نفیسه امامی 
در حالی رونق تولید، کلیدی‌ترین راه‌حل مشکلات اقتصادی و معیشتی ارزیابی می‌شود که توصیه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی به دولتمردان این است که برای رونق گرفتن تولید، اقتصاد کشور معطل مذاکرات و کمک خارجی‌ها نمانند. این مسئله به‌اندازه‌ای حائز اهمیت است که رهبر معظم انقلاب در نشست‌شان با هیئت‌وزیران به مناسبت هفته دولت به آن تأکید کردند و متذکر شدند: «اقتصاد کشور به‌هیچ‌وجه نباید به تحولات خارجی پیوند بخورد. زیرا این یک خطای راهبردی است، نباید برنامه‌ریزی اقتصادی برای کشور، معطل لغو تحریم‌ها یا نتیجه انتخابات فلان کشور شود.»
یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران که به‌ویژه در سال‌های اخیر مسئله‌ساز شده و بیش از همه بخش تولید داخلی را متأثر کرده، چشم‌انتظاری دولت و مسئولان برای گره‌گشایی از مشکلات اقتصادی از برخی کشورها و مذاکرات خارجی است که نمونه بارز آن چشم دوختن دولت به نتایج مذاکرات برجام بود، اما علی‌رغم به نتیجه رسیدن مذاکرات و حصول توافق، برای اقتصاد و به‌ویژه بخش تولید عایدی به همراه نداشت و اکنون هم که با تشدید تحریم‌ها در عمل این توافق ‌خاصیت اندک خود را هم ازدست‌داده است. 
ناگفته پیداست که تلاش برای مناسب‌سازی روابط در عرصه بین‌المللی اقدامی مؤثر برای تعامل با دیگر کشورها محسوب می‌شود، اما درصورتی‌که رفع مشکلات اقتصادی به این موضوع گره نخورد،   حل مشکلات اقتصادی کشور در پسابرجام، به عوامل برون‌زا معطوف شد و به‌نوعی کشور با دست خود دچار خودتحریمی گردید. 
رونق تولید داخلی، کشور را از شرطی شدن اقتصاد به گشایش‌های بیرونی مبرا می‌کند و درون‌زایی در اقتصاد  را شکوفا می‌نماید. اقتصاد درون‌زا از پارامترهای مهم و پایدار در هر اقتصادی محسوب می‌شود، اما عدم وجود آن ازجمله عیوب ساختاری اقتصاد کشور به‌حساب می‌آید. 
محمود جامساز اقتصاددان در گفت‌وگو با «رسالت»، با اشاره به این‌که اقتصاد ما طی دهه‌های اخیر در سراشیبی قرارگرفته و بیشتر شاخص‌های کلان اقتصادی در وضعیت نامطلوبی هستند، گفت: ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل در کشور اعم از سرمایه‌های اجتماعی، معدنی، زیرزمینی، روزمینى و موقعیت ژئواكونومی وجود دارند که از آن‌ها استفاده مطلوب نشده و بسیاری هم به هدر رفتند و هزینه‌های بسیار گزافی را بر دوش مردم گذاشتند. 
‎وی اضافه کرد: درباره این نکته که باید به ظرفیت‌های داخلی تکیه کرده و توانایی‌های خود را بشناسیم و به اقتصاد درون‌زا فکر کنیم شکی نیست، اما باید توجه داشت که کشور دارای مجموعه بی‌نظم اقتصادی است که اساسا نمی‌توان به آن عنوان نظام داد. این مجموعه اقتصادی با هیچ‌یک از مکاتب علمی اقتصادی اعم از  کلاسیک، سوسیالیسم، نئوکلاسیک، لیبرال و سایر مکاتب خوانش ندارد. من اعتقاد ندارم همه مکاتب بر اصول منطقی استوارند، اما همه آن‌ها ساختار قابل‌تعریفی دارند، ولی ما هیچ تعریف صحیح و واقعی از مجموعه اقتصادی خود نداریم. 
