| حانیه مسجودی |
در اتفاقی بی‌سابقه از زمان آغاز بازار فروش نفت آمریکا در سال ۱۹۸۳ تاکنون، قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت (WTI) که به‌عنوان شاخص نفت آمریکا محسوب می‌شود برای تحویل در ماه می، در جریان معاملات روز دوشنبه‌بازارهای جهانی، بزرگ‌ترین سقوط روزانه خود را تجربه و با ۳۱۶ درصد کاهش به قیمت منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید.
در روز ۲۰ آوریل مصادف با  دوشنبه،  اول  اردیبهشت خبری که در تمام رسانه‌های انگلیسی‌زبان و غیرانگلیسی زبان به تیتر یک تبدیل شد، سقوط آزاد قیمت نفت در بازار جهانی بود. تیترهایی هیجانی که خبر از غافلگیر شدن تمام سهامداران و تحلیلگران داشت.: دوشنبه سیاه برای شرکت‌های نفتی آمریکا/ تیره‌ترین چشم‌انداز در بازارهای جهانی/ بی‌سابقه‌ترین سقوط تاریخ/ قیمت نفت به پایین‌ترین نرخ خود در ۲۱ سال گذشته رسید/ سقوط وحشتناک قیمت نفت آمریکا/ قیمت نفت آمریکا به منفی۳۷دلار رسید؛
تیترهایی که نشانگر روزهایی پرکار در رسانه‌ها و تحلیل‌های بازار انرژی و نفت بود.
به نقل از «خبرگزاری فاکس نیوز» به ترجمه «رسالت»، رئیس دفتر سرمایه‌گذاری شعبه مدیریت جهانی ثروت در بانک سرمایه‌گذاری UBS مستقر در مریخ نوشته است: «برای جلوگیری از پر شدن موجودی انبارها به قیمت‌های پایین‌تری برای به راه انداختن تولید بیشتر نفت موجود در جنوب و شمال آمریکا نیاز است.»
درنتیجه سقوط تاریخی شاخص نفت آمریکا در جریان معاملات روز دوشنبه‌بازارهای جهانی، ناشی از رکود بازار جهانی نفت بر اثر شیوع ویروس کووید ۱۹ و تولید و عرضه بیش‌ازحد نیاز و نبود تقاضا و درنهایت پرشدن چاه و لوله‌های ذخیره نفت آمریکاست. 
بنابراین با کاهش ۳۲۰ درصدی قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت در سال ۲۰۲۰، تحلیلگران بازار نفت، این افت تاریخی را برای توقف تولید در برخی میادین پرهزینه نفت شیل آمریکا و بازگشت تعادل به بازار جهانی نفت لازم می‌دانند.
*علت قیمت منفی نفت سبک آمریکا چیست؟
قیمت منفی نفت بدین معناست که تولیدکنندگان به دلیل نبود فضای ذخیره‌سازی باید به خریداران پول دهند بدین ترتیب با کاهش ظرفیت ذخیره‌سازی نفت در آمریکا به‌ویژه در اوکلاهاما، تاجران نفت درنهایت تسلیم شده‌اند و تنها دو راه پیش روی تولیدکننده باقی می‌ماند: قطع تولید و یا فروش رایگان و حتی دادن پاداش به مشتری.
سقوط ناگهانی قیمت نفت ضربه‌ای بزرگ به تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا ارزیابی می‌شود. اما باید دید آیا سقوط قیمت نفت ربطی به تبدیل این کشور به صادرکننده نفت و تلاش کشورهای تولیدکننده نفتی برای پایین کشیدن آمریکا از این جایگاه دارد؟ 
آمریکا طی یک دهه اخیر با توسل به تولید نفت شیل به یکی از صادرکنندگان این محصول تبدیل شد و رسانه‌های وابسته به آمریکا مدعی شده‌اند هم‌اکنون روزانه حدود ۱۲ میلیون بشکه نفت در آمریکا تولید می‌شود. این بدین معناست که نیاز او به کشورهای تولیدکننده از جمله عربستان از بین رفته بود. اما اکنون این بازوی قدرتی ترامپ باوجود توافق تاریخی سران اوپک پلاس برای کاهش تولید و عرضه، با سقوطی ناگهانی
 مواجه شده است.
در بررسی این موضوع نظر یک اقتصاددان بین‌الملل را جویا شدیم تا آینده تار و پر از تردید   نفت جهان و آمریکا و علت سقوط تاریخی ارزش نفت سبک این قاره را ترسیم کند.
*استراتژی کشورهای تولیدکننده نفت علیه آمریکا
عطا بهرامی، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در مورد سقوط تاریخی قیمت نفت آمریکا به «رسالت» می‌گوید: «اتفاقی که برای قیمت نفت رخ داد، برای کل بازار نفت نبود و نفت آمریکا دچار این سقوط بی‌سابقه شد. زیرا این کشور امکان ذخیره‌سازی بیشتر محصولات خود را نداشت و اگر در حال حاضر تولید را متوقف کنند هزینه آن بیشتر از راه‌اندازی مجدد است و این ماجرا برخلاف نحوه کار چاه‌های نفت عربستان است که به‌راحتی می‌توانند آن‌ها را بسته و بازگشایی کنند. اما در آمریکا نمی‌توان به‌سادگی این کار را انجام داد.»
او ادامه می‌دهد آمریکا درنهایت برای این‌که ضرر بیشتری متحمل نشود، سقوط قیمت نفت را شاهد بود تا مجبور نشوند چاه‌های نفتی خود را تعطیل کنند.
