شينزو آبه بلندپايه ترين مقام اجرايي توکيو است که بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به تهران سفر کرد. سفر دونالد ترامپ رئيس جمهوري آمريکا به ژاپن چند روز قبل از سفر آبه به تهران گمانه‌زني‌ها پيرامون اين سفر را تحت الشعاع تلاش توکيو براي کاهش تنش‌ها بين تهران- واشنگتن قرار داده است. همچنين مقامات ژاپن اعلام کردند که شينزوآبه قصد ندارد فهرستي از درخواست ها يا پيام دولت ترامپ را به ايران منتقل کند. سفر همتاي آلماني ظريف، تحويل نزار زاکا جاسوس آمريکايي لبناني، نزديک شدن به پايان ضرب الاجل درباره مسئله هسته اي و بن بست ديپلماتيک، دال بر اين موضوع است که کاهش تنش ها عمده ترين ماموريت آبه است.
اما باتوجه به سفر ناموفق پدر شينزوآبه، درسال ۱۳۶۲ شيناتزوآبه، وزير امورخارجه ژاپن براي ميانجري گري بين ايران و عراق به منطقه، اين سوال پيش مي آيد که پدر نتواسنت نقش ميانجي گري را به درستي ايفا کند حال پسر جا پاي پدر مي‌گذارد و بدون قصدي يک نقش ناموفق صلح را بازي مي کند
يا درصدد اجراي سياست هاي آمريکا در منطقه است؟ آمريکا مي دانست ژاپن يکي از قدرت هايي در منطقه است که رابطه خوبي با ايران دارد، اما آيا ژاپن با علم به اين موضوع و فرصت طلبي آمريکا مي خواهد با سفر به ايران بگويد پيام آور صلح درمنطقه بودم، اما نشد.
با تمام اين ها بد نيست به وعده هاي بدون عمل کشورهاي عضو برجام هم اشاره اي کنيم، مقامات ژاپن و آلمان که اخيرا به ايران سفر کرده اند خودشان يکي از اعضاي اين قراردادي که دولت اميد آن را خورشيد تابان مي ناميد هستند اما به تعهدات اين قرارداد عمل نکرده اند و حتي شرکت هايشان هم بعد از خروج آمريکا و تشديد تحريم هاي هميشگي دمشان را روي کولشان گذاشتند و از ايران خارج شدند.
براي تحليل اين نشست هاي ديپلماتيک با چند تن از صاحب نظران اين عرصه به گفت و گو نشستيم.
نمي‌توان به اين کشورها اعتماد کرد
احمد اميرآبادي فراهاني،‌عضو هيئت رئيسه مجلس درمورد سفر نخست وزير ژاپن بلندپايه‌ترين مقام اين کشور و نشست با وزير امورخارجه آلمان در ايران با محمدجواد ظريف با بيان اينکه ژاپن و آلمان ازکشورهايي هستند که به تعهدات برجامي خود عمل نمي‌کنند، به رسالت گفت:«روابط ديپلماتيک و ارتباط با کشورهاي ديگر کار خوب و مناسبي است، اما بايد توجه کرد که متاسفانه ژاپن و آلمان به تعهدات بين‌المللي خود عمل نمي‌کنند‌‌، آلمان يکي از ۶ کشور مذاکره کننده در برجام بود،‌ اما متاسفه علي‌رغم خروج بيش از يک سال آمريکا از برجام و هيچ اقدام عملي براي رفع تحريم‌ها و حل مشکلات مردم نکرده‌است.»
اميرآبادي فراهاني افزود:«همچنين بايد توجه کرد که بلافاصله بعد از خروج آمريکا از برجام بسياري از شرکت‌هاي ژاپني از ايران خارج شدند و در عمل به تحريم‌کنندگان پيوستند و طرف آمريکا را گرفتند، به نظر مي‌رسد حضور اين مقامات درصورتي مي‌تواند براي کشور ما مفيد باشد که باعث اقدامي عملي درراستاي حل مشکلات ملت شود.»
او ضمن تاکيد بر اينكه نمي‌توان به اين کشورها اعتماد کرد، ‌ادامه داد:«به اين دليل که بيشتر کشورها هماهنگ و همراه با کشورهاي ابر قدرت دنيا به‌خصوص آمريکا هستند و بخش عمده‌اي از اقتصادشان دست شرکت‌هاي خصوصي است،‌ بنابراين هرچه هم ما به اين شرکت‌ها بگوييم از کشورخارج نشويد دولت‌هايشان نمي‌توانند کاري کنند. زيرا بخش عمده‌ سرمايه‌گذاران اين شرکت‌ها صهيونيست و آمريکايي‌ها هستند.»
