مرضیه صاحبی- دبیر گروه اجتماعی
رقم ۱۰۷ هزار و ۱۵۱ بوی مشمئزکننده مرگ می‌دهد و به معنای تسلیم شدن محض در برابر ویروس است و این‌طور هم می‌توان نوشت که ۱۰۷ هزار و ۱۵۱ جان‌باخته کرونایی که تا ساعت ۲ بعداز‌ظهر دیروز در كشورمان ثبت‌شده، براثر مدیریت ضعیف و مواجهه نادرست است که در قید حیات نیستند و به‌غیراز رعایت موازین بهداشتی، تنها گزینه‌ای که می‌تواند ماشین قتل‌عام کرونا را متوقف سازد، تسریع در واکسیناسیون است و رئیس انجمن ایمونولوژی و آلرژی هم در نامه‌ای به ابراهیم رئیسی نوشته، ایمنی جمعی حاصل از واکسیناسیون زمانی رخ می‌دهد که حداقل ۸۱ درصد جمعیت در بازه کوتاه چندماهه واکسینه شوند و با طولانی شدن زمان واکسیناسیون و ایجاد انواع جدید این ویروس، دستیابی به ایمنی جمعی رخ نخواهد داد. محمد وجگانی در این نامه بر تعارض منافع و بی‌توجهی به بدیهیات علمی و نقطه نظرات نهادهای علمی در شکل‌گیری بحران کنونی اشاره کرده و خواستار آن شده که در بازه کوتاه نسبت به تکمیل واکسیناسیون سراسری اقدام و هیچ واکسنی از دایره واردات کنار گذاشته نشود بنابراین واکسیناسیون، مطالبه‌ای همگانی است که باید با شتاب بیشتر و تکیه‌بر تمامی ظرفیت‌های دولتی و غیردولتی برای واردات و تولید داخل در چارچوب اولویت‌های تعیین‌شده و به اشکال عادلانه و شفاف انجام شود. اما پرسش‌هایی نیز مطرح است که سید علیرضا ناجی- رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی و عضو کمیته علمی کووید- ۱۹ به تک‌تک آن‌ها پاسخ داده است؛ از واردات فایزر و مدرنا و پیامد واکسیناسیون در پیک‌ها تا اشتباهات متعددی که اکنون تاوانش را می‌دهیم. 
 گفته می‌شود که تزریق واکسن در پیک‌ها اقدام درستی نیست و بی‌فایده است اما برای ما در شرایط کنونی، راه دیگری باقی‌مانده است؟ 
فایده که حتما دارد. ضمن آنکه چاره‌ای جز این هم نداریم و درهرصورت ما هندوستان را مشاهده می‌کنیم که با پیک بسیار بالایی از گونه دلتا، توانست پس از تزریق واکسن جلوی این موضوع را بگیرد و اکنون وضعیت بسیار خوبی دارد. درست است که شاید بهتر بود ما زودتر واکسیناسیون را آغاز کنیم و در اوج پیک این اقدام را انجام ندهیم، چون کشورهایی که درواکسیناسیون بسیار موفق بوده‌اند در کاهش پیک، واکسن را تزریق کرده‌اند ولی در حال حاضر ما نمی‌توانیم دست نگه‌داریم تا پیک فروکش کند. باید اقدامات غیردرمانی را گسترش دهیم و ویروس را از گردش بیندازیم تا افرادی که واکسن تزریق می‌کنند، به خاطر گردش بالای ویروس در جامعه مبتلا نشوند و این تنها راه چاره است و در کنار این موضوع هم باید واکسیناسیون صورت بگیرد که مکمل کارهای غیردرمانی، تأثیرات خود را به‌جا بگذارد. 
