گروه اجتماعی- مرضیه صاحبی 
درخواست مهاجرت هزاران پرستار می‌تواند از تبعات حضور و ماندگار شدن کرونا باشد و شاید هم سوء مدیریت، عرصه را بر آنان تنگ کرده است، سوء مدیریت‌هایی که مسبوق به سابقه بوده و در شرایط جنگی امروز که برآمده از جدال‌های ویروسی است، دست‌به‌دست هم داده تا پرستاران جلای وطن کنند. در این عزم رفتن به‌جای ماندن، می‌توان به سریال زنجیره‌وار بی‌التفاتی‌ها نیز اشاره‌ای گذرا داشت که ازجمله مصداق‌های روشن آن، تأخیر در پرداخت معوقات نظام پرستاری است و همچنان کسی نمی‌داند این معوقات سر از کجا درآورده، انگار قرار است مثل رازی سر به مهر باقی بماند. راستش ماهم در پرس‌وجوهای خود به پاسخ درستی دست نیافتیم، فقط  شنیدیم سازمان برنامه‌وبودجه قصوری مرتکب نشده و یک‌بار ۵۲۰۰ میلیارد تومان و بار دیگر۲۶۰۰ میلیارد تومان را دودستی تقدیم وزارت بهداشت کرده تا این موضوع و حاشیه‌هایش دامن دولت را به ندانم‌کاری آلوده نکند. آن‌طور که رئیس سازمان نظام پرستاری هم اذعان می‌کند، قاعدتا باید تاکنون معوقات صفر می‌شد، این‌که چنین نشده، شائبه‌های بسیاری را به ذهن متبادر می‌کند. مشخص است که پول‌های بی‌زبان در جای دیگری هزینه شده اما نحوه هزینه کرد آن غیر شفاف بوده و هنوز در مسیر انتشار علنی قرار نگرفته است.   این کاستی‌ها و نواقص را می‌توان مثل ابتلای ۲۰هزار پرستار به‌پای کرونا نوشت و یا ربطش داد به نحوه عملکرد مقامات ذی‌ربط که به‌عمد یا غیر عمد، آن‌قدر دست‌دست کرده‌اند تا دیگر تاب و توانی برای پرستاران نماند و در این مسئله جای هیچ‌گونه تردیدی نیست که تأخیر در پرداختی‌ها، عدم دریافت به‌موقع پاداش کرونا، بی‌تدبیری در صیانت از منابع انسانی و جذب نیروهای ۸۹ روزه از اصلی‌ترین علل مهاجرت پرستاران است و به گفته آرمین زارعیان، رئیس هیئت‌مدیره نظام پرستاری تهران معیشت این گروه را تحت تأثیر قرار داده است.
 کاهش کارانه‌ها، نمایانگر  بی‌تدبیری و کج‌سلیقگی
خروج ۶ هزار پرستار از گردونه خدمت، در وضعیت حاد کمبود نیرو براثر ابتلا به کرونا و مرگ ۵۰ پرستار بی‌دفاع که در چنگال این ویروس گرفتار آمدند و مظلومانه قربانی شدند، از حقیقتی تلخ پرده برمی‌دارد؛ از فرسودگی و فشار کاری مضاعف. با این وصف، کارانه پرستاران به ۲۰۰ هزارتومان تقلیل یافته است که به‌زعم محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری، پرداخت این میزان کارانه نمایانگر بی‌تدبیری و کج‌سلیقگی است.
