گروه اجتماعی
محمدرضا نیک نژاد، کارشناس آموزش‌وپرورش و دبیر فیزیک مقطع دوم متوسطه با اشاره به این‌که گستره آموزش همچون دیگر بخش‌ها تحت تأثیر کرونا قرارگرفته به « رسالت » توضیح می‌دهد: «جهان به دلیل حساسیت‌ها  در حوزه آموزش به دنبال جست وجوی راهکارهایی مؤثر بود که به‌نوعی برای همه جوامع و کشورها حکم آزمون‌وخطا را داشت، کشور ما نیز از آن غافلگیری و روند آزمون‌وخطا جدا نبود. البته برخی از کشورها به دلیل ساختارهای سیاسی و جغرافیایی، سابقه بیشتری در زمینه آموزش‌های از راه دور داشتند و ما در یک‌سوم پایانی سال گذشته، عملا دچار یک گسیختگی و آشفتگی آموزشی شدیم و در برخی مناطق یک ماه تا یک ماه و نیم به‌طور کل آموزش تعطیل شد که با به کار بردن ترفندهایی موضوع را فیصله دادند و بالاخره مقدمات و امکانات لازم را فراهم کردند و مطمئن بودند اول مهر، سال تحصیلی متفاوتی را آغاز خواهیم کرد. اما متأسفانه شاهد آشفتگی‌هایی حتی در سیاست‌گذاری بودیم. ابتدای سال ۹۹، گفتند درحال تدوین شبکه‌ای به نام شاد هستیم اما آن شادی که در آغازین هفته‌های سال ۹۹ از آن صحبت می‌کردند بسیار متفاوت بود با شادی که در مهر ۹۹ داشتیم.  شاد هفته‌های اول سال ۹۹ بسیار ناکارآمد بود. بارگذاری حتی فایل‌های نوشتاری و تصویری بسیار طول می‌کشید و گستردگی آن اصلا قابل‌مقایسه با اول مهر نبود. اما چنانچه ما آن سه‌ماهه تابستان را در نظر بگیریم می‌توان گفت چندان سه‌ماهه مؤثری را طی نکردیم یعنی روندی که ما در آن باید برای یک روش جدید، امکانات جدیدی فراهم می‌کردیم در تابستان درست طی نشد چراکه خود مسئولین هم دچار نوعی سرگشتگی و آشفتگی بودند. به‌هرحال به اول مهر رسیدیم و انتظار داشتیم شاد یک شبکه دانش‌آموزی گسترده با پوشش حداکثری باشد. البته در کنار شاد امکانات سخت‌افزاری دیگری نیز باید تهیه می‌کردیم مثل گوشی‌های همراه یا تبلت‌های آموزشی که متأسفانه در این زمینه آموزش‌وپرورش بسیار کم‌کار بود. به‌گونه‌ای که ورای آن امکانات سخت‌افزای، اکنون طبق اعلام خود مسئولین آموزش‌وپرورش، شبکه شاد چیزی حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از دانش آموزان را حالا یا به دلیل جغرافیایی یا به دلیل نبود امکانات پوشش نمی‌دهد. ما ۱۴ میلیون دانش‌آموز داریم. ۳۰ تا ۵۰ درصد این تعداد می‌شود چیزی حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزارتا ۷ میلیون نفر و این عدد بسیار بزرگ است. در حال حاضر طبق آمارهای جهانی تقریبا ۲۰ میلیون دانش‌آموز در دوره کرونا از آموزش بازمانده‌اند که ۱۱میلیون از این تعداد دختر هستند. حالا شما در ابعاد جهانی بیایید سراغ ایران و می‌بینید همان  ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر هم یک عدد بسیار بزرگی است. این ۳۰ درصد نه این‌که ترک تحصیل‌کرده باشند اما از آموزش کارآمد برخوردار نبودند و امکانات لازم برای استفاده از شبکه شاد را نداشتند.»