اميرآبادي فراهاني درپايان سخنانش تاکيد کرد که نبايد تصميم‌گيري‌هاي کشور را شرطي کنيم، گفت:«به همين دليل درست نيست براساس گفت‌وگو براي کشور تصميم بگيريم، نبايد تصميم‌گيري‌هاي کشور را به اما و اگر محول کنيم که اگر وزيرخارجه آلمان و نخست وزير ژاپن بيايند چه اتفاقي مي‌افتد،‌ با اين روش هم به اقتصاد کشور و هم به مردم لطمه خواهد خورد. بايد خودمان روي پاي خودمان بايستيم و براساس داشته‌ها و توانمندي‌هاي خودمان تصميم بگيريم.»
ايران علاقه دارد که سفر آبه به پيشبرد مناسبات دو جانبه کمک کند
در ادامه حشمت الله فلاحت پيشه رئيس کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با رسالت اظهار داشت: «سفر آبه چند ماموريتي است و مناسبات دو جانبه و نيز اختلافات ايران و آمريکا را در بر مي گيرد. ژاپني ها بسيار علاقه مند به ايفاي نقش ميانجيگري در اين مناسبات هستند.»
رئيس کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس افزود: «درست در ايامي که کشورهاي منطقه نقش تنش زايي دارند کشوري از شرق آسيا سياست ميانجي گرانه را در پيش مي گيرد در نتيجه مي توان گفت اين سفر تک ماموريتي نيست.»
فلاحت پيشه عنوان کرد: «باتوجه به برگزاري جشن نودمين سالگرد مناسبات دو طرف، جمهوري اسلامي ايران علاقه دارد که سفر نخست وزير ژاپن به پيشبرد مناسبات دو جانبه کمک کند ولي طرف مقابل سعي مي کند اين موضوع را در قالب ميانجگري مطرح کند.»
وي افزود: «بخش اعظم مواضع ترامپ در مدت سه ساله رياست جمهوري آمريکا، به شدت ضد ايراني و منفي بوده است و تنها در سفر اخيرش به ژاپن در قبال ايران موضع مثبت گرفته است لذا اين موضوع نشان دهنده اين است که ژاپني ها براي تعديل مواضع آمريکا اثرگذاري داشته اند بنابراين ژاپني ها و بسياري از تحليلگران به نقش ميانجي گرايانه اي ژاپن اميدوار هستند، منتهي اتفاقي که در توکيو افتاد در قالب حرف بود و هنوز در قالب عمل قرار نگرفته است.»
فلاحت پيشه معتقد است: «اگر ژاپني ها از اين اختيار برخوردار باشند که يک سري تغييرات عملي را در اين مناسبات شکل دهند و آمريکا اين فشارهاي اقتصادي و تحريم هايي که در پيش گرفته را تعديل کند آن زمان مي توان گفت که اين سفر جنبه هاي ميانجي گرانه اش غلبه پيدا مي کند در غير اين صورت سفر آبه تفاوتي با ديگر سفرها و رفت و آمدها نخواهد داشت.»
رئيس کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس با تاکيد بر اينکه آمريکايي ها ابزارهاي خودشان را از دست داده اند
گفت: «تعديل مواضع آمريکايي ها مشهود است منتهي در عمل کاري انجام نداده اند به مانند کره شمالي، در اين کشور نيز مواضع بسيار نرمي اتخاذ کردند ولي در عمل کاري انجام ندادند اما موضوع ايران متفاوت است و آمريکايي ها خودشان مي‌دانند که هر چند در حال حاضر فضاي ديپلماسي غالب است ولي ايراني ها نمي خواهند به گونه اي ادامه پيدا کند که کماکان سراشيبي تغييرات به ضرر ايران باشد، اين امريکايي ها هستند که براي احياي پل هايي که با خروج از برجام ويران کردند روز به روز زمان از دست مي دهند.»
ديدار «شينزو آبه» با مقام معظم رهبري مهم‌ترين ديدار است
حميدرضا آصفي سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه نيز درباره پيامدهاي حضور نخست‌وزير ژاپن در ايران به «رسالت»‌گفت: سفر «شينزو آبه» به ايران از نظر آنکه ژاپن متعلق به قاره آسيا بوده مي‌توان گفت سفر مهمي است. از ابتداي انقلاب تاکنون روابط ايران و ژاپن خوب و تقريبا بدون مشکل بوده است.»