 این روزها درباره ورود بخش خصوصی به موضوع واردات واکسن صحبت‌هایی مطرح‌شده، در دولت قبل هم این بحث مطرح بود اما گفتند مانع‌تراشی صورت گرفته و دولت تمایلی ندارد و از طرفی گفته شد که تولیدکنندگان، واکسن را فقط در اختیار دولت‌ها می‌گذارند. دیدگاه شما در این رابطه چیست؟
بخش خصوصی و دولت در کنارهم می‌توانند به این حوزه ورود کنند. درواقع بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری‌ای که انجام می‌دهد، تسهیلات لازم را فراهم کرده و پس از تهیه واکسن، آن را در اختیار دولت بگذارد تا دولت بتواند براساس اولویت‌بندی‌ها جامعه را واکسینه کند. در کشورهای دیگر نیز این کار انجام می‌شود، درست است که درخواست‌ها، بین دولتی است اما به هر صورت بخش‌های خصوصی هم در این زمینه فعال‌اند و درواقع می‌توان گفت که بخش خصوصی است که این کار را انجام می‌دهد ولی درهرصورت دولت‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و دادوستد می‌کنند، به همین خاطر بخش خصوصی می‌تواند ورود کند اما مخالفت‌ها به این خاطر بود که واکسنی در اختیار بخش خصوصی قرار نگیرد و فروخته نشود. البته در این زمینه هم می‌توان بازنگری کرد. درهرصورت مردم ما برای تزریق واکسن بهای گزافی را می‌پردازند، واکسن‌هایی که شاید خیلی هم مؤثر نباشند و به شکل قاچاق وارد کشور می‌شود و یا افراد برای دریافت واکسن به کشورهای دیگر سفر می‌کنند اما معتقدم که بخش خصوصی می‌تواند در این زمینه ایفای نقش کند، هرچند در این مدت بخش‌های خصوصی که پرفرمای واردات واکسن را آورده‌اند نتوانسته‌اند این کار را به‌خوبی انجام دهند و شنیده‌ها حاکی از آن است که برای ۴۵۰ میلیون دوز واکسن، پرفرمای بخش خصوصی به سازمان غذا و دارو داده‌شده ولی هیچ اقدامی نکرده‌اند. ولی تصورم این است که بخش‌های خصوصی واقعی می‌توانند از پس‌کار بربیایند و ورود واکسن به کشور را تسریع کنند.
 اگر واکسن فایزر را وارد کنند و بگویند هرکس که تمایل به تزریق دارد باید بهایش را بپردازد، آیا اقدام درستی خواهد بود؟
ببینید یک‌زمانی موافق این مسئله نبودم اما شرایط فعلی جدید است. ما یک‌زمانی می‌گفتیم دولت باید این کار را انجام دهد ولی در حال حاضر شرایط تغییر کرده و ممکن است مردم با بهای بسیار گزافی بدون آنکه بدانند واکسن تقلبی تزریق کنند، بنابراین موافق ورود فایزر و پرداخت بهای آن هستم اما باید این را هم در نظر بگیریم که۹۰-۸۰ درصد مردم توانایی خرید واکسن را ندارند و تا حدود زیادی از این مسئله می‌ترسم که بی‌عدالتی و شکاف اجتماعی عمیقی ایجاد شود. اما اگر دولت می‌تواند این موضوع را کنترل کند و حامی اقشار ناتوان باشد، مخالفتی با این موضوع ندارم. می‌توان برای کسانی که می‌خواهند واکسن بوستر تزریق کنند و یا تمایل به تزریق این نوع واکسن دارند، فایزر تزریق کرد که بازهم جای نگرانی دارد ولی به هر ترتیب چاره‌ای نداریم و نباید به‌گونه‌ای باشد که مردم ناچار شوند برای دسترسی بهتر و راحت‌تر به واکسن، بهایش را بپردازند و فایزر تزریق کنند. دولت باید حامی مردم باشد و با ورود واکسن‌های لاکچری به‌صورت آزاد، گروه محروم را فراموش نکند. البته این واکسن لاکچری هم نیست چون در مقایسه با سینوواک، قیمت سینوواک حتی از فایزر هم بالاتر است و به هر شکل معتقدم سرمایه‌گذاری بر روی واکسن و پرداخت بهای آن برای ۹۰ درصد جامعه، هزینه‌اش کمتر از هزینه‌های مبارزه نظام سلامت با کرونا و تعطیلی کسب‌وکارهاست. 
مسئله واردات واکسن فایزر روزهاست که حاشیه‌های فراوانی را به دنبال داشته و برخی می‌گویند ما با ممنوعیت واردات در این حوزه روبه‌رو بوده‌ایم و این مسئله در کندی ورود واکسن به کشور تأثیرگذار بوده است! 