 شاد همچنان آفلاین 
نیک نژاد، با طرح این پرسش که شاد برای ما چه کرده است؟ ادامه می‌دهد: « مدارسی که وضعیت بهتری دارند و به شکل هیئت‌امنایی اداره می‌شوند و به‌اصطلاح دستشان به دهانشان می‌رسد، به‌صورت آنلاین آموزش می‌بینند و از شاد نیز تنها به شکل صوری استفاده می‌کنند.  به‌ویژه در ماه‌های آغازین سال آموزشی، مسئولین مدرسه می‌گفتند شما یکسری از اطلاعاتتان را به مسئول کامپیوتر بدهید تا این‌ها را در شاد بارگذاری کند. اما عملا از نرم‌افزاهایی مثل اسکای یا ادوبی کانکت یا زوم و غیره استفاده می‌کردند. نرم‌افزارهایی که شرایط آموزش آنلاین را فراهم می‌کنند یعنی برخط هستند. این اصلا قابل‌گسترش به بسیاری از شهرستان‌ها و مدارس نیست. ببینید در این شرایط، من در لحظه  به شکل صوتی و حتی تصویری می‌توانم بادانش آموزم ارتباط داشته باشم اما به‌عنوان‌مثال دانش‌آموز کلاس ششمی که در یک مدرسه دولتی عادی درس می‌خواند، آموزش‌هایش در شاد آفلاین است و این شبکه بعد از تقریبا ۷ ماه از آغاز سال همچنان آفلاین است و امکانات آنلاین ندارد. یعنی چه؟ یعنی معلم صوتی را آنجا بارگذاری می‌کند و درصورتی‌که امکانات و سرعت اینترنت فراهم باشد دست‌کم چند دقیقه طول می‌کشد تا دانلود شود. دانش‌آموز نیز با یک‌فاصله زمانی چنددقیقه‌ای آن را دریافت می‌کند. حال چنانچه معلم از دانش‌آموز خواسته باشد که مثلا پاسخ پرسشی را بدهد این با یک تأخیر همراه است.  یا مثلا از دانش آموزان خواسته می‌شود فیلم تهیه کنند. گاه فیلمی که ساعت ۴، ۳ بعدازظهر بارگذاری شده است تا ساعت ۱۲، ۱۱  شب طول می‌کشد تا در شاد به خاطر سرعت اینترنتی که بیشتر خانواده‌ها از آن استفاده می‌کنند، دانلود شود. اکنون در جهان و در زمینه آموزش‌های مجازی مؤثرترین آموزش، آموزش آنلاین است آن‌هم آنلاین تصویری. دلیل آن‌هم این است زمانی که ما به‌صورت حضوری سرکلاس حاضر می‌شویم، ارتباط حسی و حضوری بین معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با  یکدیگر باعث تمرکز و ایجاد ارتباطات دوستی می‌شود. ارتباط‌های عاطفی که مقدمه ارتباط آموزشی و کارآمدتر کردن بحث آموزش است. اما ما اکنون با چند دکمه سروکار داریم و چنانچه بتوانیم این را تصویری کنیم یا حتی همان صدا به‌صورت آنلاین باشد این آموزش مؤثرتر خواهد بود. چراکه دانش‌آموز همان لحظه چیزی به ذهنش می‌رسد و می‌خواهد بپرسد، یا ممکن است معلم از دانش‌آموز خود پرسشی داشته باشد. من  و بسیاری از معلمانی که در تهران هستند و در مدارسی درس می‌دهند که ازلحاظ مالی بالاتر از سطح متوسط هستند این کار را می‌کنیم اما مدارس شهرستان و مدارسی که در ابتدا نیز جزو مناطق محروم به‌حساب می‌آمدند این امکانات را ندارند. لذا ما همچنان می‌توانیم از این ایرادی که شاد دارد و آموزش را فقط به شکل آفلاین ارائه می‌دهد گلایه کنیم. چراکه فرصت فراهم بود کار را مثل نرم‌افزاهایی همچون ادوبی و اسکای انجام دهند تا این ارتباط آموزشی برقرار شود اما متأسفانه یا نمی‌خواهند یا به‌هرحال در این زمینه‌دارند کم‌کاری می‌کنند وگرنه مدارس خوب و به‌ویژه مدارس غیردولتی در سه دوره‌ای که ما آموزش‌های آنلاین و حتی تصویری ارائه می‌دهیم، هم تعداد دانش‌آموزانشان کمتر است و هم ازلحاظ امکانات مالی خانواده‌ها این‌ها را پشتیبانی می‌کنند