او افزود: «ژاپني‌ها در مقاطعي به جهت برخي فشار‌ها توان همکاري اقتصادي با جمهوري اسلامي را نداشته اند اما اگر از اين موضوع بگذريم متوجه مي‌شويد که روابط ايران با ژاپن در ابعاد بسيار مختلفي خوب بوده است.»
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه ادامه داد: «با توجه به اين که «شينزو آبه» پيش از سفر به ايران با ترامپ هم ملاقات داشته، رئيس‌جمهور آمريکا از او درخواست کرده تا با ايران درباره آمريکا صحبت کند، چرا که او تقريبا با تمام کشورهاي منطقه مذاکره داشته و ديدگاه‌هاي بسياري را همراه خود دارد.»
آصفي ادامه داد: در سفر آقاي «آبه» به ايران دو ملاقات بسيار مهم رخ خواهد داد، اولين ملاقات، ملاقات او با رئيس‌جمهوري و دومين ملاقاتش که بسيار هم مهم است ديدار با رهبر معظم انقلاب است. اين سفر به نخست وزير ژاپن امکان مي‌دهد تا اهميت جمهوري اسلامي را از نزديک مشاهده و لمس کند. شينزو آبه پيش از سفرش به ايران برخي موارد را مطرح کرده بود که اين موارد حاکي از درايتش بوده چرا که در تلاش است تا از مطرح کردن نکات حساسيت‌برانگيز در ايران پرهيز شود که اين موضوع خود نکته خوبي است.»
در ملاقات شينزو آبه با رهبر معظم انقلاب چراغ راه و نکات کليدي مطرح خواهد شد
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه در پاسخ به اين سوال که برخي مي‌گويند ژاپن براي ميانجي‌گري بين ايران و آمريکا دست به اين سفر زده است، گفت: «بهتر است بگوييم او در اين سفر قصد دارد تا نقطه نظراتش را مطرح کند و نقطه نظرات ايران را هم بشنود و اين نظرات را با طرف‌هايي که پيش از آمدن به ايران جلسه داشته هم منتقل کند.»
آصفي ادامه داد: «به نظر مي‌آيد در ديدار شينزو آبه با مقام معظم رهبري چراغ راه، دستور کار و نکات کليدي مطرح خواهد شد که بايد صبر کرد تا فردا اين ملاقات که در فضاي دوستانه و محترمانه‌اي خواهد بود به چه نکاتي مي‌رسند.»
او ادامه داد: «شينزو آبه در يک خانواده سياسي بزرگ شده و پدرش هم به ايران آمده است که در آن زمان ملاقات‌هاي بسياري خوبي با مقام معظم رهبري و دکتر ولايتي داشتند. طبيعي است که همان توفيق‌هايي که در آن سفر وجود داشته در اين سفر باشد.»
آن دوران گذشته که آمريکا دستور دهد و کشورها تبعيت کنند
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه با بيان اين که کشورها در حال حاضر به دنبال منافع خود هستند، تصريح کرد: «ديگر آن دوران گذشته که آمريکا دستور دهد و کشورها تبعيت کنند، اگر هم کشوري از آمريکا تبعيت مي‌کند ناچار به اين اقدام است و قلبي نيست.»
او با بيان اين که ژاپن متکي به نفت است، افزود: «نفت براي اقتصاد اين کشور رگ حياتي دارد و به همين جهت به منطقه وابسته بوده و طبيعي است که با نگراني موضوع منطقه را دنبال کند.»
آصفي ادامه داد: «ژاپن در اين سفر متوجه خواهد شد که ايران عامل ثبات در منطقه است نه بي‌ثباتي و آمريکا کشور عامل بي‌ثباتي در منطقه است. اگر آمريکا دست از سر منطقه بردارد و رژيم صهيونيستي به دنبال ايجاد تفرقه در منطقه نباشد کشورهاي منطقه بايکديگر به راحتي مي‌توانند همکاري کنند. »
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه همچنين يادآور شد که ژاپن بايد به اين موضوع توجه کند که اگر در روابط اقتصادي با جمهوري اسلامي همکاري نداشته باشد تنها جاي خود را به رقباي ديگر آسيايي خواهد داد. طبيعي است که ما در روابط خارجه‌مان با کشورهاي آسيايي نگاه ويژه‌اي داريم به همين دليل با چين يک روابط گسترده‌اي پيدا کرده ايم و ژاپن هم در اين معادله جايگاه بالا و ويژه‌اي مي‌تواند داشته باشد.»
