زمان زيادي از روزگار خوش زندگي در محله هاي کوچک و مملو از طراوت زندگي نگذشته است، اما سرعت تغييرات چنان بوده که کمتر فردي خاطرات زندگي شاد و بي دغدغه گذشته را به خاطر دارد. از يک سو زندگي مدرن شهري روبه رشد است و از سويي ديگر به موازات شهر نشيني مدرن، حاشيه نشيني نيز رو به افزايش است. جاذبه شهرنشيني و رفاه شهري، اميد به يافتن شغلي که درآمدش کفاف زندگي را بدهد، مشوق هايي هستند تا افراد خانه و کاشانه خود را در شهرستانهاي کوچک يا روستاها رها کنند و عازم شهرها شوند مهاجراني ناخوانده که اگر زاغه نشين نشوند حاشيه نشيني، ارمغان مهاجرت براي آنها خواهد بود. اين افراد از زادگاه خويش کنده و به سوي قطب‌هاي صنعتي و بازار کار مي آيند اما نمي دانند حاشيه نشيني، مشکلات اجتماعي موجود در شهرها را تشديد کرده و آنها از بسياري خدمات و امکانات رفاهي محروم خواهند ماند. البته تنها دليل رشد حاشيه نشيني مهاجرت‌از شهرها و روستاهاي کوچک نيست بلکه بررسي‌ها نشان مي‌دهد افزايش قيمت خانه و اجاره مسکن باعث شده آنهايي که از عهده تأمين هزينه اجاره بها بر نمي‌آيند تصميم به مهاجرت به مناطق ارزان‌تر بگيرند. به طوري که چندي پيش رئيس اتحاديه املاک مرکز استان البرز از افزايش مهاجرت مستأجران از تهران و استان‌هاي جنوبي به کرج خبر داد و گفت: در ماه گذشته ۱۵درصد از کساني که در کرج خانه اجاره کرده‌اند؛ مهاجراني از تهران و استان‌هاي جنوبي کشور بوده‌اند. اين درحالي است که تابستان سال گذشته وزير کشور با بيان اينکه رهبر معظم انقلاب موضوع حاشيه نشيني را از اولويت‌هاي دوم آسيب هاي اجتماعي بر شمردند، گفته بود: شهرداري‌ها کمتر به مسائل اجتماعي پرداخته اند
در حالي که بايد به مسائل کالبدي شهر توجه شود بايد به مسائلي اجتماعي همچون موضوع حاشيه‌نشيني نگاه ويژه داشت لذا شهرداري ها به تکاليف خود در حوزه اجتماعي عمل کنند.
براي بررسي و آسيب شناسي وضعيت حاشيه نشيني در شهرهاي بزرگ به سراغ عبدالرضا عزيزي عضو کميسيون اجتماعي مجلس رفتيم. وي در گفت‌و‌گو با رسالت اقدامات صورت گرفته براي مهار حاشيه نشيني را مثبت ارزيابي کرده و معقتد است: در رابطه با کنترل و کاهش حاشيه نشيني کارهاي خوبي انجام شده است. مدتي قبل بود که به دستور مقام معظم رهبري حدود ۱۰ ميليون نفر بيمه شدند که همين امر بخشي از مشکلات حاشيه نشينان را رفع کرد. به گفته عزيزي در زمينه ارائه خدمات بهداشتي و آب و برق فعاليت بسياري انجام شده است و اگر اين اقدامات ادامه يابد شرايط مي‌تواند براي کاهش جمعيت حاشيه نشيني و آسيب هاي حاشيه نشين مثمر ثمر باشد.
روح الله بابايي صالح عضو هيئت رئيسه کميسيون اجتماعي مجلس، با نگاهي متفاوت از عزيزي ديگر نماينده مجلس معتقد است که حاشيه نشيني مشکلي حل نشده است و يادآوري مي کند: حاشيه‌نشيني بستري براي گسترش آسيب‌هاي اجتماعي فراهم کرده است، در عين حال معتقد است که برنامه‌ريزي براي مقابله با اين معضل مهم اجتماعي تنها در حد شعار باقي مانده است .وي با بيان اينکه حاشيه‌نشيني تنها مختص به پايتخت نبوده و بسياري از شهرهاي کشور با اين معضل مهم اجتماعي مواجه هستند، تصريح مي کند: در اکثر شهرهاي کشور با اين معضل مواجه هستيم، کما اينکه تنها در استان خراسان رضوي يک ميليون و ۲۰۰ هزار حاشيه‌نشين وجود دارد که برابر با جمعيت استان قزوين است.
