گروه اجتماعی
این روزها گوشمان پر است از خبرهای متفاوتی که یکدیگر را نقض می‌کنند و یا روایت‌هایی متعدد درباره نوبت واکسیناسیون گروه‌های مختلف اما به هرشکل، اکنون به مرحله تازه‌ای قدم گذاشته‌ایم و پروسه واکسیناسیون با اولویت افراد ۸۰ سال به بالا به گام دوم  رسیده و اگر همه چیز به خوبی پیش برود، ظرف یک هفته، یک‌میلیون و ۱۴۷ هزار سالمند در کشور واکسینه می‌شوند. مطابق آنچه وزارت بهداشت اعلام کرده، واکسیناسیون کادر درمان و افراد دارای بیماری خاص و زمینه‌ای خاتمه یافته و در ادامه این مرحله، افراد بالای ۷۵ سال، بالای ۷۰ سال و بالای ۶۵ سال واکسن دریافت خواهند کرد و بناست «نوبت‌بندی‌ها پیامک شود و برای ثبت‌نام به مراجعه حضوری نیازی نباشد.» اما همه دردسرها از همین عبارت آغاز شد و تناقض‌گویی‌ها درباره نحوه واکسیناسیون گروه دوم، بسیاری از مردم را سرگردان کرد و حتی برخی راهی مراکز بهداشت و پایگاه‌های سلامت شدند وصف‌هایی در مقابل این مراکز برای ثبت‌نام دریافت واکسن تشکیل شد، هرچند خیلی زود وزارت بهداشت در پی انتشار این خبر در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها مبنی بر ثبت‌نام حضوری در مراکز بهداشتی برای نوبت گیری تزریق واکسن با تکذیب آن در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که هیچ ثبت‌نامی برای نوبت‌گیری واکسن انجام نشده و از مردم تقاضا نمود از حضور و تجمع بی‌مورد در مراکز بهداشتی خودداری کنند. پس‌ازآن بود که موضوع راه‌اندازی سامانه واکسیناسیون کرونا بر سر زبان‌ها افتاد و متعاقبا ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت نیز از مردم درخواست کرد مراجعه حضوری به مراکز و بیمارستان‌ها نداشته باشند، چون واکسیناسیون عمدتا در مراکز درمانی انجام نشده و تجمع آن‌ها فقط ریسک بالا رفتن خطر را بیشتر می‌کند.
 مراجعه حضوری برای ثبت‌نام لازم نیست
حریرچی با اشاره به آغاز واکسیناسیون در سراسر کشور برای افراد ۸۰ ساله به بالا، عنوان کرد: این افراد گروه یک از فاز دوم واکسیناسیون هستند که ما آدرس و تلفن قریب به اتفاق آن‌ها را داریم.  لذا در خصوص افرادی که به مراکز درمانی مراجعه داشته‌اند ثبت‌نام لازم نیست اما افرادی که سابقه مراجعه ندارند از هفته آینده شماره تلفنی اعلام شده تا با تماس با آن نسبت به ثبت‌نام آن‌ها اقدام شود. در ادامه هم این علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا بود که با اشاره به راه‌اندازی سامانه جامع واکسیناسیون کرونا در کشور خبر داد که طبق آن افراد می‌توانند در این سامانه شغل و بیماری خود را اظهار کرده و از زمان تزریق واکسن خود مطلع شوند.
او ضمن تأکید بر این‌که برای ثبت‌نام مراجعه حضوری لازم نیست، گفت: برای کسانی که پرونده الکترونیک ندارند از طریق این سامانه اعلام خواهیم کرد که باید چه اقدامی انجام دهند و مراجعه برای دریافت خدمات حضوری خواهد بود. باید توجه داشت در اغلب شهرها و روستاهای کشور مردم پرونده الکترونیک سلامت دارند و نیازی به مراجعه حضوری نیست؛ همچنین زمانی که نوبت واکسیناسیون افراد برسد، از طریق پیامک به آن‌ها اطلاع داده می‌شود.
