گروه اجتماعی- پریسا اسماعیلی
«مسیر خانه‌اش را گم‌کرده، نه آدرسی در جیبش است و نه تلفنی همراهش. در شلوغی خیابان تنها و پریشان اطرافش را می‌نگرد اما چیزی به خاطرش نمی‌آید. ساعت‌ها سرگردان، خیابان‌ها را یکی پس از دیگری طی می‌کند و راه خود را پیدا نمی‌کند. عابری که متوجه بهت و تنهایی‌اش شده، به او نزدیک می‌شود و می‌پرسد پدرجان کمکی از من برمی‌آید؟ می‌گوید راه خانه‌ام را گم‌کرده‌ام. او را به پلیس تحویل می‌دهد و منتظر می‌ماند تا خانواده‌اش به سراغ او بیایند. این بهترین حالت از زندگی روزمره‌ یک بیمار مبتلابه آلزایمر است. شرایط بدتری هم ممکن است برای این بیماران رخ دهد، فردی را تصور کنید که در تهران گم‌شده و مدتی بعد در کرمان او را پیدا می‌کنند، یا بیماری که دریکی از شهرها، راه خانه‌ خود را پیدا نکرده و فقط توانسته حوالی خانه‌اش را با کمک پلیس تشخیص دهد، ولی متأسفانه درهمان حوالی رهاشده و پرسه‌زنان بر روی ریل قطار رفته و برخورد قطار با او باعث مرگش شده است.» «همه‌چیز کم‌کم فراموش می‌شود. ابتدا اسم خودت را به‌یاد نمی‌آوری و بعد فراموش می‌کنی آدمی که روبه‌رویت نشسته، یک‌زمانی دختر تو بوده است. دختری که سال‌ها بزرگ کردی و از آن نوه‌داری. فراموش می‌کنی خانه‌ات کجا بوده و سال‌ها پیش برای خودت برو و بیایی داشتی. مثلا استاد دانشگاه بودی و باافتخار افراد بزرگی را به جامعه تحویل داده‌ای. آلزایمر دقیقا به‌اندازه تمام خاطره‌هایی که کمرنگ می‌شود، بی‌رحم است. عجله زیادی دارد برای این‌که تمام روزهای شیرین گذشته را محو کند. قسمت تلخ‌تر ماجرا هم اینجاست که وقتی در سالمندی فرصت داری تا روبه‌روی پنجره با یک لیوان چای آلبوم عکس‌ها را ورق بزنی، بیماری به تو هجوم می‌آورد و همه آدم‌های گذشته را از ذهنت پاک می‌کند. درد پیری به کنار، فراموشی و از یادبردن، غم بزرگ‌تری است که سالمندان را آزار می‌دهد و ذره‌ذره زندگی را از بین می‌برد.»
 افزایش جمعیت سالمندان و خطر ابتلا به آلزایمر
این روایت‌های تلخ، در کنار «یک خبر بد» کاممان را تلخ‌تر می‌کند، اینکه آلزایمر در حال تبدیل‌شدن به سومین علت مرگ‌ومیر در كشور است و براساس آخرین اطلاعات جمع‌آوری‌شده، درحال حاضر حدود ۸۰۰ هزار نفر در کشور به دمانس و آلزایمر مبتلا هستند. با توجه به تغییر ترکیب جمعیتی به سمت سالمندی، پیش‌بینی می‌شود تا ٣٠‌سال آینده تعداد بیماران آلزایمری در کشور به بیش از ٢‌میلیون نفر برسد. گویا هر ٧ دقیقه یک نفر به دمانس و بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند و این آمارها زنگ‌خطری برای سلامت جامعه است. 
این دو عارضه، شامل اختلالات رفتاری، شناختی، از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت و… هستند؛ اما نکته قابل‌توجه آن است که باید میان بیماری آلزایمر و دمانس تفاوت قائل شویم. دمانس نوعی اختلال قابل‌برگشت در حافظه است که به دلایل مختلفی نظیر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، افسردگی، مصرف‌ داروهای مؤثر بر روی مغز و… به وجود می‌آید. بنا بر توضیحات معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن دمانس و آلزایمر ایران حدود ۷۰ درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد و «تشخیص و درمان به‌موقع دمانس می‌تواند به قابل‌برگشت بودن بیماری کمک شایانی کند، اما بروز بیماری آلزایمر غیرقابل‌برگشت بوده و درمان قطعی نیز ندارد، اما می‌توانیم با درمان زودهنگام آن را تا حد زیادی کنترل کنیم و بروز اختلالات ثانویه بیماری را به تعویق اندازیم.»
