احساس دردی عمیق و سنگین در محل اتصال جمجمه به فک یا همان مفصل گیجگاهی ـ فکی یکی از علائم شایعی است که شدت آن در بیماران مختلف بسیار متفاوت است. درد مفصل گیجگاهی ـ فکی گاهی در پشت یا کنار سر یا رو به پایین در گردن منتشر می‌شود. جویدن، حرف زدن، خمیازه کشیدن یا هر گونه استفاده از فک، درد را بیشتر می‌کند. همچنین ممکن است صدای از جا درآمدن، ساییده شدن یا تق تق کردن را بشنوید. فشار دور سر می‌تواند از نوع تنشی یا میگرن‌مانند باشد. ورتیگو یا سرگیجه، گیجی و زنگ زدن گوش‌ها نیز از عوارض شایع درد مفصل فکی ـ گیجگاهی است.

علائم و نشانه‌های TMJ-MPD

علائم شامل درد و حساسیت به لمس عضلات جونده می‌شود و بیماران غالباً از درد و محدودیت در حرکات فک نیز رنج می‌برند. دندان قروچه در خواب و اختلالات تنفسی هنگام خواب، مانند آپنه انسدادی خواب و سندرم مقاومت مجاری هوای فوقانی، با سردردی همراه است که هنگام بیدار شدن از خواب شدیدتر است و به تدریج در طول روز کمتر می‌شود. چنین دردی باید از آرتریت سلول‌های غول‌آسا افتراق داده شود. علائم صبحگاهی مانند خستگی عضلات فک، درد فک و سردرد در صورت ادامه داشتن رفتارهای پارافانکشنال در طول روز تشدید خواهد شد.

انحراف فک هنگام باز کردن دهان رخ می‌دهد، اما معمولاً مانند ناهنجاری داخلی مفصل گیجگاهی ـ فکی ناگهانی نیست یا همواره با باز کردن مقدار مشخصی از دهان بروز نمی‌یابد. پزشک با اعمال فشار ملایم به دندان‌های قدامی پایین می‌تواند عضلات درگیر را بکشد و به بیمار کمک کند که دهانش را یک تا سه میلی‌متر بیشتر از حداکثر میزان معمول باز کند.

تشخیص اختلال TMJ-MPD

پزشک پس از ارزیابی و معاینه مفصل گیجگاهی ـ فکی متوجه می‌شود که آیا وی به اختلال مفصل مبتلا است یا از اختلال درد میوفاسیال رنج می‌برد یا خیر. فرایند ارزیابی شامل مشورت با دیگر پزشکان معالج بیمار می‌شود تا از این طریق بتوان دیگر علل احتمالی درد را رد کرد. اقدامات زیر برای تشخیص TMD-MPD انجام می‌شود:

• معاینه مفصل فک برای بررسی درد و حساسیت به لمس
• گوش دادن به صداهای تق تق کردن، از جا درآمدن یا ساییده شدن هنگام حرکت کردن فک
• معاینه دندان‌ها و بررسی هم‌ترازی مفصل‌های فک
• بررسی مشکلاتی مانند بلند بودن پرکردگی یا ترمیم‌ دندان، پوسیدگی دندان، حرکت کردن یا نامنظم بودن دندان‌ها یا سطوح ناهموار دندان‌ها
• بررسی هم‌ترازی بایت
• بررسی روی هم ساییدن و فشار دادن دندان‌ها و قفل کردن فک
• اندازه‌گیری میزان باز شدن دهان
• بررسی مشکلات عضلات صورت
• معاینه عضلات دور شانه‌ها، بازوها و پشت بدن
• تصویربرداری رادیولوژی کامل صورت، سی تی اسکن یا MRI و همچنین سونوگرافی یا التراسونوگرافی (تصویربرداری با استفاده از امواج صوتی) برای مشاهده فک و مفصل‌ها
• رد کردن احتمال ابتلا به عارضه‌های دیگری مانند عفونت، اختلالات گوش، مشکلات عصبی و سردرد از طریق مشاوره با دندانپزشک معالج بیمار

روش‌های درمان TMJ /MPD

هرچند علت دقیق ابتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی ـ فکی (TMJ) مشخص نیست، روش‌های مختلفی برای مدیریت TMJ / MPD وجود دارد که عبارت‌اند از:

• درمان دارویی
• استفاده از ابزار تخصصی (اپلاینس تراپی)
• تعادل اکلوزال
• لیزرتراپی
• اولتراسوندتراپی: استفاده از امواج صوتی برای نفوذ کردن در عضلات
• درمان دستی یا کایروپراکتیک
• ارتودنسی یا جراحی فک و صورت

درمان دارویی

اگر دندانپزشک نشانه‌هایی از دندان قروچه و روی هم ساییدن دندان‌ها را مشاهده کند، داروی شل‌کننده عضله را برای شل کردن فک تجویز می‌کند. داروی ضدافسردگی نیز فشار و استرس را کاهش می‌دهد و به کاهش یا کنترل درد کمک می‌کند. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) نیز برای تسکین ورم و درد عضلانی مفیداند.