رئیسی اظهار کرد: برخی افراد تاکنون مراجعه‌ای به مراکز بهداشتی نداشته‌اند و پرونده الکترونیک سلامت ندارند که اغلب این افراد در کلان‌شهرها هستند، به رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور اعلام کرده‌ایم که از ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ شماره تلفنی را اعلام کنند تا افراد در فاز دوم واکسیناسیون و در مرحله نخست سالمندان بالای ۸۰ سال به بالا با این شماره تماس بگیرند و اطلاعات این گروه از افراد در سامانه واکسیناسیون کرونا ثبت شود.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز، در نامه‌ای به آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، درزمینه لزوم ساماندهی ارسال پیامک‌های اطلاع‌رسانی برنامه ملی واکسیناسیون کووید ۱۹ به منظور پوشش کامل افراد ثبت نامی در این برنامه، تأکید کرده است. سعید نمکی نوشته است:« یکی از الزامات اساسی برنامه ملی واکسیناسیون کووید۱۹، اولویت‌بندی و نوبت دهی افراد جامعه می‌باشد. به این منظور، سامانه خوداظهاری، اولویت‌بندی، نوبت دهی و نیز ثبت گزارش عوارض واکسن توسط این وزارت در حال راه‌اندازی است. 
از آنجایی‌که امر اطلاع‌رسانی به افراد ثبت‌نام شده در این سامانه مستلزم ارسال حداقل ۶ تا ۸ پیامک می‌باشد، پیش‌بینی می‌گردد 
به منظور پوشش کامل افراد ثبت نامی، حداقل  به ۵/۱ میلیارد پیامک نیاز باشد.»
سامانه سیب و تیتک نمی‌تواند جای پرونده الکترونیک سلامت را بگیرد
در رابطه با این سامانه دیدگاه‌های موافق و مخالفی وجود دارد، برخی از صاحب‌نظران در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید کرده‌اند که «انجام واکسیناسیون از دی‌ماه سال قبل عملا انجام شده و برنامه ملی استمرار و گسترش واکسیناسیون کرونا را معاونت بهداشت وزارتخانه بهداشت و درمان تدوین کرده و جدا از برنامه واکسیناسیون ملی، یکسری واکسن‌ها در این برنامه نیستند. مثل واکسن «اچ پی وی» که برای بعضی از سرطان‌ها در بانوان است و یا واکسن‌های آنفلوآنزا که معمولا در اختیار داروخانه‌ها قرار می‌گیرد، اما پس از همه‌گیری کرونا، دولت چاره‌ای نداشت جز این‌که برنامه ملی استمرار و گسترش واکسیناسیون کرونا را  تدوین کند و در حال حاضر هم به غیر از راه‌اندازی سامانه واکسیناسیون کرونا، چاره دیگری ندارد، چون کادر درمان و اعضای نظام پزشکی، شناسنامه‌دار هستند، یعنی همه اعضای نظام پزشکی شماره اختصاصی دارند که قابل‌شناسایی و رهگیری‌اند و این‌که در مرحله نخست واکسیناسیون، سهمیه پاکبان‌ها را برخی از مدیران شهری مورداستفاده قرار دادند، این بود که برخلاف کادر درمان و اعضای نظام پزشکی که شناسنامه و کدهایشان در داخل سیستم‌های سازمان نظام پزشکی مشخص است، پاکبان‌ها در سامانه‌ای مشخص، اطلاعات و مشخصاتشان ثبت و ضبط نشده و شاهد ناهماهنگی‌هایی در این حوزه بودیم و در حال حاضر که سامانه‌ای جهت ثبت‌نام واکسن راه‌اندازی شده، اقدام خوبی محسوب می‌شود و البته تنها راه موجود است تا بتوان به اطلاعات افراد دسترسی داشت، به این خاطر که افراد باید هر دو دوز را دریافت کنند و اگر آن نظم و انسجام لازم نباشد ممکن است، یک دوز گم شود و کارآیی واکسن از بین برود. هرچند این سامانه مفید است اما در اجرا احتمال دارد اشتباهاتی سهوا صورت بگیرد و احتمال این‌که سوءاستفاده‌هایی رخ بدهد، صفر نیست اما به‌طورکلی منافع این سامانه بیشتر از تهدیدهای آن است. ضمن آنکه وزارت بهداشت، بانک اطلاعاتی دارد مثل سامانه سیب که در اختیار معاونت بهداشتی وزارت بهداشت است و سامانه تیتک که در معاونت غذا و دارو فعال است اما این سامانه بیشتر مربوط به داروها و کالاهای حوزه سلامت است و هیچ‌کدام از این موارد مؤثر نیستند و حتی سامانه واکسیناسیون کرونا هم نمی‌تواند جای سامانه پرونده الکترونیک سلامت را بگیرد، در این سامانه همه سوابق بیماری فرد و داروها و واکسیناسیون وجود دارد و می‌تواند اقدام اثرگذاری باشد.» 