‎جامساز تصریح کرد: ما صرفا با یك مجموعه اقتصاد دولتی رانتى روبه‌رو هستیم كه سخت با اهداف سیاسى درهم‌تنیده است. آنچه در اقتصاد به‌وضوح قابل‌مشاهده است، تصدی‌گری مجموعه عظیمی از اقتصاد کشور توسط دولت است.
‎این اقتصاددان با انتقاد از شکل دولتی اقتصاد کشور گفت: در حدود ۸۰ درصد حاکمیتی که دولت در اقتصاد دارد، مربوط به شرکت‌های فرادولتی و نهادهایی است که زیر نظر دولت نیستند و دولت نظارتی بر آن‌ها ندارد. بنابراین در برخورد با چنین مجموعه اقتصادی نمی‌توانیم از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل خود درزمینه رشد اقتصادی و اقتصاد درون‌زا استفاده کنیم، زیرا قدرت‌هایی که تصدی‌گری و مالکیت اقتصاد را به عهده گرفته‌اند پیش از آنکه به منافع ملی توجه کنند، به منافع شخصی و گروهی خود توجه دارند، درحالی‌که تمام منابع سازمان‌های دولتی و فرادولتی به مردم تعلق دارند و باید در راستاى منافع و مصالح ملى و رفاه مردم هزینه  شوند. 
‎جامساز در ادامه بیان کرد: دستگاه عریض و طویل دولتی برخلاف قانون، روزبه‌روز حجیم‌تر می‌شود و علت آن افزایش مالکیت‌ها و تصدی‌گری‌های دولتى و شیوه ناكارآمد مدیریت دولتى  است. ضمن این‌که خصوصی‌سازی هم به شیوه‌ای بسیار نامناسب در ایران پیاده شد که اکنون مورد اعتراض کارگران نیز قرارگرفته است.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اگر سیاست‌های كلى نظام كه با رویكردهاى آزادسازی اقتصاد، کوچک‌سازی دولت، خصوصی‌سازی، رقابت‌پذیری و تعامل با اقتصاد جهانى در  حیطه اجرا از اهداف خود منحرف نمی‌شد و روند خصوصی‌سازی و كوچك شدن اندام فربه دولت به‌درستی انجام می‌گرفت، امکان تغییر بنیادین در ساختار اقتصاد بی‌نظم فعلی قابل انجام بود. 
‎وی یکی از مهم‌ترین مسائل در اقتصاد فعلی را درون سازی اقتصاد در عین داشتن نگاه برون‌مرزی عنوان کرد و افزود: تعامل با جهان نیز می‌تواند اقتصاد داخلی را رشد دهد . طبق گزارش بانک جهانی، بخش خصوصی تمام کشورهایی که ازنظر اقتصادی رشد کرده‌اند، به زنجیره جهانی اقتصاد متصل شده‌اند، درحالی‌که بخش خصوصی در کشور ما از زنجیره اقتصاد و تجارت جهانى منفصل است و رشدی را نتوانسته در عرصه بین‌المللی تجربه كند. 
‎جامساز یکی از وظایف دیپلماسی خارجی کشورها را بسط دادن تجارت خارجی دانست که به تولید داخلی کمک کند گفت: کشور باید مازاد تجارى داشته باشد و صادرات‌مان از واردات‌مان پیشی بگیرد. در این شرایط هم اگر نفت استخراج می‌شود، پول آن در صندوق توسعه ملی قرار داده شود و از بودجه سالانه منفك گردد، اما همه این اهداف در مسیر اصلی خود قرار نگرفتند.
وی در پایان سخنانش بیان کرد: ما اقدام به تأسیس حساب ذخیره ارزى و صندوق توسعه ملى كردیم تا اقتصاد در مقابل هر شوك اقتصادى و سیاسى باقدرت برخورد كند و نابسامان نشود، اما با اتلاف منابع باارزش،  این دو حساب كه از درآمد نفت تغذیه می‌شد در برخورد با شوک‌های خارجى و داخلى ناتوان بود، به‌نحوی‌که امروز دولت به‌طور دقیق نمی‌داند چه مقدار در حساب صندوق توسعه ملی وجود دارد! 
