|گروه اجتماعي- مهديه هاشمي|
آنتي‌بيوتيک‌ها در بين داروهاي امروزي، جزء بيشترين داروهاي تجويزي هستند. آنتي‌بيوتيک‌ ماده اي است که در سال ۱۹۲۸ به دست الکساندر فلمينگ، براي از بين بردن يا جلوگيري از تکثير باکتري‌ها کشف و ساخته شد. پني‌سيلين، اولين آنتي‌بيوتيکي بود که به‌طور تصادفي از محيط کشت کپک کشف شد. امروزه متجاوز از ۱۰۰ آنتي‌بيوتيک مختلف وجود دارد که بر اساس مکانيزم عمل، هر نوع به طيف‌هاي مختلفي تقسيم‌بندي مي‌شوند. اين موضوع که باکتري داخل بدن به‌درستي تشخيص داده نشده و آنتي‌بيوتيک مخصوص به آن براي بيمار تجويز نشود، خطرات جدي را به دنبال خواهد داشت. ضمن اينکه استفاده نا بجا از آنتي‌بيوتيک‌ها نه‌تنها باعث از بين رفتن باکتري بيماري‌زا نخواهد شد بلکه باکتري‌هاي مفيد بدن که از ابزارهاي سلامت انسان محسوب مي‌شوند را نيز به خطر مي‌اندازد.مسئله‌ مقاومت آنتي‌بيوتيکي باکتري‌ها که به علت همين مصرف بي‌جا و بي‌رويه‌ آنتي‌بيوتيک‌ها به وجود آمده، در حال حاضر يکي از بزرگ‌ترين معضلات سازمان بهداشت جهاني است. بر اين اساس استفاده بي‌رويه و اشتباه آنتي‌بيوتيک نه تنها دردي را درمان نمي‌کند بلکه به دردهاي انسان نيز مي‌افزايد.
*مصرف ۱۶ برابري آنتي‌بيوتيک در ايران نسبت به استاندارد جهاني
بررسي‌ها نشان مي‌دهد، ايران ۱۶ برابر استاندارد جهاني و ۴ برابر اروپا  مصرف آنتي‌بيوتيک دارد و به گفته پزشکان ۵۰ درصد مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها غيرضروري است. 
آمارهاي سازمان غذا و داروي کشور حاکي از آن است سرانه دارويي در ايران ۵۳ دلار اعلام شده که از نظر مسئولان اين سازمان رقم متعادلي نيست و شکل مصرف دارو بايد مورد بازنگري قرار گيرد.
کشورهاي در حال توسعه بر اساس استراتژي‌هاي ۱۲ گانه سازمان جهاني بهداشت، حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد و جوامع توسعه‌يافته ۱۰ تا ۲۰ درصد از بودجه سلامت خود را به دارو اختصاص مي‌دهند، درحالي که مخارج دارويي در کشورهاي توسعه‌يافته ۵/۱ درصد از GDP است درحالي که در کشورهاي در حال توسعه، تقريبا ۹ دهم درصد از توليد ناخالص داخلي به تجويز غيرمنطقي دارو اختصاص مي‌يابد.
اين آمار در حالي است که چندي پيش ايرج حريرچي، معاون کل وزارت بهداشت، اعلام کرد که در سال ۱۳۹۷، حدود ۲۳ هزار ميليارد تومان دارو در کشور مصرف شده و ۱۷ درصد از کل هزينه‌هاي سلامت مردم مربوط به دارو است.
آمارهاي سازمان جهاني بهداشت هم حاکي از آن است که سرانه مصرف داروهاي تزريقي در ايران با رقمي معادل ۱۱/۴حدود چهار برابر جوامع توسعه‌يافته بوده و از سوي ديگر ميانگين اقلام دارويي که در دنيا تجويز مي‌شود حدود ۲ قلم در هر نسخه و در ايران به‌طور ميانگين ۳ تا ۶ قلم دارويي است.
* مصرف غيراصولي آنتي‌بيوتيک‌، ميکروب‌ها را مقاوم مي‌کند
فاطمه سليماني، عضو هيئت‌علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران در مورد اثر استفاده بي رويه آنتي‌بيوتيک‌ها به «رسالت» مي‌گويد: «ما در مسير درمان بيماري‌هاي ميکروبي، با موجود زنده اي مواجه هستيم که ساختار هوشمندي دارد و تغيير شکل مي دهد. زماني که بخواهيم عليه باکتري عملي انجام دهيم مي‌تواند با تغيير شکل در برابر از بين برنده‌ها يا آنتي‌بيوتيک‌ها مقاومت کند. اکنون سازمان بهداشت جهاني اقدامات گسترده و مفصلي را در حوزه بروز مقاومت ميکروبي آغاز کرده است.»
وي ادامه داد: «در صورت مصرف غيراصولي آنتي‌بيوتيک‌ها، ميکروب ها نسبت به آن‌ها مقاوم خواهند شد و در صورت بروز عفونت يا بيماري مشابه، پاسخگويي به آنتي‌بيوتيک امکان‌پذير نخواهد بود. هرچه بيشتر به سمت استفاده نادرست از آنتي‌بيوتيک‌ها حرکت کنيم، باعث تشديد خطر عدم تکثير گذاري مي شويم زيرا هر آنتي‌بيوتيک براي گروه خاصي از باکتري‌ها تهيه مي شود.»