این صاحب‌نظران جدیت در اجرای پرونده الکترونیک سلامت در سال‌های گذشته را بهترین روشی می‌دانند که اگر به طورکامل و گسترده محقق می‌شد، امروز در جریان واکسیناسیون به کمک ما می‌آمد. آن‌ها می‌گویند: «اگر این پرونده را در سال‌های قبل، جدی‌تر پیگیری می‌کردیم، پس از همه‌گیری عظیم در کرونا و موضوع واکسن بهتر می‌توانستیم افراد مبتلایی که قرنطینه را ترک می‌کنند و یا گروه‌هایی که باید واکسینه شوند و یا شده‌اند را رهگیری کنیم. بنابراین پرونده الکترونیک بسیار مفید بوده و در سراسر نقاط جهان مورداستفاده است اما در ایران به دلیل ناهماهنگی‌هایی که بین سازمان‌های بیمه و وزارت بهداشت پیش آمد، سبب شد این پروژه به صورت یکپارچه انجام نشود و هر سازمان بیمه‌ای، سامانه اختصاصی خودش را داشته باشد و وزارت بهداشت، نتوانسته این را به‌موقع تحویل بدهد و در حال حاضر با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم.
 در هرشکل، کشور از اواخر سال ۹۸ درگیر کرونا شده و از آن پس دیگر فرصت و بودجه‌ای نبود تا این پرونده عملیاتی شود. البته زیرساخت‌های این سامانه یا پرونده موجود است و بخش زیادی از اقدامات لازم صورت گرفته و شاید صرفا یکسان‌سازی کدها باقی‌مانده باشد و اگر زودتر به سرانجام مشخصی برسد می‌توان بر روی بستر این سامانه الکترونیک، ادامه واکسیناسیون عمومی را دنبال کرد تا دیگر به سامانه‌های موازی نیازی نباشد.»
 برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی صحیحی صورت نگرفته است
سیامک افاضلی از دیگر کارشناسان حوزه سلامت هم بر اهمیت پرونده الکترونیک سلامت در جریان واکسیناسیون تأکید دارد اما چندان به راه‌اندازی سامانه واکسیناسیون کرونا خوش‌بین نیست. افاضلی به «رسالت» توضیح می‌دهد: «ما دارای سیستم‌های مختلف و بانک‌های اطلاعاتی متفاوتی در کشور هستیم که این بانک‌های اطلاعاتی، به‌هم‌پیوسته نیستند، به‌عنوان‌مثال سازمان تأمین اجتماعی، بانک اطلاعاتی مختص به خودش را برای بیمه‌شدگان دارد و ثبت احوال و اداره دارایی نیز به همین ترتیب است و وزارت بهداشت نیز، دارای بانک‌های اطلاعاتی محدود است. این وزارتخانه سامانه تیتک را هم دارد که این سامانه، قابلیت رهگیری دارو را دارد، نه قابلیت رهگیری افراد را و اتصال این سامانه‌ها به یکدیگر، اقدامی است که در کشور ما به هزار و یک  دلیل انجام نشده است، درحالی‌که سایر نقاط جهان، رویه دیگری را پیش گرفته‌اند و اطلاعات در محیط وب قرار دارد و می‌بینید که اطلاعات افراد به یکدیگر متصل است.  