 او در گفت‌وگو با ایسنا توضیح می‌دهد: «در ابتدای شیوع کرونا متوسط معوقات پرستاران در بحث کارانه‌ها حدود ۱۷ ماه بود؛ الان با کم‌کردن پرداختی‌های کارانه از حدود یک تا دو میلیون تومان به ۲۰۰ هزارتومان به لحاظ تعداد ماه کمتر شده است ولی مبلغ آن تغییر خاصی نداشته است. ملاک برای ما تعداد ماه‌ها نیست بلکه ملاک پرداخت درست و به‌اندازه‌ مبلغ کارانه است. پرستاران یا بر اساس قانون خدمات کشوری و یا بر اساس قانون کار دستمزد و اضافه‌کار دریافت می‌کنند؛ پرستار هم مانند سایر کارمندان حقوق دریافت می‌کند و آنچه در گروه پزشکی و پرستاری متفاوت است همین بحث کارانه است. کاهش کارانه‌ها در شرایطی که علی‌رغم کاهش درآمد بیمارستان، ‌ کمک‌های دولتی وجود دارد یک تناقض است و مبلغ پرداختی کارانه نباید کاهش یابد.» بنابراین درخواست خروج پرستاران برای مهاجرت، به کشورهای آمریکای شمالی و اروپا و استرالیا در شرایط دشوار این روزها چندان غیرمرسوم و دور از انتظار نیست؛ نه کارانه درست و درمانی در کار است و نه به‌منظور اصلاح مقررات مرخصی استعلاجی و ساماندهی مشکلات شغلی پرستاران اقدامی صورت پذیرفته است، قراردادهای موسوم به«۸۹ روزه» هم در بحبوحه بحران به‌تنهایی، محل پرسش و ابهام است و زمینه‌ساز قهر و عتاب پرستاران. تصور کنید که ۴‌هزار نیروی قراردادی ۸۹ روزه تبدیل وضعیت نشده‌اند و با حقوقی اندک در خط مقدم پیکار جانشان را در دست گرفته‌اند و در فیش حقوقی آنان، فقط ۲۷‌هزار تومان «حق کرونا» منظور شده است!  محمد میرزابیگی، ضمن ابراز نارضایتی خود، با صراحت تمام این نوع قراردادها را غیرقانونی خوانده و تأکید کرده:«نباید چیزی به نام قرارداد ۸۹ روزه در سیستم وجود داشته باشد زیرا غیرقانونی بوده و ظلم به پرستاران است که در اوج کرونا پرستاران را جذب کنیم و پس از فروکش کردن بحران آن‌ها را کنار بگذاریم؛ خیلی از همین پرستاران در این ۸۹ روز به کرونا مبتلا می‌شوند و آسیب‌های زیادی می‌بینند.»
سعید نمکی وزیر بهداشت سال گذشته وعده داد که ۹ هزار پرستار تا پایان سال ۹۸ جذب شوند که محقق نشد. در اردیبهشت‌ماه امسال هم محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه‌وبودجه از جذب تنها ۳هزار پرستار خبر داد و پس از گذشت دو ماه در تیرماه خبر رسید که دو هزار و ۲۰۰ پرستار جذب سیستم درمانی شده‌اند، حال‌آنکه مریم حضرتی، معاون پرستاری وزارت بهداشت گفته است: «جذب نیرو می‌تواند کمک مؤثری در جهت پیشگیری از خستگی مفرط پرستاران باشد و به‌منظور ارائه خدمات مؤثر و رعایت استانداردهای خدمتی نیاز به جذب حداقل ۸ تا ۱۰ هزار نیرو تا سال ۱۴۰۴ است.» هرچند بعید به نظر می‌رسد اقدامی برای جذب نیرو صورت پذیرد و اگر تمامی نقایص و تصمیمات غیرمنسجم را مثل تکه‌های پازل در کنارهم قرار دهیم کم‌کم باورمان می‌شود که طبق گفته‌های آرمین زارعیان، رئیس هیئت‌مدیره نظام پرستاری تهران، حدود ۷‌هزار پرستار، عطای ماندن را به لقایش بخشیده‌اند. با استناد به گفته‌های زارعیان، «از هنگامی‌که کرونا در کشورهای اروپایی شیوع پیدا کرد، به دلیل کمبود نیروهای متخصص، شرایط ورود پرستاران در این کشورها فراهم شد، به‌طوری‌که نمره زبان برای پذیرش برداشته‌شده است و پرستاران به‌راحتی جذب این کشورها می‌شوند. آمریکای شمالی نیز به‌شدت پذیرش دارند و  نیروی ارزان می‌خواهند. مشکلات ویزا و نمره زبان آن‌ها نیز حذف‌شده و جذب پرستار دارد. این در حالی است که کشورهایی مانند پاکستان نیز پرداختی‌های بالا به پرستاران مهاجر پرداخت می‌کند تا در این شرایط از نیرویی که هزینه تحصیلش را کشور دیگری پرداخت کرده است، استفاده کند.»