*۳۰ درصد جمعيت شهرها، حاشيه‌نشين هستند
سلمان خدادي ديگر عضو کميسيون اجتماعي مجلس نيز در گفت‌وگو با رسالت با اشاره به جمعيت افراد در بافت فرسوده و حاشيه شهرها معتقد است: حداقل ۱۹ ميليون نفر در شرايط نا مساعد اجتماعي زندگي مي کنند. به گفته اين نماينده مجلس ۳۰ درصد جمعيت شهرهاي بزرگ در حاشيه آنها زندگي مي کنند که نيازمند برنامه ريزي و تحولي اساسي در زندگي خود هستند. وي در پاسخ به اين سوال که (آيا پيش‌بيني ها در بودجه سال ۹۸ براي کنترل و حل معظلات حاشيه نشيني تکافوي نيازها را مي کند يا خير؟)توضيح داد: اگر بخواهيم مقايسه اي ميان بودجه پيش بيني شده با نيازهاي امروز انجام دهيم مقايسه فيل و فنجان است اين ميزان در بودجه راهگشا نيست و براي حل چنين مشکلي ما نيازمند توجه ويژه هستيم. علي رغم اينکه مقام معظم رهبري تاکيد داشتند براي موضوع حاشيه نشيني بايد کار خارق العاده اي انجام شود همچنان شاهد کم توجهي هستيم.
*افزايش جرم ميان حاشيه نشينان
دکتر محسن شاهين وکيل دادگستري و مدرس دانشگاه درگفت وگو با رسالت در باب آسيب شناسي حاشيه نشيني توضيح داد: ظهور جوامع مدرن منجر به رشد سريع شهرنشيني شد و به دنبال اين تحولات پديده اي نوين به نام حاشيه نشيني شهري متولد گشت. همراه با استحاله سريع شهرنشيني و توسعه آن، اين نوزاد نوظهور نيز با جهشي زايد الوصف رشد و تکثيرش فزوني يافت و روز به روز تاثيرات منفي بر محيط داخلي خود و پيراموني آن تجلي بيشتري پيدا کرد. هر چقدر هجوم مهاجران به شهرها وسعت پيدا کرد، مشکلات و مصائب متعدد شهري نيز گسترش بيشتري يافته و نوعي انباشت و انفجار شهري را منجر ساخت که تعداد بسيار زيادي از افراد با يک جبر گرايي اجتماعي از جمله عدم امکان و فرصت زيستن در شهرها براي ادامه زندگي به حاشيه شهرها به نوعي هدايت شدند، در اين حين در شکل گيري اين مناطق و گسترش آن نقش و تاثير عملکرد ادارات و دستگاه هاي دولتي و عمومي نيز بي تاثير نبوده و نيستند.
به گفته اين حقوقدان، در شهرهاي مختلف با فرهنگ، اقتصاد و ايدئولوژي سياسي گوناگون، درصد اين نوع زيستن نيز متفاوت است، به نوعي هرچقدر شهرها پيشرفت و توسعه پيدا مي کنند، مناطق حاشيه اي نيز با تاثيرپذيري از اين تحولات از لحاظ جغرافيايي و جمعيتي گسترده تر مي شوند، بيکاري، اشتغال به کارهاي کاذب، عدم پيروي از مقررات شهر سازي و ساخت و ساز مجاز، محروميت هاي آموزشي، فرهنگي ، بهداشتي و…معضلاتي هستند که جز لاينفک حاشيه نشيني هستند که منجر به رشد جرايم و ناهنجاري در اين مکان ها مي شوند، اين مشکل اساسي در کشور ما نيز در کنار کلان شهرها به وضوح قابل مشاهده است و تاثيرات مستقيم در زندگي روزمره ساکنين آن کلان شهرها و محيط داخلي خود دارند.