این بیماری، شایع‌ترین شکل از «زوال عقل» است و فرد به‌آرامی قابلیت‌های شناختی، حافظه و توانایی‌های خود برای انجام کارهای روزمره را از دست می‌دهد. داده‌های علمی نشان می‌دهد احتمال ابتلا به این بیماری در ۶۵سالگی، ۵‌درصد است و در ۸۵سالگی، ۴۰درصد، بنابراین در کشور ما، این بیماری به دلیل رشد جمعیت سالمندی روبه افزایش است. 
مدیرعامل انجمن دمانس و آلزایمر ایران می‌گوید: «هر‌سال تعداد قابل‌توجهی از افراد به گروه سالمندان اضافه می‌شوند و سالمندان ما سالمندتر می‌شوند، چراکه میزان مرگ‌ومیر براثر بیماری‌های عفونی کم شده، امید به زندگی بالا رفته و در کنار آن بیماری‌های دوران سالمندی هم افزایش پیداکرده است. بیماری دمانس و آلزایمر، جزء بیماری سالمندی نیست اما با سالمند شدن،  افراد بیشتر به سمت آلزایمر می‌روند.» اگرچه بزرگ‌ترین فاکتور خطر، افزایش سن است، اما بیماری آلزایمر به‌عنوان بخشی از روند طبیعی سالخورده‌شدن و محصول سالخوردگی نیست. البته نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بیماری آلزایمر بیشتر در دوران سالمندی اتفاق می‌افتد و اکثر افراد مبتلابه بیماری آلزایمر، بالای ۶۵ سال یا مسن‌تر هستند. اگر این بیماری در فردی قبل از ۶۵سالگی تشخیص داده شود، عموما به‌عنوان بیماری آلزایمر با آغازی زودهنگام در نظر گرفته می‌شود. این بیماری باگذشت زمان وخیم‌تر می‌شود. در مراحل آغازین، ازبین‌رفتن حافظه ملایم است، اما در مراحل پیشرفته افراد توانایی انجام مکالمه و واکنش نشان‌دادن به محیط را از دست می‌دهند.
 خطر در کمین دهه شصتی‌ها
بیشترین نگرانی مدیرعامل انجمن دمانس و آلزایمر، برای دهه شصتی‌هاست که به مرز میانسالی رسیده‌اند و به سمت سالمندی در حال حرکت‌اند و البته زنانی که در آستانه سالمندی قرار دارند: «هرچند در ایران بررسی و تحقیق علمی و مشخصی در این زمینه انجام‌نشده است ولی با توجه به مشاهدات و گزارش‌های دریافتی، در ایران نیز مانند الگوی جهانی خانم‌ها بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. از طرف دیگر با توجه به ترکیب جمعیتی، کشور ما به سمت پیری زنانه حرکت می‌کند به‌طوری‌که تا ٣٠‌سال آینده ٦٠‌درصد جمعیت سالمندان ما را زنان تشکیل می‌دهند. باتوجه به این آمار و ارقام درصورت فقدان برنامه‌های پیشگیری از دمانس و آلزایمر، کشور با هزینه‌های سنگینی در ٢٠ تا ٣٠‌سال آینده مواجه می‌شود.» بنابراین «باید فضا را به‌گونه‌ای آماده کرد که سالمندی تهدید نباشد بلکه یک فرصت برای ما به شمار آید و از وجود سالمندان برای انتقال تجربیات، اقدامات داوطلبانه و خیرخواهانه استفاده کنیم. یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تحقق این هدف، ارتقای آگاهی جامعه، مشارکت بخش‌های مراقبت اولیه بهداشتی و تعامل بیشتر سیاست‌گذاران حوزه‌های سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای پیشگیری از شیوع بالقوه آلزایمر است.»
