|نفيسه امامي|
صنعت گردشگري داراي اقتصاد منحصر به خود است و فقط معناي سفر را متبادر نمي‌کند اما در ايران به آن توجه نشده است. دنيا گردشگري را به‌عنوان صنعت و مسير نوين در اقتصاد شناخته و به همين دليل گردشگري به همه بخش‌ها ازجمله سلامت، ورزش و صنعت اضافه‌شده است. با وجود اينکه کارشناسان گردشگري معتقد هستند که صنعت گردشگري در کشور ما از پتانسيل و ظرفيت‌هاي قابل توجهي براي جذب گردشگر برخوردار است اما پيشرفت‌هاي قابل توجهي در اين صنعت اتفاق نيفتاده است. اين در حالي است که بسياري از کشورهاي جهان صنعت گردشگري را براي توسعه‌شان همواره مورد توجه قرار داده‌اند.
آنچه امروزه در صنعت گردشگري به آن توجه مي‌شود ابعاد اقتصادي است چراکه با ورود توريست و ارز به هر کشور، زنجيره‌اي از استفاده کالا و خدمات آن کشور نيز شکل مي‌گيرد و اين مي‌تواند علاوه بر ارزآوري، به فعال شدن اقتصاد کشور نيز منجر شود. اما باوجود اهميت دنيا به اين صنعت، برنامه‌ريزي صحيح و مناسبي براي آن در کشور اتخاذ نشده است.
محمد محب خدايي معاون سرمايه‌گذاري و گردشگري سابق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در گفت‌وگو با «رسالت» با اشاره به اهميت اقتصاد گردشگري گفت: «اقتصاد گردشگري به دو اصل داشته‌ها و استعدادها استوار است. اين نکته‌اي است که مقام معظم رهبري در اقتصاد مقاومتي بر آن‌ها تأکيد داشتند. اقتصاد گردشگري معادل اقتصاد مقاومتي است. داشته‌هاي ما در صنعت گردشگري شامل تاريخي، فرهنگي، طبيعي و اقتصادي مي‌شود و همه اين موارد مي‌تواند در اقتصاد گردشگري پويا و فعال باشد. استعدادها هم شامل هنر افراد مي‌شود که در اقتصاد گردشگري به‌عنوان شاخص عمل مي‌کنند. اين نکته‌اي است که متأسفانه در ايران به آن توجه نشده است.»
وي گردشگري را مانند روحي دانست که به ساير بخش‌ها دميده مي‌شود، گفت: «گردشگري داراي سه ماهيت مولد، کاتاليزور و شتاب‌دهنده است. برنامه‌ريزي از طريق متدولوژي گردشگري به همراه استفاده از جاذبه‌ها خواهد بود. براي ورود به بخش گردشگري بايد اقتصاد گردشگري را بشناسيم . اقتصاد گردشگري پوياست و مي‌توانيم سرعت آن را افزايش دهيم. اقتصاد گردشگري که مبتني برداشته ها و استعدادها باشد، مولد نيز مي‌شود. در دنيا هر بخشي که بخواهد اقتصاد ساير بخش‌ها را تقويت کند از متدولوژي گردشگري استفاده مي‌کند.»
محب خدايي با تأکيد بر اينکه بايد بهره‌وري از زيرساخت‌هاي موجود در صنعت گردشگري بالا برود، افزود: «در کشورهايي که صنعت گردشگري، صنعتي شاخص محسوب مي‌شود، به دنبال بهره‌وري وضع موجود رفته‌اند. ما در ايران شناختي از محصولات گردشگري نداريم. مديريت شهرهاي ما بر اساس مديريت شهر ايده آل است و بر اساس مديريت شهر گردشگر نيست. تأسيسات شهري ما بر اساس جمعيت ساکن شهري ساخته‌شده است و نه بر اساس جامعه‌اي که حجم بيشتري در آن بتوانند ساکن شوند.»