 کانال مشخصی برای ثبت خروج پرستاران وجود ندارد
محمد شریفی مقدم، دبیر کل خانه پرستار، موج مهاجرت این گروه را نگران‌کننده توصیف می‌کند اما پیش از آنکه بخواهد علت آن را علنی کند، نسبت به آمارهای ارائه‌شده در این زمینه واکنش نشان می‌دهد چون معتقد است، کانال مشخصی برای ثبت خروج پرستاران وجود ندارد و نمی‌توان رقم مشخصی را عنوان کرد. شریفی مقدم در گفت‌وگو با «رسالت»، نحوه خروج پرستاران از کشور را متفاوت ذکر کرده و می‌گوید: «پرستاران معمولا به شکل‌های مختلف مهاجرت می‌کنند، بعضی وکیل می‌گیرند و بعضی از طریق شرکت‌های کاریابی اقدام می‌کنند و یا به‌صورت شخصی، تصمیم به خروج از کشور گرفته و عزم خود را برای رفتن جزم می‌کنند اما ازآنجایی‌که این شغل نسبت به سایر مشاغل از دشواری‌ها و حساسیت‌های خاصی برخوردار است، کشورهای دیگر جذابیت‌هایی ایجاد کرده و مزایایی در نظر می‌گیرند تا بتوانند نیروهای بیشتری را در این بخش به خدمت بگیرند.» 
دبیر کل خانه پرستار در توضیح این جاذبه‌ها، بر دسته‌بندی مشاغل بر اساس میزان سختی و مسئولیت‌ها و ریسک خطر تأکید داشته و عنوان می‌کند: «کشورهای دیگر، مطابق این معیارها، حقوق و مزایا تعیین می‌کنند بنابراین حقوق پرستاران نسبت به هم‌رده‌هایشان بالاتر است و این باعث می‌شود کادر پرستاری ما جلای وطن کند.نکته دیگر که شایان توجه بوده این است که در سایر نقاط جهان برای سلامت شهروندان‌شان ارزش قائل‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که اگر بخواهند در حوزه سلامت موفق ظاهر شوند باید محوریت را بر روی پرستار بگذارند. سال ۲۰۲۰ هم به نام آنان نامگذاری شده و سازمان بهداشت جهانی به‌تمامی کشورها توصیه کرده که اگر می‌خواهند در بحث توسعه سلامت موفق ظاهر شوند باید به پرستاران خود بها بدهند، بنابراین کشورهای خارجی به‌جای افزودن تخت به دنبال افزایش نیروهای پرستاری و در نظر گرفتن مزایای تشویقی برای این گروه هستند، حال‌آنکه دولت ما ادعا دارد، ۴۰ هزار تخت افزایش داده اما اروپایی‌ها در حال تخت زدایی هستند و تمرکز خود را بر اصل پیشگیری معطوف کرده‌اند.»مطابق آماری که شریفی مقدم ارائه می‌کند، در دنیا به ۲۸ میلیون نیروی بهداشت و درمان نیاز است که عمده آنان را پرستاران دربرمی گیرند و در اغلب کشورهای جهان تعداد پرستار به جمعیت چندین برابر ماست. در اروپا شاخص پرستار به جمعیت به ازای هر هزار نفر جمعیت، ۱۰ پرستار است که باید به‌طور متوسط ۵ یا ۶ نفر باشد و در سطح حداقلی آن باید ۳ پرستار باشد، اما در کشور ما این رقم ۱٫۵ است که مربوط به سال ۲۰۱۷ بوده و قطعا اکنون این رقم پایین‌تر است. ۱٫۵ یعنی نصف حداقل استانداردها و باوجود فقر نیرو، بازهم در حال از دست دادن پرستاران‌مان هستیم و تمایل به مهاجرت در آن‌ها احساس می‌شود. در نقطه مقابل، کشورهای دیگر که کمبود و کاستی‌ای درزمینه نیروی پرستاری ندارند، به دنبال جذب نیرو هستند و ما به‌سادگی پرستارهایمان را که برای آموزش و مهارت آن‌ها هزینه و وقت صرف کرده‌ایم از دست می‌دهیم.شریفی‌مقدم، موضوع مهاجرت را پدیده شایع و فراگیر این روزها نمی‌داند و می‌گوید، در سالیان قبل به‌طور متوسط ۵۰۰ یا ۶۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کردند بااین حال در آلمان، پرستاران به‌عنوان‌مثال، علاوه بر دریافت ۳ هزار یورو حقوق ماهیانه، اگر بر بالین بیمار کرونایی حاضر شوند، روزانه دو برابر اضافه دریافت می‌کنند. پرستاران ما برای حضور بر بالین بیمار کرونایی در ماه ۲ یا ۳ یورو دریافتی دارند درحالی‌که پرستاران آلمانی روزانه ۲۰۰ یا ۳۰۰ یورو دریافت می کنند و ما نه‌تنها جذابیت ایجاد نکرده‌ایم بلکه وضعیت‌مان نسبت به گذشته از همه نظر خراب‌تر شده و در حوزه کارانه، پزشک ۱۰۰ برابر بیشتر از پرستار دریافت می‌کند حال‌آنکه در کشورهای توسعه‌یافته با بهترین نظام سلامت، این اختلاف ۲ تا ۳ برابر است. 
 دولت، پرستاران را بدون سلاح و تجهیزات به قربانگاه فرستاده است
می‌توان از سخنان دبیر کل خانه پرستار این‌گونه برداشت کرد که پس از اختصاص یک میلیارد یورو به مبارزه با کرونا، سهم پرستاران از این مبلغ حدود ۱۰۰ هزار تومان بوده و این نشانه و نمادی است از این‌که برای آنان نه ارزش مادی قائل شده‌ایم و نه معنوی، وقتی رئیس‌جمهور بعد از حضور رئیس مجلس در بیمارستان امام خمینی می‌گوید، آدم عاقل خودش را در مسیر سیل قرار نمی‌دهد، یعنی تلویحا پرستاران را نادیده می‌گیرد، بی‌آنکه بداند آنان را بدون سلاح و تجهیزات لازم به قربانگاه فرستاده است. شریفی مقدم از این رویه دولت انتقاد کرده و تأکید می‌کند، پرستاران ما در سنین زیر ۳۰ سال پرپر می‌شوند به این دلیل که دولت بی‌پولی و مسائل اقتصادی را بهانه کرده و کشور را تعطیل نمی‌کند و از آن‌سو پرستاران ما در بدترین وضعیت معیشتی به سر می‌برند و در بیمارستان‌هایی که جای سوزن انداختن نیست، باجانشان بازی می‌کنند و بعد انتظار داریم مهاجرت نکنند. در کشورهای دیگر علی‌رغم رسیدگی به پرستاران و افزایش کادر درمانی، به‌منظور کنترل و مهار کرونا، تمرکز خود را بر بحث پیشگیری قرار داده‌اند که براثر تراکم جمعیت در بیمارستان‌ها، فشار مضاعفی بر پرستاران تحمیل نشود. 