حتی سوابق جرائم رانندگی فرد و سوابق بیماری‌ها و ثبت احوال و اطلاعات مالی را به صورت متصل در یک سیستم می‌توانید جمع کنید، اما در کشور ما، فاقد این اطلاعات به شکل به‌هم‌پیوسته هستیم، بنابراین به خاطر این‌که اتلاف وقتی صورت نگیرد، طبیعی است که وزارت بهداشت از مردم بخواهد در سامانه‌ای تحت عنوان واکسن، ثبت‌نام کنند. بی‌تردید سوء مدیریت گسترده‌ای هم در این مسئله مشهود است. ما یک سال و چند ماه فرصت داشتیم و همه می‌دانستیم که بالاخره یا واکسن و یا دارویی به منظور درمان می‌آید و قرار نبود این بیماری بدون دارو بماند، بنابراین نباید می‌گذاشتیم کار به دقیقه ۹۰ برسد و بعد برای این قضیه فکر کنیم. بالاخره اتاق فکرهایی در وزارت بهداشت است و باید برخی مسئول این کار می‌شدند و اطلاعات جمعیتی را به‌دست می‌آورند تا در شرایط حال حاضر و اصطلاحا شب امتحان به دنبال دریافت اطلاعات از مردم نباشند. مسلما عده‌ای هستند که در روستاها و شهرهای کوچک اصلا دسترسی به کامپیوتر ندارند و در این مسیر، اختلالاتی پیش خواهد آمد. حتی علی‌رغم این‌که پزشکان ما امکانات کامپیوتری و تلفن همراه دارند، برخی از آن‌ها از واکسیناسیون نظام پزشکی اطلاع پیدا نکردند و واکسینه نشدند، در اینجا می‌توان پزشکانی که در خط مقدم هستند و تماس نزدیک با بیمار دارند را مثال زد. لذا به واسطه همین مسئله ما شاهد نابسامانی و بلبشو در پیدا کردن و اطلاع دادن و رهگیری افراد هستیم و به هرحال مقصر این وضعیت هم وزارت بهداشت و هم سایر ارگان‌ها هستند و باید تمهیدات را از قبل می‌اندیشیدند. باید از ابتدا مقدمات این کار را فراهم می‌کردند تا امروز دچار این عارضه و سردرگمی نشوند. 
در این بین طی روزهای قبل برخی گفتند باید در پایگاه‌های بهداشت ثبت‌نام کنیم و مقابل این پایگاه‌ها، صف‌های طولانی تشکیل  شد که محلی برای آلودگی افراد به کروناست و دیگرانی هم بودند که گفتند، باید به سامانه سیب مراجعه کرد، درحالی‌که این سامانه به ثبت‌نام برای دریافت واکسن ارتباطی ندارد. در حال حاضر به درستی مشخص نیست که وزارت بهداشت می‌خواهد چه تمهیدی را برای این جمعیت ۸۰ میلیون نفری در رابطه با دیتا بانک داشته باشد و چگونه با طبقه‌بندی افراد، کار واکسیناسیون را انجام بدهد. به نظر می‌رسد که برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی صحیحی صورت نگرفته است و روابط عمومی هم اطلاعات دقیقی را در اختیار مردم نگذاشته و از امکاناتی که وزارت بهداشت برای اطلاع‌رسانی دارد، استفاده‌ای نشده و در این بین مردم هستند که متضرر خواهند شد.»