و البته از همین امکانات استفاده می‌کنند و برای خودشان زمینه درآمدهای بیشتر را نیز فراهم می‌کنند. چنانچه قرار باشد به‌عنوان‌مثال مدارس دولتی نیز این کار را انجام بدهند شاید آن مدارس غیردولتی دیگر چیزی برای ارائه بیشتر نداشته باشند و گوی سبقتی که این‌ها اکنون در زمینه آموزش دارند از ایشان گرفته می‌شود. لذا  یکی از بخش‌هایی که گفتم نمی‌خواهند کار انجام دهند را می‌توانیم به این موضوع نسبت بدهیم. به‌هرحال ایراد بزرگ شاد همان‌طور که گفتم آفلاین بودن است و تأخیر زمانی دارد و سرعت دانلود حتی در مقایسه با پیام‌رسانی مثل واتساپ با همه ناکارآمدی‌هایش، پایین است. لذا می‌بینیم زمانی که در شبکه شاد مشکلی به وجود می‌آید، معلمان به سمت واتساپ کوچ می‌کنند. گروه‌های واتساپی ما در مدارس عموما همه فعال هستند چراکه سرعت دانلود و انتقال اطلاعات بالاست و نسبت به شاد شبکه گسترده‌ای دارد.  شما نگاه کنید تلگرام در دوران کرونا امکانات آموزشی‌اش را بسیار بالابرده است. اما خب فیلتر است. حتی نمی‌خواهم بگویم مؤسسه گوگل خیلی قابل‌دسترس است اما شما می‌بینید یک گزینه دارد به نام گوگل میت یا وقتی در فضای اینترنت سرچ می‌کنید نرم افرازی مثل زوم را پیدا می‌کنید که رایگان برای استفاده در اختیار قرار داده‌شده است. من خودم
هر زمان در هرجایی گرفتار می‌شوم سریع به بچه‌ها یک آدرس گوگل میت می‌دهم و هرچند ساعتی که بخواهم از امکانات این کلاس رایگان استفاده می‌کنم و بسیار مؤثر و کارآمدتر از شاد است. به‌هرحال اگر شاد امروز با شاد اوایل فروردین ۹۹ قابل‌مقایسه نیست و بسیار کارآمدتر شده است اما هنوز با نرم‌افزارهای رقیب بسیار فاصله دارد. چنانچه واتساپ و تلگرام نباشد دست‌کم معلم‌هایی که در اطراف خود می‌بینم با شاد دچار مشکل می‌شوند.»
 حضور صوری و شعاری شاد در عرصه جهانی
نیک نژاد تأکید می‌کند: «به‌عنوان یک معلم از هر نرم‌افزاری که کارآمد باشد، استقبال می‌کنم اما چه‌بهتر که آن‌یک نرم‌افزار داخلی باشد و به نظر می‌رسد الزام استفاده از شاد کار درستی نبود و به حضور صوری معلمان و دانش آموزان در آن انجامید. من و برخی معلم‌ها بسیار برای عضو شدن در شاد مقاومت کردیم اما درنهایت تحت انواع و اقسام فشارها مجبور شدیم با یک حضور صوری یکسری کارهایمان را در آن پیش ببریم. بسیاری از دانش آموزان تنها اسمشان است. کلاس برقرار است اما چون عملا ناکارآمد بوده از نرم‌افزارهای رقیب استفاده می‌کنند.  از طرفی هنگامی‌که بحث آموزش‌های مجازی اتفاق افتاد، ما به‌عنوان تعدادی از معلمان نویسنده، خواستیم در مجموعه‌ای که داریم راجع به این موضوعات صحبت کنیم و مطالبمان را منتشر کنیم.  یکی از همکاران به من گفت یونسکو آدرس الکترونیکی گذاشته است و یکسری از پلتفرم‌های ملی کشورهای مختلف که در زمینه آموزش کار می‌کنند، آنجا معرفی‌شده است. دیدم شاد هم با علامت اختصاری‌اش آنجا حضور دارد. بخش‌هایی را که راجع به کشورهای مختلف و امکاناتی که در اختیار دانش آموزان و خانواده‌ها و معلم‌ها قرار می‌دادند، خواندم و دیدم بسیار پیشرفته‌تر از ایران بود. به‌عنوان نمونه در فنلاند پلتفرم ملی که برای آموزش‌های مجازی تعریف کرده بودند دارای سه فضای متفاوت بود. یکی فضای ارتباطی بین معلم و دانش‌آموز مثل آنچه که ما در شاد از آن استفاده می‌کنیم. یک فضا هم مربوط به  ارتباط معلم‌ها با خانواده‌ها بود.  