خطر نیست‌انگاری کرونا
گروه اجتماعی
آن روزهای دلهره‌آور به پایان رسید، روزهای پرالتهابی که ویروس کرونا به همه ما ضرب شست‌اش را نشان داد و با مرگ‌های سه‌رقمی روزانه و ابتلاهای پنج‌رقمی جانمان را به لب رساند. روزهایی که بالاترین سطح هشدار در مورد این ویروس وحشتناک صادر شد، ویروسی که از اغلب خانه‌ها چندنفری را گرفتار می‌کرد و از این چند نفر یکی را از پای درمی‌آورد! حالا سازمان بهداشت جهانی پایان وضعیت اضطراری کووید ۱۹ را اعلام کرده و همه ما از خوشحالی در پوستمان نمی‌گنجیم. بااین‌وجود تدروس آدهانوم، دبیرکل این سازمان هشدار داده که پایان وضعیت اضطراری هرگز به معنای مرگ ویروس كرونا نیست و این ویروس همچنان می‌تواند با سویه‌ها و زیرسویه‌های تکامل‌یافته جهان را تهدید کند. آدهانوم تأکید کرده با تغییر شرایط، ممکن است دوباره وضعیت، اضطراری اعلام شود.
مطابق آماری که در رسانه‌های جهان منتشرشده «کووید ۱۹ به‌طور رسمی جان بیش از ۶/۹ میلیون نفر را گرفته و سلامت بیش از ۷۶۵ میلیون نفر دیگر را تحت تأثیر قرار داده است.» گفته می‌شود که ارقام واقعی احتمالا بسیار بالاتر است. مرگ‌ومیر ناشی از کووید ۱۹ در سراسر جهان از ماه ژانویه ۹۵ درصد کاهش پیداکرده است، اما این بیماری تنها در ماه گذشته به جانباختن ۱۶ هزار نفر در سرتاسر جهان منجر شده و همچنان از سوی سازمان بهداشت جهانی خطرناک و آسیب‌زننده توصیف و خطر شیوع دوباره آن وجود دارد.
اگرچه برداشت برخی رسانه‌ها از اعلام این خبر، پایان قطعی ویروس کووید بوده است، اما «خاتمه وضعیت اضطراری کرونا به‌هیچ‌عنوان به معنای پایان وجود کرونا نیست و سازمان بهداشت جهانی تنها «شرایط اضطراری» را پایان‌یافته اعلام کرده است.» عبارتی که سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به آن، گفته است: «سازمان بهداشت جهانی بر اساس دستورالعمل‌های خود این نتیجه‌گیری را کرد و خیلی هم زود این اتفاق نیفتاده است؛ بیش از سه سال از آغاز همه‌گیری کووید۱۹ گذشته است و ویروس‌ها هم معمولا به همین شیوه عمل می‌کنند که پس از مدتی سرایت‌پذیری آن‌ها افزایش‌یافته اما کشندگی آن‌ها کاهش می‌یابد و به‌این‌ترتیب به بیماری‌هایی تبدیل می‌شوند که دیگر حالت پاندمی و جهانی ندارند و ممکن است در برخی محل‌ها وجود داشته باشند.»
براین اساس کریمی توصیه می‌کند:« افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند حتما از خود مراقبت کنند؛ چراکه خودمراقبتی مهم‌ترین اصل است. افراد عادی شاید با ابتلا به ویروس دچار مشکل خاصی نشوند، اما یک بیمار زمینه‌ای ممکن است شرایط سختی را تجربه کند و کارش به بستری در آی سی یو و مرگ‌ومیر برسد؛ به همین دلیل ماسک زدن در فضای سربسته و حفظ فاصله فیزیکی ضرورت دارد.»
به گفته معاون درمان وزارت بهداشت، «هر دستورالعمل مقابله‌ای با بیماری ممکن است پس از مدتی بسته به شرایط تغییر کند؛ آخرین دستورالعمل این بود که در فضای باز استفاده از ماسک لازم نیست و در مورد واکسن هم توصیه این بوده است که افراد بالای ۱۸ سال پس از ۶ ماه از تزریق آخرین دز واکسن و یا به‌طورکلی سالی یک‌بار اقدام به تزریق واکسن کنند.»