سامانه ثبت‌نام واکسن نه یک انتخاب و نه یک درمان طولانی مدت است
افاضلی در ادامه با تأکید براین‌که ایجاد سامانه ثبت‌نام واکسن نه یک انتخاب و نه یک درمان طولانی مدت است، می‌گوید: «می‌بایست وزارت فناوری اطلاعات به همراه شورايعالی فضای مجازی سرورهایی را در یک جای امن، داخل کشور بگذارند و اطلاعات جمعیتی را در این سرورها متمرکز کنند تا در مواقع بحران این اطلاعات قابلیت استفاده داشته باشد. شاید امروز بحث ما، بحث کرونا باشد اما آیا کرونا، تنها بیماری همه‌گیر خواهد بود؟ خیر این‌طور نیست. یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های ما، ضعف داده است و همین نداشتن اطلاعات دقیق باعث مشکلات فراوانی می‌شود، ما اگر اطلاعات دقیق و به‌روزی در رابطه با بیماران دیابتی داشته باشیم، مسیرمان مشخص است، درحالی‌که حاضر نمی‌دانیم چه دارویی را باید برای چه بیمارانی وارد کنیم، چون هیچ اطلاعاتی در دست نیست و همه داروها در وزارت بهداشت گاهی اضافه و گاهی کم وارد می‌شود. درواقع داستان ما، داستان سیب‌زمینی و پیاز است، یک سال همه کشاورزها سیب‌زمینی می‌کارند، پیاز کم می‌شود و یک سال همه پیاز می‌کارند، سیب‌زمینی کم می‌شود. ما این معضل را در سیستم بهداشتی هم داریم، چون اطلاعات دقیقی نداریم، این همه امکانات و سازمان و نهاد و ارگان وجود دارد و قاعدتا می‌بایست این مسئله به یک‌شکل دیگری پیگیری می‌شد. ما متأسفانه در کشور شاهد اتفاقاتی هستیم که با هیچ قاعده اخلاقی و قانونی‌ای همخوانی ندارد و در اینجا منظور مدیرانی است که از سهمیه واکسن برای خود استفاده کرده‌اند، بدون اینکه عارضه‌ای داشته باشند و یا جزء گروه‌های پرخطر باشند و قابل حدس است که در سامانه ثبت‌نام واکسن هم اتفاقاتی از این دست رخ می‌دهد، وقتی بحث خوداظهاری به میان می‌آید، احتمال دارد فردی ۵۰ ساله برای دریافت زودتر واکسن خودش را ۶۰ ساله معرفی کند، وقتی قرار باشد که این سامانه متصل به اطلاعات سازمان ثبت احوال نباشد، هر مسئله‌ای امکان‌پذیر است. اگر به سامانه ثبت احوال، اتصال داشته باشد، دیگر ثبت‌نام با چه هدفی صورت می‌گیرد؟ تصور می‌کنم فعلا به جای آنکه بخواهیم ایراد و نقدی داشته باشیم، ناچاریم با همین سامانه بسازیم اما درواقع، همیشه با این معضل و مشکل روبه‌رو بوده‌ایم که در دقیقه ۹۰ به دنبال انجام کاری بوده‌ایم و باید در شرایط فوق بحرانی تصمیم‌گیری می‌کردیم و این کار همواره برای کشور ما، هزینه‌های بسیار زیادی داشته است. چه در حوزه بهداشت و درمان و چه در حوزه دارو. البته امیدواریم که با تغییر سیاست‌ها دیگر شاهد مسائلی از این دست نباشیم.»
اجرای پرونده الکترونیک سلامت و بهینه کردن شاخص‌ها 
این کارشناس نظام سلامت با اشاره به اهمیت پرونده الکترونیک سلامت و تأثیر آن در انجام واکسیناسیون، می‌گوید: «در حال حاضر یکی از چالش‌های ما این است که طبقه‌بندی افراد برای واکسیناسیون برحسب سن است و این اصلا و ابدا طبقه‌بندی درستی نیست، احتمال دارد فردی را داشته باشیم که ۴۰ ساله باشد ولی به بیماری مزمنی دچار باشد  و درعین‌حال ممکن است فردی ۶۰ ساله را داشته باشیم که به لحاظ بدنی سالم و سرحال باشد و به بیماری مبتلا نشود، لذا اگر نسبت به اجرای پرونده الکترونیک سلامت، اهتمام لازم را می‌داشتیم، بی‌تردید می‌توانستیم طبقه‌بندی را با شاخص‌های بهتری به غیر از شاخص سن انجام بدهیم. در این صورت، بازخوردی که در سطح جامعه دارد، بسیار بهتر و مؤثرتر است، تصور کنید فردی ۴۰ ساله، بیماری زمینه‌ای دارد و حرفه‌اش به‌گونه‌ای است که باید به‌طور دائم در سطح جامع بچرخد، آیا این فرد برای انتقال بیماری مستعدتر است و یا فردی ۶۵ ساله که در خانه‌اش حضور دارد و سالی یک‌بار هم از منزل خارج نمی‌شود؟ بنابراین شاخص‌های سنی و یا سایر مؤلفه‌هایی که در نظر گرفته‌ایم، شاید بهینه‌شده نیست و ما اگر پرونده الکترونیک سلامت را می‌داشتیم، بی‌تردید شاخص‌های ما، بهینه‌شده بود و نتیجه بهتری هم می‌گرفتیم. 