ببینید مقام معظم رهبری نگفتند واکسن خارجی ممنوع شود بلکه صرفاً گفتند ما از کشور آمریکا و انگلیس واکسن نمی‌خواهیم. تعبیر ما از این مسئله اشتباه بوده و حتی بسیاری از متخصصان در مذمت این واکسن‌ها صحبت کردند و ما می‌توانستیم و می‌توانیم این واکسن‌ها را از منابع دیگری به‌غیراز آمریکا و انگلستان وارد کنیم. بعدهم لیدر یک کشور موضوعی را ازنظر سیاسی مطرح می‌کند و می‌گوید ما دوست نداریم واکسن‌ها را از فلان کشور تهیه کنیم که این حرف درست است و سیاست کشور ماست اما سخن مقام معظم رهبری را اشتباه متوجه شده‌ایم و این اشتباه در حال حاضر تصحیح‌شده و مجوزها را برای واردات اخذ کرده‌ایم و باید از هر منبعی که معتبر است، براساس سیاست‌هایی که داریم واکسن را وارد کنیم و بالطبع اگر واکسنی باکفایت و اثربخشی بالا باشد از میزان هزینه‌های ما کم می‌کند. 
 وزیر بهداشت مطرح کرده است که تا پایان ۲۲ بهمن‌ماه واکسیناسیون را تکمیل می‌کنیم اما کارشناسان می‌گویند باید در بازه زمانی ۳ یا ۴ ماهه ۸۱ درصد جمعیت را واکسینه کرد، در غیر این صورت بی‌فایده است، آیا واقعا این‌طور است؟ اگر نتوانیم واکسن را به میزان کافی وارد کنیم و واکسیناسیون به طول بینجامد، تمامی اقداماتمان به هدر می‌رود؟ 
بی‌تردید ایده‌آل آن است که در یک بازه زمانی کوتاه، بیشتر از ۸۱ درصد جمعیت را واکسینه کرد و آن عدد ۷۰ درصدی که در مورد ایمنی جمعی صحبت می‌شد، اگر بهترین و ایده‌آل‌ترین واکسن را در نظر بگیرید که کیفیت بسیار بالا و در حدود ۹۰ درصد داشته باشد، در مورد واریانت‌هایی بود که قبلا وجود داشتند. آن موقع ضریب «آر صفر» یا «عدد سرایت پایه»۲٫۵ تا ۳  بوده است. اما الان با واریانت‌هایی مثل دلتا روبه‌رو هستیم که ضریب «آر صفر» آن‌ها  به ۵ رسیده، برای همین جمعیتی که باید واکسینه شوند، بسیار بالاتر است واگر در نظر بگیریم که واریانت‌های بسیار خطرناک و منتقل‌شونده وجود داشته باشند، ما به آن ایمنی جمعی در مقطع زمانی کوتاه نمی‌رسیم و اگر آن عدد ۸۰ درصد را هم در نظر بگیریم، بله ایده‌آل آن است که در کوتاه‌ترین زمان ممکن، واکسیناسیون را انجام دهیم و این هم منوط بر آن است که واکسن در اختیار داشته باشید ولی درهرصورت، حتی اگر این زمان بیشتر هم طول بکشد، باید این کار را انجام داد و در اینجا باید بازهم تأکید کنم که واریانت‌ها حاصل چرخش بسیار زیاد ویروس در جامعه است و اقدامات غیردرمانی برای از چرخش انداختن ویروس بسیار مهم است و از طرفی، هم اقدامات غیردرمانی و هم واکسیناسیون می‌تواند ویروس را به‌طور کامل از گردش بیندازد و در این صورت می‌توانیم پاندمی را کنترل کنیم. 