در همین راستا دکتر «حمید سوری» استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی تأکید و استفاده از ماسک برای گروه‌های پرخطر در فضاهای عمومی و تزریق دزهای یادآور واکسن کرونا را الزامی دانسته است، چراکه مطابق دیدگاه تخصصی او، هنوز احتمال ظهور سویه جدید و خطرناک وجود دارد. کما اینکه احتمال دارد سازمان بهداشت جهانی این بیماری را دوباره در وضعیت اضطراری قرار دهد. بنابراین خوش‌باوری کاذب و عدم هوشیاری دولت و وزارت بهداشت به غافلگیری در برابر پیک‌های احتمالی منجر خواهد شد.
ریشه‌کنی بیماری در چهار مرحله
برای اینکه بیماری را به مرحله ریشه‌کنی برسانیم، معمولا باید چهار مرحله طی شود. سوری می‌گوید: «این مراحل شامل کنترل، حذف، ریشه‌کنی و خاموشی بیماری است. کنترل به این معناست که اپیدمی را به‌گونه‌ای مدیریت کنیم که تمام موارد ابتلا و مرگ قابل‌کنترل و پیگیری باشد. مرحله بعد این است که بتوانیم مرگ‌ومیرها را به صفر رسانده و بروز را در حداقل ممکن نگه‌داریم. مرحله سوم این است که دیگر پیک ونوسانی نداشته باشیم و طی دو دوره بیماری که بالغ‌بر ۲۸ روز است، پیک جدیدی نداشته باشیم و در مرحله آخر هم این است که در دو دوره بیماری هیچ مورد جدیدی از ابتلا به بیماری را نداشته باشیم. در حال حاضر کووید ۱۹ دیگر یک وضعیت اضطراری بهداشتی در سطح جهانی نیست، اما به مفهوم پایان اپیدمی این بیماری هم نیست. چه‌بسا همچنان بیماری کرونا به شکل طغیان‌های پراکنده در برخی کشورها شکل‌گرفته و حتی جان هم می‌گیرد، اما گزارش‌های آن از حالت اضطراری خارج‌شده است.»
براساس آمارها این بیماری هنوز به آندمی تبدیل نشده و به گفته سوری همچنان با یک شرایط اپیدمی مواجه هستیم. به‌عنوان‌مثال بیماری مالاریا ریشه‌کن شده است اما در برخی کشورها تعداد اندکی مبتلا می‌شوند، اما بیماری‌هایی مانند سرطان و افسردگی پاندمی محسوب می‌شوند. پاندمی به‌عنوان وضعیت اضطراری نیست. این در حالی است که بیماری افسردگی هرلحظه امکان افزایش موارد ابتلا دارد. چه‌بسا طبق گزارش‌های انجام‌شده در ایران افراد تا ۳۰ درصد دچار ابتلا به افسردگی هستند. کووید ۱۹ هم از این حالت اضطراری خارج‌شده است اما نباید آن را با پایان بیماری کرونا اشتباه گرفت.
سوری درباره آندمیک شدن بیماری و ویژگی‌های آن نیز عنوان می‌کند: «وقتی می‌گوییم بیماری در جامعه آندمیک شده که بیماری شیوع نسبتا ثابت، با نوسانات جزئی در طی زمان و مکان مشخص و تعریف‌شده داشته باشد. این هم صرفا براساس مرگ‌ومیر نیست، بلکه بر پایه میزان ابتلا است. زیرا مرگ‌ومیر به‌شدت بیماری وابسته است و نمی‌تواند درباره حضور عامل بیماری‌زا در جامعه اظهارنظر کند.»