 هزینه ماهانه یک بیمار آلزایمری  ۷ تا ۱۲ میلیون تومان
وقتی افراد قدم به سالمندی می‌گذارند، خطرات بسیاری ازجمله بیماری‌های مزمن در آن‌ها افزایش‌یافته و دچار بیماری‌های غیرواگیر بیشتری به نسبت جوانان می‌شوند. درنتیجه، سالمندان ازنظر هزینه کرد در نظام سلامت، چالش‌های بیشتری برای دولت‌ها ایجاد می‌کنند. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی و نگاه اجتماعی آینده‌نگر در نظام سلامت است تا بتوان برای افراد جامعه پیش از رسیدن به دوران سالمندی، زندگی سالم‌تری مهیا کرد و به همین واسطه هزینه‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در دوران سالمندی افراد را کاهش داد. ازاین‌رو، معصومه صالحی یکی از مهم‌ترین مشکلات بیماران مبتلابه آلزایمر در سنین بالا را نداشتن بیمه درمانی عنوان کرده و می‌گوید: «ما انتظار داریم سازمان بیمه سلامت با کلینیک تخصصی آلزایمر قرارداد منعقد کند، البته برخی بیماران دارای بیمه هستند، اما بیمه‌های آن‌ها قابل‌پذیرش نیست. متأسفانه در اکثر موارد بیماران خود هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند. بخشی از داروهای بیماران مبتلابه آلزایمر بسیار گران است. این گرانی هم به دلیل وارداتی بودن بخش زیادی از داروها است. بیمه‌ها هم فقط داروهای داخلی را پوشش می‌دهند. از طرف دیگر این بیماری جدا از هزینه‌های درمان بار عاطفی سنگینی هم به بیماران و خانواده‌های آن‌ها وارد می‌کند. در برخی مواقع حتی یک بیمار ممکن است به ١٦‌سال مراقبت نیاز داشته باشد، این کار بسیار سختی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌طور متوسط یک بیمار آلزایمر در ماه از ۷ تا ۱۲ میلیون تومان هزینه درمانی دارد. هزینه‌ای که بخش قابل‌توجهی از آن توسط بیمه‌ها پوشش داده نمی‌شود. البته این هزینه مستقیم درمان بیماری است. اگر هزینه‌های عاطفی و جسمی مراقبت‌کنندگان را هم محاسبه کنیم، هزینه‌ها بیشتر است. از طرف دیگر بحث کمبود مراقبت‌کننده به دلیل کاهش جمعیت جوان یکی دیگر از مشکلات درمانی این گروه از بیماران است. به همین دلیل پوشش حداکثری بیمه‌ها برای این گروه از بیماران و نیز توجه به بیمه‌های مراقبتی از الزامات درمانی این گروه از بیماران است.» 
آلزایمر شاید در نگاه اول مشکل حادی به‌نظر نیاید و خیلی‌ها معتقد باشند که مثل سرطان و ام‌اس آن‌قدر مردم را با خودش درگیر نکرده، اما واقعیت این‌طور نیست. این بیماری ازآنجایی‌که با سالمندی همراه است، مشکلات زیادی به‌همراه دارد. درواقع یک بیمار مبتلابه آلزایمر به‌دلیل کهولت سن و ناتوانی دچار ضعف مضاعف می‌شود و نیاز به‌کمک بیشتر دارد. به همین دلیل است که گفته می‌شود آن‌ها همانند دیگر بیماران نیاز به حمایت بیشتری دارند و نباید به‌حال خود رها شوند. 
می‌گویند مراقبت از فرد مبتلابه آلزایمر می‌تواند هزینه جسمانی، احساسی و اقتصادی بالایی داشته باشد و متأسفانه این بیماری درمان قطعی هم ندارد و فقط می‌توان رشد آن را کاهش داد. اما یکی از روش‌های مؤثر تشخیص زودهنگام این بیماری با استفاده از روش غربالگری است. تشخیص زودهنگام این بیماری می‌تواند در شروع معلولیت‌های ذهنی این بیماری، ٥‌سال تأخیر ایجاد کند و این یعنی ٥‌سال زندگی باکیفیت که بسیار ارزشمند است. البته تحقیقات نشان داده است که پیشگیری از این بیماری می‌تواند از دوران کودکی آغاز شود ولی به‌طورکلی برخوردهای شدید به سر، همچنین بیهوشی‌های عمومی با مدت‌زمان و دفعات زیاد می‌تواند از عوامل تشدید‌کننده این بیماری باشد. از طرف دیگر ورزش، پیاده‌روی، مطالعه، مصرف سبزیجات، فراگیری زبان‌های خارجی، شعر خواندن، حل جدول و تمرین‌های ریاضی می‌تواند در جلوگیری یا کند کردن روند این بیماری تأثیر مثبتی داشته باشد. تغییر در سبک زندگی می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند. البته به‌تازگی برخی تحقیقات و یافته‌های علمی نشان داده است که افسردگی و دوری از فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند عاملی برای بروز این بیماری باشد. آن‌طور که صالحی، مدیرعامل انجمن دمانس و آلزایمر تأکید می‌کند: «در دیگر کشورها این بیماری زودتر تشخیص داده می‌شود و برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای کاهش پیامدهای آن می‌اندیشند اما در کشور ما هنوز به شکل مطلوبی به این مسئله پرداخته نشده و نیاز به توجه و رسیدگی بیشتری جهت به تعویق انداختن این بیماری وجود دارد. بنابراین لازم است تا تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده و سطح آگاهی و دانش خانواده و جامعه را با آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های به‌موقع و متناسب ارتقا داد.»