  ما در دولت قبل از مسئله واردات واکسن غافل شدیم، چقدر اهمیت دارد که در حال حاضر این اشتباه را دوباره تکرار نکنیم و واردات و تولید داخلی را در کنار هم داشته باشیم؟ 
ما امیدواریم که این اتفاق بیفتد و نگاه‌ها تغییر کرده باشد، به این خاطر که واقعیت‌ها به ما نشان داده که چاره‌ای جز این نداریم و تکیه صرف بر تولید داخلی پاسخگو نیست و باید واردات و تولید داخل را در کنارهم داشته باشیم. نگرش‌های سیاسی به مقوله سلامت آسیب‌زاست و نباید سلامت جامعه را به گروگان گرفت. ساده‌انگاری در تولید و شتاب‌زدگی در اظهارنظرها، باعث شد از واردات جلوگیری و در این مسیر سنگ‌اندازی شود. اکنون با تغییر دولت، فضا کمی بازشده و افراد از فرصت استفاده کرده و صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند، ازجمله اینکه، ۱۹ میلیون دز می‌توانستیم به‌طور رایگان دریافت کنیم اما در این مسیر هم سنگ‌اندازی شد وعده‌ای مخالفت کردند، همه این‌ها نشان می‌دهد ما اشتباهات زیادی را مرتکب شده‌ایم و می‌توانستیم در بهترین زمان ممکن واکسن را وارد کنیم تا از میزان مرگ‌ومیرها کاسته شود. به نظر می‌رسد که باید منطقی‌تر به موضوع واکسیناسیون نگاه کنیم. حتی در جلسات کمیته واکسن، کسانی که خودشان تولیدکننده‌اند با ارائه یک سری دلایل علمی واهی، با واردکردن واکسن‌های خاصی مخالفت می‌کردند، درحالی‌که نباید کسانی که تولیدکننده‌اند، در ورود این محموله استراتژیک هم دخالت داشته باشند و این تضاد منافعی ایجاد خواهد کرد که دودش به چشم مردم می‌رود و می‌بینیم که روزانه تعداد زیادی از عزیزان ما از دست می‌روند و در زمان‌هایی مجبور به تزریق واکسن هستیم که به‌جای کمک کردن به ما، مقوله واکسیناسیون را از اعتبار می‌اندازد، چون عموم مردم باتوجه به آلودگی‌ها و ابتلاهایی که بعد از واکسن اتفاق می‌افتد، فکر می‌کنند واکسن باعث آلودگی و ابتلای آن‌ها شده درصورتی‌که این‌طور نیست و چرخش بسیار بالا باعث این موضوع شده است. به هر ترتیب ما هم در کنترل کووید و هم واکسیناسیون زمان‌های طلایی را ازدست‌داده‌ایم و امیدوارم این دید سیاسی و منفعت‌طلبی و تضاد منافع کنار گذاشته شود. بی‌تردید ما باید از تولید واکسن در داخل استقبال کنیم اما این موضوع نباید به قیمت به خطر افتادن سلامت جامعه باشد، چون تولید داخل به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و حتما باید واردات انجام داد و ما می‌توانیم از تهدید کووید استفاده کرده و زیرساخت‌های تولید واکسن را تقویت کنیم، کووید مربوط به امسال نیست و در سال‌های بعدهم حضور خواهد داشت و حتی کووید اولین و آخرین تهدید ماهم نیست و چه خوب است که در مسیر تولید داخل حرکت کردیم و این قدم را برداشتیم، در ادامه هم باید با تکنولوژی‌های جدید این مسیر را ادامه دهیم ولی این درست نبود که به خاطر تولید داخل، واردات را متوقف کنیم. ما در بین تولیدات داخلی خودمان هم این تضادها را می‌بینیم و افراد در حال حاضر این صحبت را مطرح می‌کنند که به خاطر تولید یک واکسن خاص، جلوی تولید واکسن ما را گرفته‌اند.  
 نقد دیگری که این روزها زیاد می‌شنویم این است که ما باید در مطالعات واکسن با سایر کشورهای جهان مشارکت می‌کردیم، اما وزیر بهداشت سابق به این مسئله معتقد نبودند و اجازه ندادند که به تعبیر خودشان، مردم ما موش آزمایشگاهی سایر کشورها شوند، چقدر این مسئله در امر تهیه و تأمین واکسن به ما آسیب زد؟ 
بله بسیار آسیب زد و باز می‌توان این مسئله را هم در مقوله تضاد منافع تعریف کرد. کشورهایی مثل امارات و ترکیه با شرکت در ترایال های مختلف توانستند به واکسن‌های بسیاری زیادی دسترسی داشته باشند و ما حتی می‌توانستیم سرمایه‌گذاری انجام دهیم و تولیدکننده واکسن در منطقه باشیم، مثل کاری که امارات انجام داد. این سخن آقای نمکی بسیار جای نقد دارد که گفتند ما نمی‌خواهیم مردممان موش آزمایشگاهی شوند، مگر ما نمی‌خواهیم واکسن پاستور را در داخل کشور خودمان ترایال کنیم؟ اگر تفکر بر این است که ترایال کردن به معنای موش آزمایشگاهی شدن است، پس برای برکت و نورا و رازی و پاستور هم مردممان را موش آزمایشگاهی کرده‌ایم، این تفکر بسیار اشتباه و غیرعلمی است که متأسفانه در کشور ما رواج دارد و کسانی در وزارتخانه تصمیم می‌گیرند که خیلی دید علمی ندارند. بارها گفته‌ام و بازهم می‌گویم که تا تصمیماتمان مبتنی بر شواهد علمی نباشد و سیاسی و جو زده باشد، به هیچ جایی نخواهیم رسید و همچنان هم ممکن است این موضوع ادامه داشته باشد، امیدواریم که این جو تغییر کند. اینکه ما واکسن‌هایی مثل فایزر و مدرنا را توسط متخصصان مورد نکوهش قراردادیم، نشان‌دهنده نگرش سیاسی است. البته ما ممکن است این نگاه سیاسی را داشته باشیم که نمی‌خواهیم از کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس واکسن تهیه کنیم ولی دلیل نمی‌شود که درباره فایزر و مدرنا به مردم اطلاعات اشتباه بدهیم و بگوییم این‌ها خوب نیستند، درصورتی‌که ما می‌بینیم مقام معظم رهبری در تازه‌ترین سخنانشان گفتند، هر طور که می‌توانید واکسن را وارد کنید. عملکرد همه واکسن‌ها در این مدت مشخص‌شده و معلوم است که کدام واکسن‌ها خیلی خوب‌اند و کدامشان کارآیی خیلی بالاتری دارند و کدامشان کارآیی کمتری دارند اما همه این واکسن‌ها مفیدند و به جلوگیری از کووید کمک می‌کنند.  