سفر هايکو ماس و شينزو آبه با يکديگر متفاوت است
در ادامه نيز سيد هادي سيدافقهي کارشناس ارشد مسائل منطقه در گفت و گو با رسالت درباره دستاوردهاي سفر مقامات کشورهاي ژاپن و آلمان به ايران گفت: «سفر هايکو ماس و شينزو آبه با يکديگر متفاوت است. آقاي ماس به نمايندگي از اتحاديه اروپا آمد تا کارشکني و فرار از مسئوليت و امضايي که در توافق هسته اي کرده بودند را توجيهه و ما را دعوت به سرسپردگي با آمريکا کند. مطالبات ما از اروپايي ها خريد روزي يک ميليون بشکه نفت و جايگزيني SPV به جاي سوئيفت با نرخ دلار بود. در حاليکه با تهديد آمريکا، اروپا SPV را حذف کرد و به جاي آن INSTEX را پيشنهاد داد.»
وي اظهار کرد: «INSTEX تحقيرآميز است زيرا شبيه اين سيستم را سازمان ملل با عراق بعد از جنگ با کويت تحت عنوان نفت در برابر غذا و دارو اجرا کرد. عراق در آن زمان در اوج ضعف بود و اگر ما INSTEX را بپذيريم يعني ذلت را قبول کرده ايم. »
کارشناس ارشد مسائل منطقه اي افزود: «هايکو ماس در سفر به ايران خواستار سکوت کشور در برابر زورگويي آمريکا شد درحاليکه آنها بايد به ما پاسخگو باشند ولي نمي توانند در برابر آمريکا ايستادگي کنند. به لحاظ اخلاقي و قانوني همه فشارها بايد به سمت آمريکا سوق پيدا کند اما ما را مجبور به سازش مي کنند. حرف اصلي هايکو ماس نگراني از مسئله موشکي ايران بود. آنها همچنين از ايران درخواست کردند براي رفع پرونده هاي منطقه اي به آنها کمک شود و موضوع را به سمت کشورهاي يمن، فلسطين و سوريه برد و اين سخن يعني برجام دو که در آن باز هم حق ما را ندهند. بنابراين ماس از ايران دست خالي بازگشت.»
سيدافقهي اشاره کرد: «در کنفرانس مطبوعاتي ترامپ با شينزو آبه در ژاپن اعلام شد هيچ مشکلي با ايران وجود ندارد جز اينکه دسترسي به بمب اتمي نداشته باشد. اما چه کسي به ترامپ اجازه مي دهد
درباره تشکيلات هسته اي ما اظهارنظر کند. تشکيلاتي زير نظر سازمان ملل به نام آژانس بين المللي اتمي وجود دارد که صلاحيت رصد کشورها را براي ساخت بمب اتمي و پايبندي به قراردادها به عهده دارد و آمريکا حق دخالت در اين زمينه ندارد.»
وي اضافه کرد: «ترامپ مي داند ما نه بمب هسته اي داريم و نه به دنبال ساخت آن مي رويم . او به دنبال امضاي تفاهم نامه جديد با ايران است. اگر بر فرض محال دوباره با آمريکا مذاکره کنيم، پرونده ديگري مطرح مي کنند تا تکليف انرژي هسته اي و نفوذ ايران در منطقه پيش کشيده شود.»
سيدافقهي با اشاره به ورود نخست وزير ژاپن به ايران گفت: «شايد شينزو آبه هيچ پيامي از طرف ترامپ نداشته نباشد و به دنبال آرام کردن جو ميان ايران و آمريکا باشد. در حاليکه ما بارها اعلام کرديم که قصد جنگ با هيچ کشوري را نداريم. راهبرد ما آرام کردن تنش هاست زيرا به دنبال جنگ و تنش آفريني نيستيم. شينزو آبه از موضع بالاتري در ساختار سياسي به ايران آمده و حرف هاي مهمي به مقام معظم رهبري و آقاي روحاني مي زند و پاسخ هاي عقلاني و واقع بينانه را از ما خواهد شنيد.»
وي در پايان سخنانش با اشاره به عدم اعتماد به دنياي سياست گفت: «در عالم سياست نکته اي به عنوان اخلاق و اعتماد و تضمين لفظي و قول وجود ندارد اما دولتمردان ما تازه متوجه اين مسئله شده اند. به همين علت مقام معظم رهبري فرمودند براي مذاکره با اروپايي ها بايد تضمين عملي گرفته شود. ما به توافق پايبند مانده ايم ولي هر فشاري مي خواهند به ما وارد مي کنند. اين منطق چاقوکش ها و زورگوهاست لذا ما صبر استراتژيک را کنار گذاشته ايم و مقداري از تعهدات خود را کاهش داده ايم.»