وي تصريح کرد: «يکي از مباحث اقتصاد گردشگري صادرات کالاي توليدشده و يا خدمات مهندسي است. توليد امروز به‌صورت‌رورباتيک درآمده و اشتغال زيادي ايجاد نمي‌کند اما ارائه خدمات اشتغال زيادي را باعث مي‌شود. اگر ما به‌جاي فرستادن پزشک به ديگر کشورها، بيمار به کشور بياوريم، زنجيره‌اي از خدمات در اقتصاد فعال مي‌شود که منجر به ارزآوري به کشور مي‌شود.»
معاون سرمايه‌گذاري و گردشگري سابق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري معتقد است: «اقتصاد ما فقط با گردشگري متحول مي‌شود درحالي‌که اقتصاد گردشگري عدالت محور است و درآمد آن بر اساس وزن هر بخش توزيع مي‌شود ولي ما به مفاهيم عميق گردشگري توجه نکرديم.»
وي با اشاره به شکل‌گيري مناسب بوم گردي در صنعت گردشگري، گفت: «خانه‌هايي به دليل وجود اقتصاد کشاورزي در کشور ايجاد شد و کشاورزان در آن‌ها استقرار پيدا کردند .
اکنون کشاورزي بعضي از مناطق به دليل کمبود آب از بين رفته ولي خانه‌ها و روستاها باقي‌مانده‌اند. با سناريوي بوم گردي به‌جاي آنکه خانواده از راه کشاورزي درآمدزايي کند، از طريق سفر مردم درآمدزايي مي‌کند. اگر در بخش بوم گردي هنرمندان نيز وارد شوند به بالا رفتن ظرفيت‌ها کمک مي‌کنند. اين در حالي است که بسياري از توريست‌هاي خارجي علاقه‌مند به ديدن فضاي بوم گردي ما هستند. سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري نيز به آن‌ها مجوز داده و در منطقه شناخته‌شده هستند.»
محب خدايي با تأکيد بر اينکه صنعت گردشگري توسط بخش خصوصي مي‌تواند احيا شود، گفت: «ماقبل از احياي زيرساخت‌هاي گردشگري نياز به تفکر داريم زيرا تفکر به ما روش‌ها را ارائه مي‌دهد. در گردشگري نقطه‌اي به نام نقطه «سربه‌سر» وجود دارد که درآمد منهاي هزينه، صفر مي‌شود و خيلي از کشورها اين نقطه را با درآمد گردشگري داخلي پر مي‌کنند و هر ميزان درآمدي که باقي بماند، سود محسوب مي‌شود و به همين دليل مي‌توانند امتيازهايي به گردشگران خارجي بدهند زيرا اين امتيازها از محل سود خواهد بود و نه هزينه.»
وي تصريح کرد: « تأکيد نظام به اقتصاد مقاومتي، ضرورت آن را مي‌رساند. اگر باوجود تحريم‌ها حجم بالايي از گردشگر به کشور وارد شود، ارزآوري خواهيم داشت. گردشگر فقط در زمان وقوع جنگ به کشوري سفر نمي‌کند. صادرات چمداني نيز از طريق گردشگري صورت مي‌گيرد. وجود گمرک در کشورها همواره به معناي صادرات نيست بلکه از طريق چمدان هم صادرات انجام مي‌شود.»
* درآمدهاي ناچيز ايران در گردشگري
ارزآوري صنعت گردشگري درزماني بيشتر مي‌تواند اهميت خود را نشان دهد که ما به دليل وجود تحريم‌ها، با مشکل ورود ارز به کشور روبه‌رو شده‌ايم زيرا در صورت داشتن زيرساخت‌هاي قوي و برنامه‌ريزي مدون مي‌توانستيم از درآمدزايي که توريسم مي‌توانست نصيب کشور کند، بهره‌مند شويم.
