نوجوانی دوره‌ی گذر از کودکی و ورود به بزرگسالی است. این دوره همراه با تغییرات جسمی، فکری و روحی است. ممکن است به علت تغییرات هورمونی وسیعی که در این دوره اتفاق می‌افتد تغییر در خلق و خو، رفتار و… اتفاق می‌افتد. نوجوانان در این دوره به شدت نیاز به توجه و حمایت دارند تا از رفتار‌های پرخطر درمان بمانند.

رفتار‌های پرخطر در دوران نوجوانی

رفتار‌های پرخطر به دسته‌ای از رفتار‌ها گفته می‌شود که سلامت جسمی، شناختی و اجتماعی فرد و جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهند. به دلیل اینکه نوجوانان در این مرحله درک درستی از رفتار‌های خود ندارد و تغییرات جسمانی و اجتماعی گسترده در آن‌ها اتفاق می‌افتد، می‌توانند بسیار در معرض رفتار‌های پرخطر باشند. این رفتار‌ها می‌توانند از جامعه وارد مدرسه و به دنبال آن نوجوانان را تحت تاثیر قرار دهند؛ لذا آموزش درست والدین و مدارس می‌تواند از بروز آسیب‌های اجتماعی در این دوران تا حد زیادی پیشگیری کند.

عوامل خطر ساز رفتار‌های پرخطر در نوجوانان

در مورد خطرپذیری نوجوانان عوامل متعددی بررسی شده، اما در یک بررسی مختصر این عوامل را به دو گروه تقسیم کرده اند که شامل:

الف) عوامل فردی: وضعیت تحصیلی، مقدار تاب آوری، خود ارزشمندی، اعتماد به نفس، کنترل هیجان، وضعیت روانی فرد و دیدگاه او نسبت به رفتار‌های پرخطر در بین نوجوانان

ب) عوامل اجتماعی: وضعیت خانواده‌ی فرد، شخصیت دوستان و همسالان او، محیطی که درآن زندگی می‌کند.

عوامل خانوادگی: در صورت داشتن سرپرست بد، طلاق والدین، داشتن الگوی نامناسب فرزندپروری، سابقه‌ی رفتار پر خطر در خانواده؛ می‌توانند نوجوان را به شدت در معرض خطر اینگونه رفتار‌ها قرار دهند.

عوامل روانی و عاطفی: در صورت وجود استرس، پرخاشگری، آسیب عاطفی ناشی از طلاق والدین، ناکامی، کمبود توجه و محبت از سوی خانواده، احساس تحقیر، افسردگی، اضطراب؛ نوجوان باید تحت نظارت باشد، زیرا می‌تواند به سمت رفتار‌های پرخطر کشیده شود.

مشکل در تحصیل فرد: وجود اختلال در روند تحصیلی فرد مثل افت تحصیلی یا عدم علاقه به مدرسه و فرار از آن می‌تواند یکی از عوامل مهم خطرساز باشد.

عوامل اجتماعی و محیطی: زندگی در مکان‌هایی که از لحاظ فرهنگی ضعیف هستند، دوستان و اطرافیان، تاثیر پذیری از رسانه‌ها و شبیه سازی برای داشتن شخصیتی شبیه قهرمان بازی‌ها یا کارتون‌ها می‌تواند زندگی نوجوان را تحت تاثیر قرار دهد.

تکرار مجدد: اگر نوجوان هر چند برای سرگرمی و تفریح رفتار پرخطری را انجام داد، تمایل او برای انجام دوباره‌ی خطر زیاد است.

کدام گروه نوجوان بیشتر در معرض رفتار‌های پرخطر هستند؟

به طور کلی باید از همه‌ی نوجوانان و کودکان در مقابل این خطر‌ها مراقبت شود، اما گروهی از نوجوانان بیشتر به توجه و مراقبت نیاز دارند. این گروه شامل: نوجوانانی که سابقه‌ی مشکلات روانی و رفتاری دارند، در محیط‌های خطرناک زندگی می‌کنند یا در آن‌ها رفت و آمد دارند، قبلا رفتار پرخطر در آن‌ها مشاهده شده، خانواده‌ی پرخطر دارند، سابقه‌ی شکست یا افت تحصیلی در کارنامه آن‌ها وجود دارد.

دلایل رفتار‌های پرخطر در نوجوانان چیست؟

دلایل زیادی وجود دارد که سبب بروز این رفتار‌ها در نوجوانان می‌شود که به چند مورد آن‌ها اشاره می‌کنیم:

خانواده:

خانواده کانون رشد تربیت و یادگیری انسان است. تمام ملاک‌های انسانیت از خانواده آموخته می‌شود. خانواده‌ها باعث رشد فرهنگی، شناختی و اجتماعی انسان می‌شوند و با محبت بی دریغی که به فرزندان هدیه می‌کنند آن‌ها را از لحاظ عاطفی بی نیاز می‌گردانند؛ بنابراین اگر فردی از نعمت داشتن خانواده‌ی خوب محروم شود می‌تواند در معرض بسیاری از آسیب‌ها قرار بگیرد. طبق آمار نوجوانانی که به مصرف مواد مخدر و الکل روی می‌آورند، معمولا خانواده‌ی متشنجی دارند. در این افراد معمولا اعضای خانواده نیز درگیر این گونه رفتار‌ها هستند، یا روابط عاطفی سالمی دربین آن‌ها وجود ندارد.