اپلاینس تراپی

از اسپلینت (محافظ گارد دهان) برای کاهش فشار روی فک و اصلاح بایت استفاده می‌شود.

متعادل‌سازی اکلوزال

متخصص شکل سطوح بایت را تغییر می‌دهد تا فک به خوبی بسته شود.

لیزرتراپی

مشخص شده است درمان با لیزر کم‌توان (LLLT) روش مؤثری برای تسکین درد میوفاسیال فک و صورت به شمار می‌آید. لیزر کم‌توان لیزری برای بافت‌های نرم فک و صورت است و ثابت شده است که متابولیسم سلولی را افزایش می‌دهد. افزایش متابولیسم سلولی به معنای سالم‌تر شدن سلول‌هایی است که عملکرد بهتری دارند. همچنین برخی بیمارانی که با لیزر کم‌توان تحت درمان قرار گرفتند، کاهش ورم ناشی از احتباس مایع را گزارش دادند.

درمان دستی

درمان دستی یا کایروپراکتیک می‌تواند برای کاهش درد ناشی از TMD مؤثر باشد. درمان نقاط ماشه‌ای و تنظیم و دستکاری به روش کایروپراکتیک نیز برای رفع تنش عضلات دور مفاصل فکی ـ گیجگاهی، گردن و ستون فقرات مفید است.

مدالیته‌های فیزیوتراپی

مدالیته‌های فیزیوتراپی شامل تزریق در نقاط ماشه‌ای، تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) و «اسپری و کشش» می‌شود ـ در روش اسپری و کشش ابتدا پوست روی ناحیه دردناک با یخ خنک می‌شود یا ماده سردکننده‌ای مانند اتیل کلراید روی پوست اسپری می‌شود، سپس فک کشیده و باز می‌شود. با تزریق بوتاکس نیز می‌توان گرفتگی و اسپاسم عضله را با موفقیت برطرف کرد.

ارتودنسی یا جراحی فک و صورت

اختلال‌های ساختاری مفصل با استفاده از رادیوگرافی، MRI یا سی تی اسکن تأیید می‌شود، سپس درمان لازم مانند استفاده از ابزار درون‌دهانی، ارتودنسی یا جراحی فک و صورت توصیه می‌شود. جراحی فقط زمانی توصیه می‌شود که تمام روش‌های غیرجراحی امتحان شده و نتیجه نداده باشد.

درمان‌های خانگی

درمان‌های خانگی زیر می‌تواند برای درمان اختلال عملکرد مفصل فکی ـ گیجگاهی مفید باشد:

• گرمادرمانی مانند استفاده از پدهای گرمایی: برخی بیماران از کیسه یخ و کمپرس سرد نتیجه بهتری بگیرند.
• ورزش: به‌ویژه ورزش‌های تحمل وزن برای تقویت عضلات، نرمش‌های کششی برای کشیدن عضلات و ورزش‌های ایروبیک برای رساندن اکسیژن بیشتر به عضلات
• مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن: اگر مسکن‌ها یا داروهای NSAIDs تجویزشده توسط پزشک را مصرف می‌کنید، دیگر داروهای بدون نسخه مصرف نکنید.
• تکنیک‌های تن‌آرامی مانند یوگا (برای کشیدن و شل کردن عضلات و کاهش استرس)، تمرین‌های تنفسی و مدیتیشن
• تغییر رژیم غذایی: پرهیز از مصرف غذاهایی که باعث ایجاد التهاب می‌شود.
• غوطه‌ور شدن در آب گرم
• ماساژ

در صورت ابتلا به اختلال درد میوفاسیال باید انتظار چه چیزی را داشته باشم؟

درد هر بیمار، یعنی محل و شدت دردش، منحصربه‌فرد است. درد می‌تواند هر از گاه شعله‌ور شود یا مداوم و مزمن باشد. درمان موفقیت‌آمیز معمولاً مستلزم آن است که متخصصی را بیابید که با ایشان احساس راحتی کنید و طرح درمان و مدیریت توصیه‌شده برای کاهش درد را به دقت رعایت کنید.