محمدحسين ايماني خوش‌خو کارشناس اقتصاد گردشگري در گفت‌وگو با «رسالت» به اهميت ارزآوري در صنعت گردشگري اشاره کرد و گفت: «رويکرد اقتصادي به گردشگري يکي از رويکردهايي است که کشورهاي گردشگر پذير که در اين صنعت سرمايه‌گذاري کرده‌اند، به آن توجه مي‌کنند. اگرچه گفته مي‌شود اين رويکرد نمي‌تواند رويکردي جامع در توسعه صنعت گردشگري باشد اما آن‌قدر آمار و ارقام درآمدهاي گردشگري زياد است که نمي‌توان آن را ناديده گرفت. اما بايد توجه کرد هر بخش درآمدزايي براي پايداري بايد به نکاتي توجه کند تا پيامدهاي منفي آن را به حداقل برساند. گردشگر در ورود به کشورهاي مهمان با خود ارز به همراه مي‌آورد ولي پيامدهاي اقتصادي، سياسي و فرهنگي منفي آن را نيز بايد مدنظر داشته باشيم و براي آن برنامه‌ريزي کنيم.»
ايماني خوش‌خو با تأکيد بر اينکه ايران ظرفيت ارزآوري به کشور را از راه گردشگري داراست، گفت: «ما وقتي منابع گردشگري را در کشور داريم و تقاضا براي ورود به کشور هم وجود دارد، پتانسيل ما در درآمدزايي ارزي را بيان مي‌کند. اما نکته‌اي که ما در کشور به آن توجه نکرده‌ايم، نداشتن عزم ملي براي اينکه بپذيريم گردشگري مي‌تواند منبع خوبي براي درآمدزايي براي کشور باشد.»
اين استاد دانشگاه اضافه کرد: «درآمدهاي گردشگري ايران بسيار مبلغ ناچيزي است در برابر درآمدهاي هنگفتي که اين صنعت در دنيا دارد. درحالي‌که ما در زمان تحريم و نوسانات ارزي مي‌توانستيم از صنعت گردشگري استفاده کنيم. در دوران تحريم‌ها که عمده بخش‌هاي صنعتي که وابسته به خارج هستند، مي‌توانستند براي ورود گردشگر خارجي برنامه‌ريزي کنند که کمترين وابستگي را به منابع خارجي دارد ولي اين فرصت‌ها را استفاده نکرديم.»
وي با اشاره به رتبه گردشگري ايران در قياس با کشورهاي همسايه گفت: «ما در اين صنعت از کشورهاي جنوبي، ترکيه و بعضي از کشورهاي شمالي فاصله‌داريم زيرا آن‌ها از ۲۰ سال قبل تصميم گرفتند گردشگري کشورشان را توسعه دهند و براي آن برنامه‌ريزي کردند. اما چنين تصميم‌گيري را از سوي مسئولان خود شاهد نبوده‌ايم.»
ايماني خوش‌خو در پايان بيان کرد: «ما ازنظر منابع طبيعي از کشورهاي اروپايي هم جلوتر هستيم به‌طوري‌که ازنظر مجموعه منابع طبيعي، تاريخي و فرهنگي جزو ۱۰ کشور اول دنيا هستيم که از اين ظرفيت استفاده‌نشده و متأسفانه در دنيا درزمينه صنعت گردشگري رتبه نزديک به ۱۰۰ را در ميان ديگر کشورها داريم.»
چنانچه گردشگري به‌عنوان صنعتي تأثيرگذار در اقتصاد پذيرفته شود و جايگاه آن مانند ديگر کشورهاي گردشگر پذير شناخته شود، به‌طورقطع مي‌تواند به ارزآوري کمک کند. اما جاي بسي تأسف که کشوري باسابقه تاريخي و طبيعي ايران در رتبه نزديک به ۱۰۰ در ميان کشورهاي ديگر ازنظر گردشگري ايستاده و نتوانسته در اين صنعت حرفي براي گفتن داشته باشد.