مثل فضای واقعی که آموزش بدون حضور خانواده‌ها و معلم‌ها و همکاری این دو گروه باهم پیش نمی‌رود،  در این بستر مجازی امکان ارتباط خانه با مدرسه فراهم‌شده بود. یک فضای دیگر هم برای ارتباط بین معلمان تعیین کرده بودند. یعنی معلمان تجربیات خود را با یکدیگر در میان می‌گذاشتند و چنانچه فیلمی بود در آنجا قرار می‌دادند.  تقریبا مثل همان درس پژوهی که در حال حاضر در دنیا بسیار معروف است و معلمان از تجربیات یکدیگر برای پیشبرد آموزش و بالا بردن سطح آن استفاده می‌کنند. اما شاد ایران در متنی که برای معرفی‌اش گذاشته‌شده بود، چندان قابل‌مقایسه و رقابت با آن‌ها نبود. یک مثال دیگر ژاپن است. ژاپن فضایی را در پلتفرم آموزشی خود غیرازآن فضای برگزاری کلاس‌های مجازی تعریف کرده بود که تمام امکانات آموزشی، کتاب‌های درسی و کمک‌درسی را در آن بارگزاری کرده بودند. در کشور ما اکنون اگر معلم کتابی معرفی کند، والدین باید ۳۰۰، ۲۰۰ هزار تومان برای خرید آن هزینه کنند.  اما در آن فضایی که ژاپن تعریف کرده بود، تمام آنچه که دانش آموزان و خانواده‌ها نیاز داشتند به‌صورت رایگان موجود بود و همه می‌توانستند از آن استفاده کنند. این است که ناکارآمدی‌های شاد همچنان پابرجاست و به نظر می‌رسد مسئولین ما نیاز دارند بگویند ما از جهان عقب نیستیم و حضور دست‌کم شعاری و صوری در آنجا داشته باشند. دیگران هم که نمی‌آیند اینجا تحقیق کنند ببینند عملکرد شاد به چه شکل است و چه مشکلات و معضلاتی برای آموزش ما دارد. به نظر من درنهایت از بین ۱۴ میلیون دانش‌آموز نهایتا دو، سه میلیون دانش‌آموز بیشتر از این فضا استفاده نمی‌کنند. منظور استفاده‌ای است که بشود اسمش را آموزش گذاشت. »
  لابی‌های قدرت نمی‌خواهند «شاد» کارآمد شود!
این کارشناس آموزش و پرورش معتقد است از نگاه لابی‌های قدرت که در مناطق و وزارتخانه وادارت کل آموزش‌وپرورش حضور دارند، شاد نباید چندان کارآمد باشد تا بتواند در رقابت با مدارس غیردولتی قرار بگیرد: « بحث رقابت بسیار مهم است. شما خاطرتان است بحث کنکور که پیش آمد این لابی‌ها حتی تا دیدار با روحانیون تراز اول کشور هم پیش رفتند. زمانی که وزیر وقت  بحث حذف کنکور یا بحث حذف مشق شب را مطرح کرد، این‌ها به‌شدت به تکاپو افتادند و حتی به نظر من توانستند وزیر را عوض کنند. آن مافیا وجود دارد. به نظرم چنانچه شاد در رقابت با امکانات مدارس غیردولتی قرار بگیرد، دیگر آن مدارس چیز بیشتری برای ارائه ندارند. آن‌ها در حال حاضر دارند از اسکای استفاده می‌کنند که امکان تصویری دارد. من به‌عنوان معلم می‌فهمم این‌که دانش‌آموز پشت میز نشسته و همزمان دارد معلمش را می‌بیند چه قدر تأثیر دارد. حال من که در مدرسه دولتی درس می‌دهم مدام باید به دانش آموزان بگویم اعلام حضور کنید و معلوم نیست بچه سرش درگوشی است و دارد چه‌کار دیگری می‌کند، یا چه سرگرمی‌های دیگری دارد. من فکر می‌کنم خوشبختانه ما ازلحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و مسائل اینترنت  از دنیا چندان عقب نیستیم. جهانی هستند دیگر این مسائل. حالا بگذریم از این‌که سرعت اینترنت در کشور به خواست مسئولین و به‌عمد پایین  نگه‌داشته می‌شود اما به نظر من امکان این‌که