شاهين با بيان اينکه«حاشيه نشيني، تحت تأثير پارامترها و عواملي از جمله فقر اقتصادي، عدم تخصص ساکنين، نوع شغل که اکثرا کاذب هستند»، افزود: تعارضات فرهنگي، بي سوادي، هويت قومي و فرهنگي، غير قابل کنترل و مهار مي‌شود و به طور مستقيم اين پديده وارد حوزه شهري و ملي مي شود، البته با سرعت بسيار زياد که عدم توجه به آن مي تواند آن را غير قابل مهار و کنترل کند. ولي قطعا وجه اشتراک تمام حاشيه نشين ها فقر اقتصادي است و به نوعي آن را مي توان عامل اساسي و پايه اي هدايت ساکنين آن به سمت انحراف و جرم دانست . در جرم شناسي، مکاتب و صاحب نظران متعددي به عوامل جرم زا بودن اين محله ها و تاثير محيط پيرامون بر وقوع پديده مجرمانه پرداخته اند، از جمله مکتب محيط اجتماعي و فرهنگي، تئوري دورکيم، ساترلند و مرتن، لذا نقش اين محيط اجتماعي و زندگي بر تحقق جرم انکار ناپذير است .
وي با انتقاد از وضعيت اقتصادي يک سال اخير در ايران، خاطر نشان کرد: در اين روزهاي اخير و با توجه به کاهش قدرت خريد هموطنان، تورم، جهش هاي اقتصادي مداوم در جامعه بدون ضابطه، نرخ بالاي بيکاري در جامعه، عدم وجود امنيت شغلي، تمرکز امکانات اقتصادي، اجتماعي، بهداشتي و … در شهرهاي مرکز استان همگي حاشيه نشيني را افزايش داده و جمعيت اين محله ها هر روز بيشتر خواهد شد و به تبع اين موضوع مشکلات و علي الخصوص ارتکاب جرايم بر عليه اموال و اشخاص نيز در اين مکان ها و اشاعه به شهرهاي بزرگ اطراف گسترش پيدا خواهد کرد. حتي بلاياي طبيعي که در استان هاي گلستان، لرستان و خوزستان اخيرا رخ داده است مي تواند بر مهاجرت ساکنين گرفتار در سيل که در شهرهاي کوچک و روستاها هستند به شهرهاي بزرگ افزايش پيدا کرده و به علت مشکلات اين مهاجرين براي گذراندن زندگي و هزينه کمتر به اين محله هاي حاشيه اي شهر ها بيشتر جذب شوند و بر مشکلات جرم خيز بودن آن بيافزايد .
وي در پايان گفت: رئيس جديد قوه قضائيه از زمان انتصاب چندين مرتبه به موضوع پيشگيري از جرم اشاره کرده اند که با توجه به اصل ١۵۶ قانون اساسي و نقش دستگاه قضا در اين خصوص و مشکلات معيشتي که در جامعه وجود دارد و هر روز به آن افزوده مي شود، اهميت پرداختن به موضوع حاشيه نشيني و بهبود وضعيت اين محله ها با به کارگيري اقدامات پيشگيرانه بسيار با اهميت است و در کاهش نرخ ارتکاب رفتار هاي مجرمانه در کشور تاثير مستقيم دارد، هرچند براي رسيدن به اين مهم بايد فعال ترين عامل آن يعني فقر را مورد توجه قرار داد و اين موضوع همکاري هر سه قوه را مي طلبد .
*وجود ۱۳ ميليون حاشيه نشين در کشور
علي کرد عضو کميسيون اجتماعي مجلس که حاشيه نشيني را معضل بزرگ کلانشهرهاي کشور دانسته و معتقد است: سکونت‌گاه هاي غيررسمي از امکانات بهداشتي، آموزشي و رفاهي مناسب برخوردار نيستند و انواع آسيب‌هاي اجتماعي و فرهنگي مردم اين مناطق را تهديد مي کند.وي با بيان اينکه مجلس با تصويب مصوبات مناسب در تلاش براي تامين امکانات در مناطق روستايي و عشايري براي جلوگيري از مهاجرت و حاشيه نشيني است، افزوده: متاسفانه به دليل عدم زيرساخت هاي مناسب در روستاها و شهرهاي مرزي و محروم شاهد افزايش مهاجرت ها به کلانشهرها و روي آوردن آنها به حاشيه نشيني هستيم که در اين رابطه نياز است مجلس و دولت با تامين زيرساخت ها ماندگاري مردم در روستايي و مناطق محروم را افزايش دهد. اين نماينده مردم در مجلس دهم، با يادآوري وجود ۱۳ ميليون حاشيه نشين
در کشور، گفته است: دولت توفيق چنداني در مديريت و کنترل معضل حاشيه نشيني در سال ۹۷ نداشته است به گونه اي که در سال ۹۷ با توجه به گراني ها و افزايش قيمت مسکن شاهد افزايش يک ميليوني جمعيت حاشيه نشينان هستيم.