حسن اکبری با بیان اینکه خشکسالی یک رخداد طبیعی است که با تکرارهای مختلف اتفاق می‌افتد اما وقتی شدت آن زیاد باشد یا برای سال‌های متمادی استمرار پیدا کند، می‌تواند اثرات جبران ناپذیری داشته باشد، اظهار کرد: وقتی عوامل انسانی مثل برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی‌ همراه با خشکسالی بروز پیدا می‌کند، اثر این پدیده بر طبیعت بیشتر و باعث می‌شود ما بخش‌هایی از طبیعت را از دست بدهیم به نحوی که در ترسالی‌ها هم امکان احیای آن فراهم نیست.

وی افزود: در سال جاری بر اساس آمارهای سازمان هواشناسی، کمتر از ۱۰ درصد کشور بارندگی در حد نرمال داشته است و بقیه مناطق به نوعی با خشکسالی درگیر هستند. متاسفانه بالغ بر ۷۰ درصد مساحت کشور با خشکسالی شدید یا بسیار شدید دست و پنجه نرم می‌کند. شدت خشکسالی در مناطقی مثل زاگرس که هم منبع تامین آب کشور است و هم رویشگاه‌های جنگلی زیادی دارد، بسیار مخرب است.

اختلال در زنجیره غذایی حیات وحش با ضعف پوشش گیاهی

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به عواقب خشکسالی بر منابع طبیعی و محیط زیست گفت: شاید اولین و مهم‌ترین آسیب‌های خشکسالی، ضعیف شدن پوشش گیاهی است که اختلال جدی در زنجیره غذای حیات وحش به وجود می آورد این در حالیست که امسال در بخش‌های فلات مرکزی ایران، رویش فصلی نداشتیم و در مناطق البرز و زاگرس هم رویش فصلی اندک بوده است. این موضوع، زادآوری حیات وحش را با مشکل جدی مواجه کرده است. 

اکبری ادامه داد: افزایش آفات گیاهی در مناطق جنگلی از دیگر پیامدهای خشکسالی است که حیات جنگل‌ها به‌ویژه در منطقه زاگرس را تهدید می‌کند علاوه بر این رطوبت خاک نیز افت می‌کند و دشت‌ها توان مقابله با فرسایش را از دست می‌دهند. 

وی خاطرنشان کرد: از آنجا که اغلب رویشگاه‌ها آسیب دیده‌اند، دامداران و عشایر برای تامین غذای دام‌های خود به سمت مناطق حفاظت شده که طبیعت بکرتری دارند، حرکت می‌کنند و این امر چالش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و منجر به تخریب بخش‌هایی از این مناطق می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست خشک شدن چشمه‌ها و کاهش منابع آبی را از دیگر پیامدهای خشکسالی عنوان کرد و گفت: این مساله بیش از همه دوزیستان به‌ویژه سمندرها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از طرفی با کاهش آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها، مرگ ماهی‌ها و آبزیان افزایش پیدا می‌کند. 

افزایش تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز با کوچ حیات وحش

اکبری تشدید آتش سوزی‌ها در مواقع بروز خشکسالی را اجتناب ناپذیر دانست و افزود: با وقوع خشکسالی‌ها، باروری و میزان تولید مثل حیات وحش کاهش چشمگیری پیدا می‌کند چون غذای کافی در دسترس آن‌ها قرار نمی‌گیرد. جمعیت‌های بالغ هم به علت کم‌آبی و کم‌غذایی اقدام به کوچ می‌کنند و از زیستگاه اصلی خود فاصله می‌گیرند. این موضوع مشکلات زیادی برای ما به وجود می‌آورد و باعث ازدیاد تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز می‌شود. 

وی بیماری‌های حیات وحش را از دیگر پیامدهای مهم خشکسالی ذکر و تصریح کرد: ما هرگاه دچار خشکسالی می‌شویم، هم به دلیل ضعف بیولوژیک حیات وحش و هم گرایش دامدارها برای استفاده از مراتع مناطق حفاظت شده، برخورد دام اهلی و وحشی بیشتر و درگیر بیماری‌ها می‌شوند. در سال گذشته ۱۰ مورد کانون ppr یا طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم در حالی که امسال آبله هم به آن اضافه شده است و نگران تب برفکی و بیماری‌های دیگر هم هستیم که این بیماری‌ها می‌توانند به‌تدریج حیات وحش را به سوی نابودی سوق دهند.

درمان حیات وحش بی‌معنی است، پیشگیری باید کرد

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه اصلا درمان در حیات وحش معنای چندانی ندارد، گفت: وقتی حیات وحش در طبیعت درگیر بیماری به‌ویژه بیماری ویروسی می شود، درمان تقریبا محال است و اقدامات ما اثر بسیار کمی دارد بنابراین تنها راهکار، پیشگیری است.  