یکی از اساتید اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی که تمایلی به انتشار نامش ندارد در گفت‌وگو با «رسالت» بر این نکته طلایی تأکید می‌کند که «این بیماری هنوز آندمیک نشده است. ویروس در جهان باقی‌مانده و هر هفته هزاران نفر براثر ابتلا جانشان را از دست می‌دهند و حالا با پایان وضعیت اضطراری، دیگر به اعمال محدودیت‌های شدید در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی نیازی نیست. اما برای یک سرماخوردگی ساده هم عقل و منطق حکم می‌کند، از ماسک استفاده کنیم تا دیگران به این بیماری مبتلا نشوند. حتی اگر بیماری تلفات هم نداشته باشد، بالاخره یک اختلال در فعالیت روزمره ایجاد می‌کند. ژاپنی‌ها پس از شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی به این مسئله عادت کرده‌اند که بعد از بروز علائم سرماخوردگی باکسی دست ندهند، از ماسک استفاده کنند و در محافل عمومی حاضر نشوند. بنابراین سخن دبیرکل سازمان بهداشت جهانی به معنای پایان پاندمی است؛ اما همچنان باید یکسری از نکات بهداشتی را به‌منظور پیشگیری رعایت و واکسن را تزریق کرد. پاندمی خاتمه یافته، بااین‌حال مراقبت لازم است، چراکه این بیماری هنوز می‌تواند به ابتلا و مرگ‌ومیر منجر شود. گاهی اوقات یک بیماری به‌عنوان یک معضل جدی بهداشتی مطرح است و این موضوع می‌تواند فعالیت‌های ما را در حوزه‌های مختلف تحت‌الشعاع قرار دهد. اظهارات تدروس آدهانوم به این مفهوم است که ما در حال حاضر از این مرحله عبور کرده‌ایم. با گذر از این مرحله، به‌احتمال‌زیاد کووید همانند آنفلوآنزا به‌صورت فصلی ما را درگیر خواهد کرد و حتی ممکن است تلفاتی هم داشته باشد. کما اینکه آنفلوآنزای فصلی در کشورهایی که آمارشان را ثبت کرده و گزارش می‌دهند، سالانه هزاران و ده‌ها هزار مرگ به همراه دارد، اما این باعث نمی‌شود که مدارس، فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکارها را تعطیل کنند و مقامات بهداشتی تنها بر رعایت موازین بهداشتی تأکید و درعین‌حال توصیه می‌کنند، گروه‌های در معرض خطر همچون سالمندان و بیماران زمینه‌ای بیشتر مراقبت کنند.»
کرونا با شدت کمتر ادامه دارد
مصطفی نوری زاده، متخصص بیوتکنولوژی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم پزشکی تهران در تحلیلی همسان به «رسالت» می‌گوید: «در برخی کشورهای جهان ازجمله آلمان و آمریکا و روسیه همچنان آمار فوتی‌های روزانه بالاست و حتی در کشور خود ما هم روزانه چندین نفربر اثر ابتلا به این بیماری جانشان را از دست می‌دهند، بنابراین کووید ۱۹ هنوز تمام نشده است. تأکید سازمان جهانی بهداشت نیز بر پایان وضعیت اضطراری در سطح جهان معطوف است و این یعنی از مرحله پاندمی گذر کرده‌ایم. در مورد رعایت پروتکل‌های بهداشتی هم باید به این نکته اشاره کرد که از مدت‌ها قبل میزان رعایت پروتکل‌ها کاهش‌یافته که در تمام نقاط جهان به همین ترتیب است، به این دلیل که بیماری کنترل‌شده و در حال حاضر، میزان رعایت پروتکل‌ها به شرایط افراد بستگی دارد. اگر فردی دارای علائم کووید بود باید حتما از ماسک استفاده و موازین بهداشتی را رعایت کند و افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند باید در فضای بسته از ماسک استفاده کنند، به‌این‌علت که در کشور ما تعداد مبتلایان دو برابر تعداد بستری‌هاست و این نشان می‌دهد تعداد تست گیری‌های ما پایین است. اگر تعداد ابتلاها واقعی بود، در آن صورت با ۲۰۰ تا ۳۰۰ مبتلای روزانه دیگر به استفاده از ماسک نیازی نبود. اما باتوجه به اینکه تعداد تست‌های ما بسیار پایین است، بهتر آن است که گروه‌های پرخطر همچنان در فضای بسته از ماسک استفاده کنند. برخی تصور می‌کنند این بیماری به‌کلی خاتمه یافته درحالی‌که کووید همچنان ادامه دارد، ولی شدت آن کمتر است.»