 طبق مشاهدات شما، نگاه ستاد ملی مقابله با کرونا نسبت به واردات واکسن تغییر کرده است؟
بله این تغییر نگاه مشهود است و به این نتیجه رسیده‌اند که واکسن باید وارد شود. صحبت‌های وزیر بهداشت هم نشان‌دهنده آن است که تمایل به واردات واکسن افزایش‌یافته، چراکه در مسئله تولید داخلی هم نتوانستیم مطابق با وعده‌ها عمل کنیم. افرادی که واکسن را تولید می‌کنند باید بدانند حتی شرکت‌هایی مثل مدرنا هم به مشکل برمی‌خورند و اتفاق اخیری که در مورد این واکسن افتاد، شاید به علت استفاده کردن از شیشه‌هایی باکیفیت پایین است که مشکل دنیاست و احتمال دارد در شیشه‌هایی که آلودگی داشته و کیفیت لازم را نداشته، تولیدشده است و در حال حاضر باتوجه به این مسائل و میزان بالای مرگ‌ومیرهای روزانه، تغییر نگرش‌ها را می‌بینیم. 
 نقدی هم در مورد اولویت‌بندی واکسن مطرح است و برخی از کارشناسان می‌گویند وقتی هنوز یک گروه شغلی یا سنی تمام نشده، نباید سایر گروه‌ها را وارد کنیم، آیا این نقد ازنظر شما وارد است؟
بله کاملا درست است. ما واکسن را تزریق می‌کنیم تا از میزان مرگ‌ومیرها کاسته شود و طبیعتا یک سری عوامل باعث افزایش مرگ‌ومیر می‌شود و باید این‌ها را مطالعه و بررسی کرد و ما در مورد کووید می‌دانیم که سن و برخورد زیاد با بیماری و داشتن بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن و متابولیک، عامل خطر است و کشورها براساس این موارد، رتبه‌بندی کرده و اولویت‌هایشان را مشخص کرده‌اند و ما بعدازآنکه در اولویت اول کادر درمان را گذاشتیم، سالمندان و بیماران مبتلابه دیابت و حتی چاقی یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند باعث مرگ‌ومیر زیاد شود. اما براساس اولویت‌ها عمل نکردیم و برای افراد دیابتی به‌تازگی واکسن تزریق کرده‌ایم. یکی از اقدامات خوب نظام پزشکی این بود که پشت پزشکان ایستاد و واکسن را برای این گروه تزریق کرد اما نقد ما این است که مگر همه پزشکان در امر طبابت برای بیماران کووید فعال هستند؟ ما می‌توانستیم اهم و فی الاهم کنیم و تعدادی از این واکسن‌ها را به کسانی بدهیم که واقعا در اولویت بوده‌اند. تمام کسانی که در کادر درمان‌اند و یا پزشک‌اند، درخطر ابتلا به کرونا قرار ندارند. بنابراین اولویت‌بندی‌های ما درست نبوده، برای همین است که هنوز خیلی از سالمندان ممکن است واکسن تزریق نکرده باشند و اینکه ما هربار یک تعداد گروه شغلی را اعلام کرده و به‌صورت ناقص و نصف و نیمه تزریق کنیم، کمکی به ما نخواهد کرد. از سوی دیگر نوع واکسنی هم که در اختیارداریم را باید منطقی‌تر کنیم؛ یعنی هم به دنبال واکسن‌های خوب باشیم و هم براساس داشته‌هایمان بهترین تصمیم را بگیریم، به‌عنوان‌مثال در مورد سینوفارم، تزریق آن به گروه سنی سالمندان درست نبود، البته با محدودیت روبه‌رو بودیم و شاید آن موقع آسترازنکا نداشتیم، هرچند بازهم تأثیر خودش را