در این‌صورت برای کنترل کووید هم موفق‌تر عمل می‌کردیم. ما یک حجم بسیار زیادی از چراها در ذهنمان وجود دارد که خودمان هم به‌طور مشخص برای این چراها، پاسخی پیدا نکرده‌ایم. چرا ما باید همواره دقیقه ۹۰ کارهایمان را انجام بدهیم؟ چرا وقتی در شرایط خوبی به سر می‌بریم، هیچ‌کسی به فکر این نیست که کاری اساسی انجام دهد. مگر ما قرار نیست در این مملکت زندگی کنیم، مگر ما قرار نیست در این مملکت بمیریم، مگر فرزندان ما قرار نیست در این مملکت زندگی کنند؟  مگر ما اینجا مهمان هستیم چرا کار اصولی انجام نمی‌دهیم؟ چرا در هنگامی‌که هم منابع و بودجه داریم و هم تحریم نیستیم، از کنار مسائل اساسی بی‌تفاوت می‌گذریم؟ ما اکنون در دقیقه ۹۰ هستيم و وقتی همه چیز به هم می‌خورد، برخی می‌گویند ما می‌خواستیم شق‌القمر کنیم تا دنیا از تعجب چشمانش خیره بماند اما روش‌هایی که به کار می‌بندیم، درست نیست و به محض آنکه شرایط عادی می‌شود و همه بلندپروازی‌های عجیب‌وغریب و غیرواقعی کنار می‌رود، متأسفانه می‌بینیم که در کلان مملکتمان، استراتژی مناسبی در حوزه واکسن و حوزه‌های مختلف نداریم. 
ما استراتژی در حوزه بهداشت و درمان نداریم که وقتی وزیری کارش را آغاز می‌کند، کتابچه استراتژی را در اختیارش بگذاریم و بگوییم وزیر قبلی تا اینجا پیش رفته، شما ازاینجا به بعد را باید جلو بروی و ما کنترل و نظارت می‌کنیم تا حتما این استراتژی را اجرایی کنید. کدام‌یک از مدیریت‌های کشور به این شکل بوده‌اند؟ بعد انتظار داریم که به اهدافمان برسیم، وقتی هرکس می‌خواهد سلیقه‌ای کار کند، به هدفی می‌رسیم؟ بی‌تردید در این شرایط چنین اتفاقی روی نمی‌دهد بنابراین معضل اصلی ما نداشتن مدیریت است و این‌ها مسائلی است که جزء الفبای مدیریت است و وقتی این الفبا را رعایت نمی‌کنیم، همین اتفاقاتی که می‌بینیم حادث می‌شود. به این معنا که اگر قرار بود در سال‌های گذشته برای تهیه پرونده سلامت در سراسر کشور به‌طور مثال ۱۰۰ هزار تومان هزینه کنیم، درحال حاضر باید هزار میلیارد تومان هزینه کنیم و اگر آن موقع می‌توانستیم به صورت پایلوت بر روی این پروژه کار کرده و خطاهایش را استخراج کنیم، هم اكنون فرصتی نداریم و مجبوریم با راه‌اندازی یک سامانه به صورت رادیکال جلو برویم که مسلما از این سامانه، ایراداتی درخواهد آمد و یادمان باشد تعمیر قطاری که در ایستگاه است، راحت‌تر از قطاری است که با سرعت ۱۲۰ کیلومتر روی ریل حرکت می‌کند. به این مفهوم که اگر برنامه‌ای را به شیوه‌ای غلط اجرایی کردید، اصلاح آن بسیار پرهزینه است.»