مطابق گفته‌های دبیر کل خانه پرستار، پژوهشی در لرستان انجام‌گرفته که نشان می‌دهد، فشار کار آن‌قدر بر پرستاران ما زیاد است که دچار افسردگی و کاهش خلاقیت و عدم تمرکز شده‌اند و بالطبع در کار خود دچار خطا می‌شوند و بیماران هم جانشان درخطر است. به لحاظ مادی هم تأمین نیستند و اغلب ارزش کار آنان دست‌کم و سطحی تلقی می‌شود اما در آن‌سوی آب‌ها چنین رفتاری با آنان ندارند. با این اوصاف آخرین راهی که به ذهن پرستاران می‌رسد، مهاجرت است.  
 ۸۰۰ هزار تومان کارانه برای چهار ماه!
شریفی مقدم اذعان می‌کند که هیچ‌یک از مطالبات پرستاران در ایام کرونا پاسخ داده نشد، «سال  ۹۷ پرستاران ما ۸۰۰ هزارتومان به‌طور میانگین کارانه دریافت می‌کردند اما در حال حاضر این رقم ۸۰۰ هزارتومانی را که باید ماهیانه در نظر بگیرند، برای ۴ ماه اختصاص داده‌اند و از سوی دیگر وزیر بهداشت برای مبلغ یک میلیارد یورو، فیلم هندی بازی کرد و مدعی بود ۳۰ درصدش اختصاص پیداکرده   و مابقی معلوم نیست کجا هزینه شده است، تا با این حربه به پرستاران ما ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان اختصاص بدهند. دو ماه پیش هم رئیس سازمان برنامه‌وبودجه عنوان کرد، هزار میلیارد تومان برای کارانه پرستاران اختصاص داده‌ایم اما ده‌ها هزار میلیارد تومان به‌نظام سلامت ما می‌آید و حرفش را نمی‌زنند، آنگاه هزار میلیارد تومان را رسانه‌ای می‌کنند، در شرایطی ‌که پرداخت هم نکردند یا اگر پرداخت کردند، چندرغاز بود و از آن‌سو، رئیس سازمان نظام پرستاری همسو با وزارت بهداشت می‌گوید این پول تخصیص‌یافته اما معلوم نیست در کجا هزینه شده که این عذر بدتر از گناه است.» مجموعه این عوامل سبب شده دیوار بی‌اعتمادی میان جامعه پرستاری و دولت بسیار بلندتر از قبل شود و به تعبیر شریفی مقدم، در این وضعیت مردم هم خسارت می‌بینند، پرستاران بدون ریکاوری وارد موج سوم کرونا شده‌اند و به‌شدت تحت‌فشارند و این مسئله، مسیر مراقبت از مبتلایان را با مانع جدی روبه‌رو کرده است و یکی از دلایل افزایش مرگ‌ومیرهای کرونایی، سوای عدم پیشگیری مردم، به خستگی و کمبود نیروی پرستاری بازمی‌گردد و مطابق برآوردهای علمی هرقدر تعداد پرستار نسبت به جمعیت کم باشد، تعداد مرگ‌ومیرها افزایش می‌یابد. ما قبل از کرونا یک‌دوم حداقل استانداردهای جهانی دارای نیروی پرستار بودیم و بعد از شیوع ویروس هم به پرستاران بیشتری برای مراقبت از بیماران نیاز داریم اما با توجه به ترک شغل‌ها و مهاجرت‌ها و بازنشستگی‌ها، قرار بود سالانه ۱۰ هزار پرستار استخدام کنیم که فقط هزار میلیارد تومان بودجه می‌طلبد اما از سال ۹۷ دیگر استخدامی نداشته‌ایم و امسال تنها ۴ هزار پرستار به کار گرفته‌شده‌اند و بناست ۳ هزار پرستار دیگر را هم به خدمت بگیرند حال‌آنکه خروجی پرستاران ما خیلی بیشتر از این عدد و رقم‌هاست. ضمن اینکه ۶-۵ هزار پرستار هم به دلیل ابتلا از چرخه خدمت‌رسانی خارج‌شده‌اند.