بر روی گروه‌های سالمند گذاشته و در مقام مقایسه اگر آمارهای فعلی را با آمارهای قبل از واکسیناسیون نگاه کنیم، می‌بینیم که میزان مرگ‌ومیر ما در این گروه سنی کاهش‌یافته است ولی اگر انتخاب بهتری می‌کردیم، منطقی‌تر بود. کشوری مثل بحرین، واکسن‌های فایزر و سینوفارم و اسپوتنیک و جانسون‌اندجانسون را موردبررسی قرار داده و دیتاهای آن مشخص است و تمام واکسن‌هایی که استفاده کرده‌اند، بسیار مؤثر بوده اما مطابق بررسی‌های آن‌ها، سینوفارم در گروه سنی بالای ۵۰ سال خیلی مؤثر نبوده است و ماهم باید بامطالعه این موارد، برنامه‌ریزی بهتری داشته باشیم. همین بررسی‌ها و اطلاعات باعث می‌شود تا در آینده بدانیم برای دز بوستر باید چه‌کاری انجام دهیم. 
 تزریق دز بوستر یا سوم باید چه زمانی انجام شود؟
این مسئله ازنظر علمی ثابت‌شده است و مطالعات جدید نشان داده که واکسن‌های مختلف براساس کفایت‌ها و خصوصیاتی که دارند، به‌مرور باعث کاهش ایمنی خواهند شد. ما باید حتما دز بوستر را داشته باشیم. مطالعات نشان می‌دهد که هرچقدر میزان آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده در بدن را افزایش دهیم، می‌توانیم در برابر واریانت‌های جدیدی که ایمن گریز هستند، هم در برابر این واریانت‌ها و هم واریانت‌هایی که در آینده می‌آید واکنش بهتری داشته باشیم. ما در حال حاضر گرفتار دلتا هستیم و در آینده لامبدا ممکن است وارد شود. به‌غیراز این‌ها باید نیم‌نگاهی به تغییر ترکیب واکسن‌ها علیه واریانت‌های جدید داشته باشیم، بنابراین اینکه ما باید دز بوستر بزنیم کاملا صحیح است و اینکه در چه زمانی باید این دز تزریق شود، بستگی به نوع واکسن دارد و باید مطابق مطالعات علمی عمل کرد. به‌عنوان‌مثال، مطالعاتی که در چین بر روی سینوفارم و سینوواک انجام شده، نشان می‌دهد ۶ ماه بعد نزدیک به ۸۰ درصد افراد، ممکن است آنتی‌بادی‌هایشان کاهش پیدا کند و بعد از ۶ ماه باید دز سوم را تزریق کرد. اما سازمان بهداشت جهانی با این موضوع مخالفت کرده، ولی نه ازنظر علمی. چون این سازمان معتقد است هنوز بسیاری از کشورها واکسن را تزریق نکرده‌اند و در بعضی کشورها سرعت واکسیناسیون کم است که به دلیل محدودیت منابع و تولید کم واکسن است، برهمین اساس اگر تولید اضافه‌ای وجود دارد باید صرف کشورهایی کنیم که توفیقی در این زمینه نداشته‌اند. برهمین اساس این موضوع یک تفکر جهانی و واحد می‌خواهد تا باور کنیم که همه ما در یک کشتی نشسته‌ایم و دولت‌ها باید به دو مسئله بسیار مهم توجه کنند، اول اینکه اقدامات غیردرمانی را به‌طور صحیح و با قاطعیت برقرار کنند و دوم آنکه از منابع واکسن به‌صورت عادلانه استفاده شود تا سطح پوشش واکسیناسیون افزایش یابد، چون تمام واریانت‌هایی که آمده‌اند و یا درراه‌اند هم تهاجم بیشتر و بیماری شدیدتری ایجاد می‌کنند و هم واکسن گریزند و این موارد، حاصل چرخش ویروس در جامعه است.