رسانه‌های جمعی ازجمله صداوسیما باید برنامه آموزشی برای خودمراقبتی از میانسالی و آگاهی‌رسانی برای تشخیص زودهنگام این بیماری ارائه دهند تا افراد با انجام تست‌های شناختی و افسردگی از سلامت مغز خودآگاه شوند و در صورت تشخیص انواع دمانس(آلزایمر) که بخشی از آن‌ها ثانویه و قابل‌برگشت هستند و به دلیل بیماری‌های دیگر ایجاد می‌شود با درمان به‌موقع این بیماری‌ها ازجمله افسردگی که درصد قابل‌توجهی از بیماران از آن رنج می‌برند، مانع پیشرفت سریع آلزایمر شوند. چراکه به گفته صالحی، با تشخیص زودهنگام، این اختلالات قابل‌برگشت بوده و مشکلات ناشی از بیماری آلزایمر که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد دمانس‌ها را دربرمی گیرد، به تعویق افتاده و فرد مبتلا باکیفیت بهتری به حیات ادامه می‌دهد. به‌طوری‌که هر یک سال تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر پنج سال معلولیت ناشی از بیماری را به تعویق می‌اندازد. 
 توصیه‌هایی برای پیشگیری 
در همین حال، دکتر محمدرضا مرادی، نورولوژیست در مورد روش‌های پیشگیری از آلزایمر به رسانه‌ها می‌گوید: «تابه‌حال روشی که به‌طورقطع بتواند جلوی بروز این بیماری را بگیرد پیدا نشده،‌ اما با انجام یکسری تغییرات در سبک زندگی ممکن است بتوانیم بروز یا پیشرفت این بیماری را کند کنیم.»
به گفته این متخصص مغز و اعصاب، نواختن یک ساز، نقاشی یا مجسمه‌سازی، همچنین مطالعه مرتب، انجام بازی‌های فکری و حل کردن جدول باعث افزایش عمر مغز شده و می‌تواند ما را کمتر در معرض این بیماری قرار دهد. او ٣٠دقیقه ورزش روزانه را هم درسلامت قلب، ماهیچه‌ها و مغز مؤثر می‌داند و می‌گوید: پیاده‌روی، باغبانی و حتی تمیز کردن منزل می‌تواند بدن و ذهن را قوی نگه دارد و از همین طریق احتمال ابتلا به آلزایمر را کم می‌کند یا به تعویق می‌اندازد. این متخصص اعصاب درباره رژیم غذایی مناسب هم توصیه‌هایی دارد: «باید روزانه حداقل پنج نوع میوه و سبزی تازه به‌خصوص سبزیجات پهن‌برگ مثل بروکلی، اسفناج و کاهو را در برنامه غذایی‌مان بگنجانیم. مصرف ماهی‌های چرب، دانه‌ها و آجیل‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و مایعات، همچنین ترک سیگار و کنترل فشارخون و کلسترول هم برای سلامتی مغز ما مفید است.» مرادی مهم‌ترین راهکار برای سلامت مغز و بالا بردن عملکرد آن را داشتن سبک زندگی سالم می‌داند. او در این ‌مورد می‌گوید: در کنار تغذیه مناسب و کنترل چاقی،‌ داشتن ارتباط اجتماعی مستمر یعنی  انجام سرگرمی‌هایی که ترکیبی از فعالیت اجتماعی، فیزیکی و روانی است، بهترین محافظ در برابر آلزایمر است. کنترل اضطراب هم راهکار مناسبی برای مبارزه با این بیماری است. تقویت آرامش با انجام مدیتیشن و انجام امور معنوی می‌تواند شمارا در برابر آثار مخرب استرس ایمن و در برابر آسیب‌هایی مثل آلزایمر مقاوم کند.