اکبری خاطرنشان کرد: با وجود جلسات متعددی که با سازمان دامپزشکی داشتیم هنوز امکان کنترل بیماری در دام اهلی فراهم نشده است چون جابه‌جایی و حتی قاچاق دام در کشور اتفاق می‌افتد و بعضی از دامداران تمایلی به واکسیناسیون دام‌ها ندارند.      

وی افزود: هنگام خشکسالی بسیاری از پرندگان شاخص مثل کبک و تیهواصلا زادآوری نمی‌کنند و اصطلاحا جفت نمی‌شوند و این وضعیت با توجه به تلفات قبلی و توقف سیکل تولید مثل، روی جمعیت آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، افزایش خسارت حیات وحش به مزارع و دام‌های اصلی را از دیگر عواقب خشکسالی برشمرد و گفت: وقتی حیات وحش با خشکسالی مواجه و دچار کم‌غذایی می‌شود، ناگزیر به مزارع کشاورزی گرایش بیشتری پیدا می‌کند. برآورد می‌شود که این تعارض در سال جاری به‌شدت افزایش پیدا کند. ما حتی نگران گونه‌های‌همه چیزخوار مثل خرس هستیم که بر اثر کم‌غذایی به اطراف شهرها و روستاها گرایش پیدا کرده و چالش‌های اجتماعی را به وجود آورده‌اند.

اکبری با بیان اینکه خشکسالی، کانون‌های فرسایش را افزایش می‌دهد، تصریح کرد: وقتی تالاب‌ها حق‌آبه خود را دریافت نمی‌کنند، بخش هایی از آن‌ها خشک می‌شوند و دشت‌های سیلابی‌ هم رطوبت کافی به دست نمی‌آورند بنابراین پدیده گرد و غبار گسترش می‌یابد که نتیجه آن افزایش تعداد روزهای ناسالم است.

خسارت ۲۸۷۸۵ هزار میلیارد ریالی خشکسالی به محیط زیست 

وی درباره زیان اقتصادی خشکسالی به محیط زیست اظهارکرد: برآورد رقم واقعی خسارت خشکسالی به محیط زیست بسیار دشوار است چون خدمات اکولوژیک گسترده‌ای را از طبیعت و تنوع زیستی می‌گیریم که بسیاری از آنها قابل بیان با رقم و ریال نیستند اما برای اینکه حدود خسارت های خشکسالی بر پیکره محیط زیست کشور تبیین شود، ۱۱ شاخص و آیتم را تعریف و پنج مورد آن را به رقم و ریال تبدیل کرده‌ایم که با در نظر گرفتن حداقل‌ها برای این پنج آیتم، خسارت وارده بر محیط زیست بالغ بر ۲۸۷۸۵ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه تاکید کرد: هرچند پیشگیری از بروز این خسارت‌ها به‌طور کامل عملی نیست و خشکسالی تاثیرات نامطلوب خود را بر جای خواهد گذاشت اما اگر ما اعتبارات را به‌موقع دریافت کنیم، می‌توانیم جلوی بخش‌هایی از این خسارت‌ها را بگیریم. به عنوان مثال نیازهای آبی حیات وحش قابل تامین است و همین طور می‌توان آتش سوزی‌های ناشی از خشکسالی را با کمک جوامع محلی در همان ساعات اولیه مهار کرد. مساله آفات، خسارت‌ها و تعارضات حیات وحش نیز در صورت تخصیص به‌موقع اعتبار تا حدودی قابل پیشگیری یا کنترل است.

به گفته اکبری، چنانچه اعتبارات مورد نیاز در فصول گرم سال در اختیار قرار نگیرد، تخصیص اعتبار بعد از این مدت هم کمک چندانی نمی‌کند.

تکمیل زیرساخت‌های مقابله با خشکسالی با ۱۰۰۰ میلیارد تومان

وی با اشاره به میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل زیرساخت‌های مقابله با خشکسالی گفت: برای ایجاد زیرساخت‌های تامین آب و آبرسانی، سطوح آبگیر ذخیره آب باران، تجهیزات انتقال آب و علوفه و توزیع آن‌ها، مقابله با بیماری‌ها، اطفای حریق، پیشگیری از تعارضات حیات وحش با مردم و حفظ لکه‌ها و نقطه‌های داغ تنوع زیستی، جبران بخش‌هایی از خسارت وارده به مزارع، انجام کارهای احیایی تالاب‌ها و رودخانه‌ها، تنویر افکار عمومی و مستندسازی و مطالعه اثربخشی اقدامات مقابله با خشکسالی به اعتباری بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیاز داریم که معمولا عددی که به محیط زیست اختصاص می‌یابد بسیار بسیار کمتر از این رقم است و نکته مهم‌تر اینکه هیچ وقت اعتبارات به‌موقع به دست ما نمی رسد. 