نوری زاده، در مورد پیش‌بینی وضعیت کرونا در آینده تشریح می‌کند: «در ارتباط با این ویروس اغلب پیش‌بینی‌ها از ابتدا تاکنون تحقق‌نیافته، ما با ویروسی سروکار داریم که ژنوم آن «آر ان ای» است و همچنان جهش‌هایش می‌تواند دنیا را درگیر کند. فقط در مورد امیکرون بالای ۲۰۰ نوع جهش گزارش‌شده است، این جهش‌ها بعدها هم می‌توانند زندگی ما را تحت تأثیر قرار دهند. اما موضوعی که باید در نظر داشت این است که ویروس به‌یک‌باره عوض نمی‌شود، معمولا با بروز هر سویه‌ای، جمعیت بالایی به آن زیرسویه و یا سویه جدید مبتلا می‌شوند و با بروز جهش بعدی، ویروس خیلی از زیرسویه قبلی متفاوت نمی‌شود. برهمین اساس به نظر می‌رسد آن ایمنی دست جمعی حاصل‌شده ولی هیچ‌گاه نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. بعضی معتقدند کرونا همانند بیماری‌های فصلی نظیر آنفلوآنزا تکرار خواهد شد و بعضی دیگر بر این باورند که به‌طور کامل تمام می‌شود.»
ادامه مطالعات واکسن
اما تحت هر شرایطی، ادامه و تقویت روند واکسیناسیون دربین گروه‌های پرخطر و کلیدی و به دنبال آن بهبود ظرفیت‌های درمانی بیماری کووید ۱۹ اهمیت دارد. موضوعی که از سوی سازمان بهداشت جهانی مورد تأکید قرارگرفته و در کنار این مسئله، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی از اهمیت تداوم مطالعات واکسن می‌گوید. او معتقد است: «ما به دو دلیل همچنان باید مطالعات واکسن را ادامه دهیم. اول به دلیل سرمایه‌گذاری قابل‌ملاحظه کشور برای تولید بستر و پلتفرمی که در آن واکسن‌های کرونا ساخته‌شده است و طبیعتا می‌توان از همین بستر برای تولید و توسعه واکسن‌های موردنیاز دیگر استفاده کرد. دلیل دوم هم این است که نیاز داریم به‌ویژه برای افراد حساس واکسن‌های به‌روز شده تولید کنیم؛ واکسن‌هایی متناسب با گونه‌هایی که به‌تازگی و یا در آینده ظهور پیدا می‌کنند. همان‌طور که هرسال، واکسن جدیدی برای آنفلوآنزای همان فصل ساخته می‌شود و افراد سالمند و در معرض خطر را به تزریق واکسن توصیه می‌کنیم، احتمال دارد که چنین شرایطی برای کووید ۱۹ هم پیش بیاید.»
مصطفی نوری زاده، متخصص بیوتکنولوژی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم پزشکی تهران هم بر این مسئله تأکید می‌کند که «آنچه باید از سوی مقامات بهداشتی در اولویت باشد، تداوم مطالعات واکسن است. تمام واکسن‌هایی که امروزه در دنیا وجود دارد بر پایه وکتور، ویروس غیرفعال شده، پروتئین اسپایک و «ام آر ان ای» هستند که در پروتئین اسپایک جهش زیاد است، زیرا ویروس از طریق همان پروتئین به بدن و سلول‌ها متصل شده و ما را آلوده می‌کند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد، نیازمند واکسن‌هایی هستیم که برپایه پروتئین اسپایک نباشد. پروتئین دیگری به نام نوکلئو کپسید ویروس وجود دارد که گزارش خاصی از این جهش مشاهده نشده و اگر امروز واکسن‌های ما براساس نوکلئو کپسید بود، کرونا تمام‌شده بود. چون ایمنی سلولی را بهتر تحریک می‌کند و در مبارزات ویروسی بیشتر به ایمنی سلولی نیاز داریم. کشور ما باید ضمن برنامه‌ریزی برای این مسئله، مطالعات واکسن و دارو را ادامه دهد.»
باتوجه به آنکه هنوز درمان قطعی برای کووید وجود ندارد و احتمال مخاطرات و اوج‌گیری دوباره آن وجود دارد، نوری زاده افراد را به تزریق واکسن توصیه کرده و می‌گوید: «اگر فردی چهار دز واکسن تزریق کرده باشد، دیگر نیازی به تزریق واکسن ندارد. بسته به شرایط اگر آمار ابتلا بالا رفت، بهتر است افراد پرخطری که زمان زیادی از تزریق واکسن آن‌ها گذشته نسبت به تزریق مجدد اقدام کنند، البته نه واکسن‌هایی که در کشور ما موجود است، چون هیچ‌کدام به‌روز شده نیستند و برای ویروس ووهان ساخته‌شده‌اند و تأثیر آن‌ها برای امیکرون و به‌ویژه زیرسویه‌های جدید بسیار کمتر است.»