فشار‌های وارده از طرف مدرسه ها:

مدارس گاهی با بی توجهی به دانش آموزان، بر مشکلات دوران بلوغ دامن می‌زنند. این فشار‌ها در دوران بلوغ به خودی خود می‌توانند زندگی فرد را دستخوش کنند، به همین سبب دانش آموزان ممکن است از درس و مدرسه گریزان شوند و برای کاهش فشار‌های روانی ناشی از آن به رفتار‌های پرخطر روی بیاورند.

محیط زندگی:

محیطی که در آن زندگی می‌کنیم می‌تواند به بسیاری از فعالیت‌ها و رفتار‌های ما جهت بدهد. حال نوجوانی را در نظر بگیرید که در اوج تغییرات هورمونی و تحول روحی و روانی است و در محیطی کاملا متشنج زندگی می‌کند. این نوجوان می‌تواند به شدت تحت تاثیر مجرمان و بزهکاران اطراف خود قرار بگیرد.

عوامل روانشناختی:

مسلما هر چه سلامت روانی یک فرد نرمال‌تر باشد، کمتر به فکر آسیب به خود و اطرافیان است. طبق تحقیقات نوجوانانی که دچار افسردگی یا اضطراب هستند، تمایل بیشتری برای استفاده از مواد مخدر دارند. اعتماد به نفسی که نوجوان دارد می‌تواند به او حس ارزشمندی القا کند، اگر فرد در دوران نوجوانی مقدار کافی اعتماد به نفس نداشته باشد و دائما به دنبال تایید از جانب دیگران باشد، تحت فشار‌های روانی ممکن است به سمت انجام رفتار‌های پرخطر کشیده شود.

گروه دوستان:

نوجوانان در دوران بلوغ به شدت تحت تاثیر دوستان خود هستند و دائما از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند، به گونه‌ای که یک رفتار غلط دوستشان می‌تواند، از هزاران رفتار اصولی خانواده‌ی آن‌ها تاثیرگذارتر باشد.

اگر در این دوران نیاز‌های عاطفی و روانی نوجوان به شکل درستی از طرف خانواده بر طرف نشود؛ ممکن است او را به سمت دوستانش بکشاند، به گونه‌ای که آن‌ها را به خانواده‌ی خود ترجیح دهد و اگر این دوستان رفتار‌های پرخطر داشته باشند فرد نیز سعی می‌کند خود را شبیه آن‌ها کند؛ بنابراین والدین باید این نکته را بدانند که اگر نیاز‌های عاطفی فرزند خود را برطرف نکنند، او به دنبال کسان دیگری برای جلب محبت و توجه می‌رود.

انواع رفتار‌های پرخطر شامل:

– گرایش به مواد مخدر (یکی از خطرناک‌ترین رفتار‌های پرخطر استفاده از مواد مخدر است)

– تمایل به برقراری رابطه‌ی جنسی

– خشونت

– تمایل به خودکشی

مهارت‌هایی که باید به نوجوانان آموخته شود:

مهارت شخصیتی

قدرت قضاوت، تشخیص درست از نادرست، قدرت تصمیم گیری درست، آموزش رفتار‌ها و عادات سالم، کنترل بر خود، اعتماد به نفس و عزت نفس

مهارت مواجهه با مسائل

توانایی درخواست کمک از دیگران، منعطف بودن و تطابق با شرایط زندگی، کنترل و صبر در مشکلات و موانع، دور کردن احساس ناامیدی، مقابله با شکست، مقابله و کنترل استرس

مهارت‌های اجتماعی موثر

مهارت کار گروهی و قدرت مشارکت با دیگران، پیدا کردن دوست مناسب، توانایی نگه داشتن دوست خوب، مهارت نه گفتن، رشد مهارت ارتباطی و توجه به نظرات دیگران

مهارت شناسایی خطر

بتوانند خطرات تهدید کننده را بشناسند، آموزش ضرر دخانیات، شناخت درست رسانه‌ها و تاثیر آن‌ها در رفتار پرخطر، شناخت تاثیر رفتار‌های پرخطر بر آینده و سرنوشت شخص

همیشه پیشگیری بهترین راه است. اگر ما بتوانیم با همین آموزش‌ها ساده به نوجوانان، مسیر زندگی آن‌ها را روشن کنیم، از وقوع بسیاری از بلا‌ها و رفتار‌های پرخطر جلوگیری می‌کنیم و به دنبال آن می‌توانیم هزینه‌هایی که به جامعه و خانواده‌ها در اثر این رفتار‌ها تحمیل می‌شود را بسیار کاهش دهیم.