بدنه کارشناسی سازمان برای مقابله با چالش های محیط زیست ناچیز است

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص بحث زنده‌گیری و بیهوشی حیات وحش نیز متذکر شد: متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست بدنه کارشناسی ناچیزی برای مقابله با انواع چالش‌های محیط زیست به همراه دارد. ما بیش از ۲۰۰ گونه پستاندار در کشور داریم که برخی از آن‌ها مثل یوزپلنگ به یک کارشناس ویژه نیاز دارند؛ در حالی که تنها چهار کارشناس برای مدیریت کل پستانداران کشور در ستاد سازمان داریم و یا بیش از ۵۰۰ گونه پرنده در کشور داریم که وضع برخی از آن‌ها بحرانی است و برای مدیریت آن‌ها نیاز به کارشناس ویژه است در حالی که ما تنها پنج کارشناس ستادی در حوزه پرندگان داریم. 

اکبری با بیان اینکه بسیاری از شهرستان‌های کشور اصلا کارشناس ندارند و بعضاً رییس اداره با یک نفرمحیط بان تمام امور از جمله کل استعلام‌ها و مدیریت حیات وحش را انجام می‌دهند، تصریح کرد: در چنین شرایطی انجام کارهای تخصصی مثل زنده‌گیری و بیهوشی، تکثیر و جابه جایی حیات وحش بسیار سخت می شود؛ در حالی که انتظار مردم و دوستداران محیط زیست از سازمان بسیار بیشتر از ظرفیت کارشناسی و اعتبارات و امکانات در اختیار است اما گذشته از مساله تکمیل چارت کارشناسی که سال‌های سال پیگیری شده و نتیجه چندان مثبتی نداشته است، وظیفه آموزش کارشناسان موجود با سازمان حفاظت محیط زیست بوده است.

برگزاری ۱۲ دوره آموزشی اختصاصی برای زنده گیری حیات وحش 

وی افزود: من به‌طور خاص در مورد موضوع بیماری‌های حیات وحش و آشنایی با سلاح بیهوشی و نحوه عملکرد آن، سوابق موجود در سازمان را مرور کردم و دریافتم  که از سال ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۰ در مجموع ۴۴ دوره آموزشی با موضوع پیشگیری از بیماری‌های شایع در حیات وحش برگزار شده که در اغلب آن‌ها اشاره‌ای به مباحث زنده گیری حیات وحش و مقیدسازی آن‌ها شده است. از مجموع این ۴۴ دوره، ۱۲ دوره آموزشی اختصاصی با موضوع سلاح بیهوشی، نحوه عملکرد آن و زنده گیری حیات وحش از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شده که در تمام آن‌ها نمایندگانی از استان‌های مختلف حضور داشته‌اند و در این دوره‌ها مباحث هم به‌صورت تئوری و هم به صورت عملی ارایه شده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به حضور مدرسان داخلی و بین المللی در این دوره‌ها گفت: پنج دوره تخصصی‌ هم ویژه دامپزشکان سازمان برگزار و آموزش های لازم ارایه شده است.

اکبری در ادامه یادآور شد: کسانی که قبل از بنده و تاکنون در حوزه معاونت طبیعی سازمان، مدیریت کرده اند در حد بضاعت، توجه خوبی به این موضوع داشته‌اند اما مشکل در کمبود پرسنل کارشناسی در استان‌ها به ویژه کارشناسان مرتبط است چراکه برخی دامپزشکان آموزش دیده به دلایلی از جمله حقوق و دستمزد ناچیز از سازمان رفتند و برخی کارشناسان آموزش‌دیده به دلیل کمبود نیروی کارشناسی به کارهای دیگر حتی در حوزه محیط انسانی یا مسوولیت مدیریت شهرستان ها و غیره مشغول شدند و امکان استفاده از مهارت آنان در این موضوع تخصصی فراهم نیست.

وی در عین حال تصریح کرد: با این وجود، هم آموزش پرسنل و هم افزایش تجهیزات و امکانات برای زنده‌گیری و بیهوشی و انتقال حیات وحش در دستور کار است. از اعتبارات اخیر، مبلغی برای تکمیل تجهیزات مرتبط با زنده گیری، مقیدسازی و قرنطینه‌ها برای برخی از استان ها اختصاص یافت و به زودی دوره آموزشی در این زمینه برای کارشناسان استان ها برگزار خواهد شد اما تا زمانی که ما مشکل کمبود نیروی انسانی را برطرف نکنیم، نتیجه چندانی به دست نخواهیم آورد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، اکبری در پایان بر اهمیت مدیریت صحنه در زمان‌های مواجهه با چالش زنده‌گیری حیات وحش تاکید کرد و گفت: برای این کار بخشنامه‌ای با امضای مدیریت سازمان به استان‌ها ابلاغ شده و در آن تاکیداتی در خصوص پیشگیری از ازدحام و نحوه همکاری دستگاه‌های مختلف، اطلاع‌رسانی شفاف و درست و تقویت فرهنگسازی و آموزش در خصوص نحوه برخورد با حیات و حش در مواقعی که وارد مکانهای مسکونی می‌شوند، صورت گرفته است.