جدا از بحث واکسن و اهمیت آن، باید به این مسئله اشاره کرد که هرلحظه ممکن است ما با عوامل بیماری‌زایی حتی خطرناک‌تر از کووید۱۹ مواجه شویم، نه صرفا بیماری‌های تنفسی، بلکه عوامل بیماری‌زای نوپدید با جهش‌های جدید. در شرایطی که جابه‌جایی جمعیت در جهان سرعت گرفته هرلحظه ممکن است شاهد تغییرات ژنتیکی در عوامل بیماری‌زا ازجمله ویروس‌ها باشیم که بیماری‌های نوپدید ایجاد می‌کنند. این خطر را پیش‌تر حمید سوری، اپیدمیولوژیست در گفت‌وگو با «خبرآنلاین» گوشزد کرده است. او در پاره‌ای از اظهارات انتقادی خود بر این مهم تأکید کرده که «ما به یک مرکز مدیریت بیماری‌ها نیاز داریم که قوی، چابک و به‌روز باشد، اما متأسفانه چنین چیزی وجود ندارد، حتی نمی‌دانیم اگر یک اجتماع انبوه صورت می‌گیرد از منظر شیوع بیماری بعدش چه اتفاقی خواهد افتاد، آیا واقعا بیماری جدیدی آمده است یا نه، اگر آمده چقدر اهمیت دارد، چه کسانی را تهدید می‌کند، می‌خواهم بگویم در یک فضای مجهول زندگی و کار می‌کنیم، این فضای مجهول اصطلاحا دست ما را تا حدود زیادی می‌بندد. برای اینکه این وضعیت تبدیل به فضای آگاهانه شود قطعا باید تصمیمات مبتنی بر تحقیقات علمی را تشدید کنیم، یک بازنگری جدی در نظام سلامت انجام بدهیم. اتفاقا الان باید تلاش مضاعف نشان بدهیم و از تجربیات خودمان استفاده کنیم تا در برابر اپیدمی‌های بعدی واکنش بهتری داشته باشیم. من نشانه‌ای از این اقدامات مهم در کشور نمی‌بینم.»
این دیدگاه ازنظر استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی حائز اهمیت است. استادی که بدون ذکر نامش در گفت‌وگو با «رسالت» تصریح می‌کند: «مدیران وزارت بهداشت بیش از هرکسی نسبت به نقاط ضعف خود در زمینه شناسایی مبتلایان کووید، اطلاع‌رسانی به‌موقع، تهیه دارو و ملزومات بهداشتی و کنترل، ردیابی و شناسایی موارد جدید آگاه هستند. همه این‌ها درس‌هایی است که باید آموخته باشیم. کتابی در مورد آنفلوآنزای اسپانیایی ترجمه و به‌زودی منتشر می‌شود. این کتاب دو سال پیش از شروع پاندمی کووید ۱۹ به نگارش درآمده و اگر در سال ۲۰۱۹ از این تجربیات و مواردی که در کتاب منعکس‌شده اطلاع داشتیم، با بخشی از مشکلات برای مواجهه با کووید روبه‌رو نبودیم.
تأکید و توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که دست‌اندرکاران و مدیران بهداشتی این بیماری را خاتمه یافته تلقی نکنند و با تشکیل گروه‌های ویژه؛ لزوم بازنگری در ساختارها، اهمیت ارتقاء دانش فنی و مراقبت مناسب‌تر بیماری را بررسی کنند. از سوی دیگر باید در نظر داشت که ویروس‌هایی نظیر سارس و مرس، کشور ما را درگیر نکرد، ممکن است ویروسی هم کشور ما را درگیر کند و کاری با سایر نقاط جهان نداشته باشد، ما باید ضمن آمادگی لازم، خودمان را بادانش روز جهان تطبیق دهیم تا همانند کشورهایی که در مواجهه با ویروس‌های مختلف موفق عمل کردند، صدمات و مرگ‌ومیرهای کمتری متحمل شویم.»
بحران کرونا , کرونا
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.