوذ زيادي دارند اما در اين شورا اجماع نظري وجود ندارد تا بتوانند يک تصميم واحد بگيرند.»
اين کارشناس با تشريح وظايف آژانس تاکيد کرد: «نکته سوم وظيفه اصلي آژانس است که راستي آزمايي فعاليت کشورهاي عضو آژانس بر اساس توافق جامع پادماني و يا پروتکل الحاقي را شامل مي شود. لذا آن ها دستورالعملي در مورد برجام نداشته و آيين نامه اي ندارند که بر اساس آن تصميم بگيرند که ايران برجام را نقض کرده يا خير. چيزي که بر اساس اساسنامه خود مي توانند انجام دهند انجام راستي آزمايي بر اساس دريافت اطلاعات، صحيح بودن روند فعاليت و ماهيت فعاليت هاست، اما اگر شوراي امنيت و طرف مقابل بخواهند آژانس نظر فني خود را اعلام کند ممکن است به دليل داشتن مرجعيت فني گزارش دهد.»
قهرمان پور با ضمن اشاره به برگزاري جلسه شوراي حکام پشت درهاي بسته، ادامه داد:«بايد منتظر بمانيم تا ماهيت و خواسته آمريکا مشخص شود و اينکه آيا اروپا آن هارا همراه مي کند يا خير، يا از آژانس مي خواهند که گزارش فني در مورد فعاليت‌هاي ايران بدهد. اگر تاکنون خبري بيرون نيامده معناي سياسي اش اين است که در شوراي حکام هم به جمع بندي نرسيدند تا بتوانند بر اساس آن اعلام موضع کنند.»
وي در پاسخ به اين پرسش که دليل برگزاري اين جلسه را در شوراي حکام پشت درهاي بسته چه مي دانيدگفت: «اين مسئله عجيبي نيست، گاهي اوقات کشورها به دليل اختلافاتي که وجود دارد تلاش مي کنند تا جلسات مخفيانه باشد و چون سيستم راي گيري آژانس مبتني بر اظهار نظر است راي گيري با اجماع است، يعني اگر يک يا دو کشور هم مخالف باشند تاثيري در راي گيري ندارد. در سيستم اجماعي معمولا کشورها پيش از جلسه سعي مي کنند، با يکديگر چانه‌زني کرده تا حرفشان در جلسه يکي باشد و اختلاف فاحشي با يکديگر نداشته باشند، اما چون براي اين جلسه وقت کافي نبوده و کشورها زماني براي رايزني نداشتند و از طرف ديگر هم اختلاف کشورها در اين مورد زياد است احتمالا ترجيح دادند اين اختلافات به سطح شوراي حکام کشيده نشود و مطبوعات خبر دار نشوند.»
وي ادامه داد: «شايد ايران يک يا دو هفته ديگر هم با ابتکار عمل فرانسوي‌ها صبر کند. در بيست و چهارم اين ماه هم جلسه اتحاديه اروپا در مورد نحوه برخورد با ايران و حفظ برجام برگزار مي شود. اگر در اين مدت زمان و نهايتا تا آخر تيرماه خبري نشد ايران گام سوم را بر مي دارد و به سمت غني‌سازي ۲۰ درصد حرکت خواهد کرد. در تعريف آژانس غني سازي اورانيوم پنج درصد جزو URL يا اورانيوم کمتر غني محسوب مي شود اما بيش از پنج درصد اورانيوم بيشتر غني شده است، بنابراين آن زمان وارد فضاي جديدي خواهيم شد و ممکن است شوراي حکام جلسات ديگري برگزار کنند، لذا عبور از پنج درصد يک معناي سياسي و يک معناي فني دارد. در معناي سياسي شايد بين پنج تا هفت درصد فاصله اي نباشد، اما اين فاصله در تعريف آژانس با فاصله بين سه تا پنج درصد يکي نيست، و اگر ما به پنج درصد و بالاي آن برسيم با شرايط جدي و اروپا هم با شرايط جديدي روبه رو مي شود، اما تمام تلاش اروپا اين است که بتواند راه‌حلي پيدا کند و اگر نتوانند در اين مرحله راهي پيدا کنند در مرحله بعدي کارشان بسيار دشوار است.»