شاد را به‌روز کنند و بهبود ببخشند حتما وجود دارد. چه جور من می‌توانم در خانه‌ام  از گوگل میت که خیلی پیشرفته است استفاده کنم، وقتی یک امکان جهانی مثل گوگل میت راداریم حتما امکانش است در شاد نیز این کار را انجام بدهند. احتمالا به دلایل مختلف نمی‌خواهند این کار صورت بگیرد. بحث مالی نیز  به نظر من چندان درست نیست. چون آن سرورهایی که آمدند و در رقابت پیروز شدند قطعا بین آن‌ها و آموزش‌وپرورش  پول‌هایی ردوبدل شده است. شما می‌دانید در برنامه‌های تلویزیونی و برنامه‌های مختلف حضور کاربر در آن فضا خودش یک نوع تبلیغ است. حال تصور کنید ۱۴ میلیون یا  ۱۰ میلیون  یا ۱۲ میلیون آدم دریکی از سرورها عضو باشند. می‌دانید چه تبلیغ بزرگی است برای آن سرور و چه امکانی برایش فراهم است که از این طریق پول دربیاورد؟! قطعا پول‌هایی جابه‌جاشده است اما هر
چه قدر ما می‌گوییم، مسئولان پایین‌تر می‌گویند، خبرنگاران می‌پرسند که رقم آنچه قدر بوده است، هیچ اطلاعاتی داده نمی‌شود.  یا آن زمان که قرار بود شاد شکل بگیرد، این‌ها فراخوان دادند، ۴ تا سرور خصوصی آمدند و اعلام آمادگی کردند و خبرهایش بود که به این‌ها گفته بودند بروید تایک ماه ویژگی‌های آن فضایی را که می‌توانید در آموزش فراهم کنید برای ما بفرستید اما هنوز آن‌یک ماه تمام نشده بود که اعلام کردند فلان شرکت انتخاب شد. یکی دیگر از آن شرکت‌ها آمد، مصاحبه کرد و گفت بر چه مبنایی آموزش‌وپرورش فلان شرکت را انتخاب کرده است؟ ما کلی هزینه کردیم و داشتیم آن سامانه ها را تعریف می‌کردیم و قرار بر این بوده است که این‌ها را در رقابت بیاوریم.
چه دلیلی داشت شما بین این ۴ شرکت بدون برگزاری مزایده یا مناقصه یکی را انتخاب کردید؟ این بحث مطرح شد و البته کسی هم طبق معمول پاسخگو نبود. »
  غفلت از آموزش خانواده‌ها 
نیک نژاد با اشاره به این‌که امروز خانواده‌ها در زمینه آموزش فرزندانشان رهاشده هستند و کسی کمکشان نمی‌کند، بر لزوم تشکیل کلاس‌هایی مختص والدین در فضای شاد تأکید کرده و می‌گوید: « والدین ما به‌نوعی در زمینه آموزش رهاشده و ناگهان در میان یک فضای مبهم، تاریک و ناشناس پرت شده‌اند لذا فشارهای زیادی هم به معلمان و هم به خانواده‌ها وارد آمده است. خانواده‌ها نمی‌دانستند با بچه چگونه کار کنند. طبیعی هم است چراکه آموزش امری تخصصی است و این‌گونه نیست که پدر و مادر بدانند باید چه‌کار کنند. خب این نیاز به ارتباط داشت. آموزش خانواده‌ها بسیار مهم بود که نداشتیم و اکنون هم ارتباطی وجود ندارد. شاید برخی مدارس این کار را کرده باشند اما دولت باید سرخط کار دستش باشد. دولت باید ترفندی را پیش‌بینی می‌کرد که ارتباط بین خانواده‌ها و مدرسه در دوران کرونا محکم‌تر شود. یعنی این‌ها باید آن‌قدر به هم نزدیک شوند که آسیب‌های آموزش‌های مجازی بسیار کمتر شود نه این‌که امروز همه دعا کنند هر چه زودتر آموزش مجازی نوبتم. خودم شخصا وقتی شنیدم که اول مهر سال دیگر هم آموزش مجازی است، چهارستون بدنم به لرزه افتاد.  اگر در همان پلتفرم شاد ارتباطی برقرار می‌کردند و  کارشناسانی را قرار می‌دادند که به خانواده‌ها آموزش دهند و حتی کلاس‌هایی برای آن‌ها در فضای مجازی تشکیل می‌شد که هر کس در آن تجربیات و مشکلات خود را به اشتراک می‌گذاشت، شرایط بسیار بهتر می‌شد.»