 اقتصاد کشور دچار خودتحریمی دولتی شده است
ابراهیم رزاقی اقتصاددان، درباره اهمیت درون‌زایی اقتصاد کشور به «رسالت» گفت: ما در جریان مذاکره با برجام، امتیازات زیادی دادیم و اقتصاد کلان کشور را برای پنج سال معطل غرب نگه داشتیم، ضمن این‌که موقعیت‌های داخلی را به نابودی کشاندیم و درازای آن هیچ‌چیزی به دست نیاوردیم. شرایط قبل از توافق برجام بغرنج‌تر از دوران دفاع مقدس نبود. در دوران جنگ، کشور درعین‌حال که مقاومت می‌کرد و هزینه زیادی هم برای آن به همراه داشت، ولی اقتصاد درون‌زا بود و اولویت واردات نبود. 
وی افزود: از زمانی که آقای هاشمی رفسنجانی سیاست سرمایه‌داری را در ایران پیاده کرد، اقتصاد ما دچار مشکل شد و در پی واردات با دلار ارزان، تولیدکننده داخلی متضرر شد. به این مسائل توجه نشد که امروز ۳۰ میلیون بیکار در کشور وجود دارد.
رزاقی بابیان این‌که در پی مذاکره برجام، هیچ آورده‌ای برای اقتصاد ایران حاصل نشد، افزود: برجام وسیله تهاجم دشمن بود که به‌وسیله نیروهای داخلی اجرا شد و هیچ‌کدام از وظایف قانونی که در حوزه اقتصاد به عهده دولت گذاشته شد، اجرا نگردید. متأسفانه دولت اقتصاد داخلی را معطوف به روند مذاکرات با آمریکا و اروپا قرار داد، درحالی‌که ما در همسایگی خود کشورهایی راداریم که بازار مصرف خوبی برای کالاهای ایرانی هستند، اما از ظرفیت آن‌ها هم غافل ماندیم. 
این کارشناس اقتصادی با اشاره به  خودتحریمی که به دست دولت برای اقتصاد کشور به وجود آمده است، گفت: تحریم شدن ایران توسط آمریکا به‌اندازه‌ای اهمیت ندارد که دولت به‌گونه‌ای عمل می‌کند که آسیب تحریم‌ها بر اقتصاد بیشتر شود. امام خمینی (ره) هم‌بارها اعلام کرده بود: «نیروی داخلی است که اهداف خارجی را در کشور پیاده می‌کند.»  
رزاقی معتقد است: اقتصاد ما به‌جای آنکه از مبانی قانون اساسی بهره بگیرد از اقتصاد سرمایه‌داری آمریکایی صندوق بین‌المللی بهره گرفته  و در حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار هم هزینه واردات آن شده است. طبق اسناد بین‌المللی با ۲۰ هزار دلار باید یک شغل ایجاد شود، ولی ۱۲ میلیون شغل ایجادشده است. در دولت آقای روحانی ۳۰۰ میلیارد دلار واردات انجام‌شده است و چنانچه شیوه درستی در اقتصاد پیاده می‌شد، ۳۰ میلیون شغل باید ایجاد می‌گردید، درحالی‌که متأسفانه مشاغلی هم که ایجاد شدند مصادف با ورشکستگی کارخانه‌ها شدند. 
وی با تأکید بر این‌که هیچ امیدی به تیم اقتصادی آقای روحانی نیست، افزود: نباید در برابر نوع عملکرد دولت سکوت کرد و اجازه داد با اقدامات دولت فعلی، دولت آینده بدهکار شود. مقام معظم رهبری نگران هستند که یک سال پایانی دولت مانند هفت سال گذشته باشد و به همین علت در سخنرانی اخیرشان به رئیس‌جمهور درباره یک سال باقیمانده از عمر دولت، گوشزد کردند. 
رزاقی در پایان سخنانش با انتقاد از این‌که در دولت یازدهم و دوازدهم به تولید توجه زیادی نشد، افزود: عملکرد فعلی اقتصادی دولت از بدترین نوع اقتصاد سرمایه‌داری بود، زیرا بهترین نوع اقتصاد، افزایش تولید را در پی دارد  که در هفت سال گذشته اتفاق نیفتاده است.