سليماني با اشاره به توسعه انواع بيماري‌هاي ميکروبي گفت: «پديده‌اي که در ايران شاهد هستيم اين است که آنتي‌بيوتيک‌ها بر بيماري‌هايي که عوامل بيماري‌زا بر آن‌ها تأثير ندارند، استفاده و باعث مي‌شود که ميکروب‌ها در مقابل آن آنتي‌بيوتيک قوي شوند. زيرا هر بيماري طيف خاصي از آنتي‌بيوتيک‌ها را براي تأثيرگذاري نياز دارد.»
وي افزود: «زماني مصرف آنتي‌بيوتيک خطرناک مي‌شود که مشکلات ناشي از عوارض آن فقط دامن يک فرد را نمي گيرد بلکه گروهي از افراد را درگير مي‌کند. مقاومت‌هاي ميكروبي براي فرد، جامعه و جهان خطر دارد همچنين زماني که بحث بستري و عفونت‌هاي بيمارستاني مطرح مي‌شود اهميت اين موضوع دوچندان مي‌شود.»
طبق تحقيقات «رسالت»، حيات در زيست‌شناسي از سطح باکتري‌ها شروع مي‌شود، لذا آنتي‌بيوتيک‌ها بر ويروس‌ها هيچ تأثيري ندارند. سرماخوردگي از بيماري‌هاي شايع اين فصل، يک بيماري ويروسي است، بنابراين تجويز آنتي‌بيوتيک در آن هيچ تأثيري ندارد.عضو هيئت‌علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران با تأکيد بر عدم ضرورت تجويز آنتي‌بيوتيک براي بيماران سرپايي ابراز کرد: «تجويز آخرين طيف آنتي‌بيوتيک که مي‌تواند در عفونت‌هاي گسترده‌تري تأثيرگذار باشد، يکي از مراحل بحراني کردن بيماري است. در اين شرايط فقط برخوردي بين عامل بيماري‌زا که ممکن است در آينده ايجاد بيماري کند مقاومت به وجود مي‌آوريم. به‌ويژه در بيماري‌هاي ويروسي به آنتي‌بيوتيک نيازي نيست.»سليماني به گستردگي مشکلات حوزه آنتي‌بيوتيک اشاره‌کرده و گفت: «مشکل استفاده بي‌مورد تنها براي انسان نيست. بلکه در دام و بيشتر در طيور هم ديده مي شود. گاهي آنتي‌بيوتيک‌هاي انساني براي گونه‌هاي دام و طيور باعث ايجاد مقاومت ميکروبي در آن‌ها مي شود و گاهي مسئولان مربوط به اين حوزه‌ها از آگاهي يا ناآگاهي اقدام به استفاده از آنتي‌بيوتيک‌ها مي‌کنند.»
وي در آخر تصريح کرد: «اين مشکل يک زنجيره به‌هم‌پيوسته است و حلقه‌هاي مختلف اين زنجير، در کنار هم تأثير گذارند. نمي توان گفت که عاملان اصلي اين موضوع تجويزکنندگان يا فقط مردم هستند بلکه مجموعه اي از اين دو باعث بروز اين بحران شده‌اند. بايد بر همه اجزا اين حلقه‌ها به‌صورت منسجم کارکرده و آن را سامان دهيم.»
تجويز آنتي‌بيوتيک؛‌ مقصر پزشکان يا بيماران؟! 
به گفته يک پزشک، سازمان بهداشت جهاني پيش‌بيني کرده است که اگر اين مصرف بدون بي‌دليل و بي‌رويه‌ آنتي‌بيوتيک‌ها ادامه يابد، در سال ۲۰۵۰ به نقطه‌اي خواهيم رسيد که ديگر هيچ آنتي‌بيوتيک تأثيرگذاري نداريم و اگر فردي دچار يک عفونت جدي شود، بايد منتظر بماند تا مرگش فرارسد.
بر اين اساس بيماري که از پزشک براي بيماري ويروسي‌ خود تقاضاي آنتي‌بيوتيک مي‌کند، درواقع هم به خود و هم به پزشک ظلم مي‌کند و در مقابل، پزشکي که چه به خواسته‌ و چه بدون خواسته‌ بيمار براي يک بيماري ويروسي آنتي‌بيوتيک تجويز مي‌کند، به تعهد خدمت مقدسش بي‌توجهي کرده است.
راهکارهايي براي مقابله با مقاومت ميکروبي
در صورت داشتن بيماري ويروسي از پزشک تقاضاي آنتي‌بيوتيک نکنيد و پزشک را براي تجويز آنتي‌بيوتيک تحت‌فشار قرار ندهيد و در صورت تجويز، دوره درمان را حتي در صورت بهبودي، کامل کنيد. در غير اين صورت باکتري‌ها به‌طور کامل از بين نمي‌روند و باکتري‌هاي باقيمانده باعث عفونت مجدد مي‌شوند که ممکن است اين بار مقاوم شده و ديگر به آنتي‌بيوتيک‌ها جواب ندهند. 
حتي اگر علائم بيماري شما با شخص ديگري يکسان بود، آنتي‌بيوتيک‌هاي خود را به بيمار ديگر پيشنهاد نکنيد. دريافت داروي اشتباه ممکن است درمان صحيح را به تأخير بيندازد و باعث تکثير باکتري‌ها شود. نکته مهم ديگر اين است که قبل از مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها در مورد نحوه مصرف صحيح آن‌ها با پزشک يا داروساز مشاوره کنيد. مصرف نادرست آن‌ها مي‌تواند جذب آن‌ها را تحت تأثير قرار داده و باعث کاهش يا حذف اثر آن‌ها شود.