اما ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا روز دوشنبه،  اول  اردیبهشت در مورد سقوط قیمت نفت گفت که افت شدید قیمت نفت ریشه در مسائل مالی دارد و نه میزان بالای عرضه. او همچنین تأکید کرد: این کشور قصد دارد ذخایر استراتژیک نفت خود را تا ۷۵ میلیون بشکه افزایش دهد.
او حتی در چنین شرایطی دست از زورگویی به دنیا دست برنداشته و ضمن اشاره به‌ضرورت هزینه شدن پول‌های آمریکا برای تأمین نیازهای داخلی می‌گوید:« ما در  غرب آسیا هشت هزارمیلیارددلار خرج کرده‌ایم اما اگر قرار باشد یک چاله را در یک بزرگراه درست کنیم به ما می‌گویند این کار را نکنید. ما چقدر احمق بودیم.» او همچنین ادامه می‌دهد که همه‌گیری کرونا اهمیت حفظ چرخه عرضه در داخل کشور را نشان داد و ما نمی‌توانیم استقلال خود را برون‌سپاری کنیم و به کشورهای خارجی وابسته باشیم. اما دوستان آمریکا باید پول کارهایی را که می‌کنیم به ما بپردازند. دلیلی ندارد که از یک کشور به‌صورت مجانی دفاع کنیم. بخشی از سخنان او را باید با میخ آهنینی در گوش غرب پرستانی کرد که با فروش نفت خام و پرورش ندادن اقتصاد داخل، چشم امید خود را به خارج متوسل کردند و بخش دیگر حرف‌های او را باید به آمریکا پرستان یادآوری کرد.
در ادامه گزارش بهرامی، کارشناس اقتصاد بین‌الملل، تولید مازاد نفت آمریکا و رکود بازار جهانی را این‌گونه تشریح کرد: «به‌طور مثال در ساعات روشن روز چراغ‌های خیابان را روشن می‌کنند. دلیلش آن است که نیروگاه، بار اضافه تولید کرده و اگر بخواهند نیروگاه را برای مدتی تعطیل کنند، ضررهای
چند صد میلیاردی به بار می‌آید. بنابراین چراغ‌ها را روشن می‌کنند که بار اضافی مصرف شود تا نیروگاه تعطیل نشود. ماجرای نفت آمریکا نیز به‌مثابه همین مثال است. قیمت نفت آمریکا به معنای سقوط بازار نیست و قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی حدود ۲۰ دلار است.» این اقتصاددان بین‌الملل درواکنش به این‌که وضعیت کاهش تولید نفت با توافق اوپک پلاس تا چه مدت ادامه و آیا تأثیرگذار است؟ گفت: «اگر نزدیک به یک ماه وضعیت و شرایط رکودی بازار تحمل و تقاضای ناشی از تعطیلی کشورها به دلیل کرونا حل شود، کشورهای تولیدکننده عضو اوپک مجبور به کاهش تولید نفت به بیش از ۹٫۷ میلیون بشکه نیستند و بازار نفت برمی‌گردد.»
*توافق اوپک پلاس؛ تلاش برای نجات نفت از غرق شدن در کرونا
اوپک و کشورهای همپیمان آن، یک‌شنبه ۲۴ فروردین، اعلام کردند که تولید روزانه نفت خود را ۱۰ میلیون بشکه کاهش می‌دهند. این میزان کاهش تاریخی تولید نفت دوبرابر مقداری‌ است که اوپک در بحران مالی سال ۲۰۰۹ از تولید خود کاست و بُعد تازه‌ای از تأثیر شگرف شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی را نمایان می‌کند. به‌این‌ترتیب، میزان تولید نفت کشورهای اوپک پلاس روزانه بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون لیتر کاهش خواهد یافت.
علت تن دادن کشورهای عضو به این توافق، سقوط بهای نفت خام در بازارهای جهانی است. بهای هر بشکه نفت برنت که در آغاز سال جاری ۶۶ دلار بود در سه ماهه گذشته حتی گاهی به زیر ۲۵ دلار سقوط کرد. اما این توافق نیز نتوانست نفت را از منجلاب سیاه خود نجات دهد. نمونه آن را در مورد نفت سبک آمریکا شاهد بودیم.
*آمریکا از بازارهای جهانی خارج می‌شود و وضعیت متعادل خواهد شد
بهرامی درمورد احتمال خروج آمریکا از بازارهای جهانی نفت، افزود: «اگر وضعیت کرونایی تا یک ماه دیگر تحمل شود بازار تعادل می‌یابد. زیرا کشورهایی که در دریای شمال نفت گران(نفت شیل) تولید می‌کردند ازجمله آمریکا، از بازار خارج می‌شوند و تولید فعلی نفت خودبه‌خود بیشتر خواهد شد و کشورهای نفتی با هزینه اقتصادی پایین مانند عربستان، ایران و روسیه دیگر مجبور به کاهش تولید نخواهند بود و خروج نفت آمریکا از بازار عملا بازار را متعادل می‌کند.» او ادامه داد: «هزینه فعلی که نفت شیل آمریکا دارد نقطه سر به سر آن ۴۵ دلار
است و نفت شیل نیز حدود ۳۵ درصد از اقتصاد نفتی آمریکا محسوب می‌شود. بنابراین اگر ۳۵ درصد نفت آمریکا از بازار خارج شود که به ۸ میلیون بشکه می‌رسد، بازار متعادل و یک بازه قیمتی حدود ۳۰ الی ۴۰ دلار را برای هر بشکه نفت شاهد خواهیم بود که منجر به تثبیت می‌شود.» این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در پاسخ به این‌که آیا خروج آمریکا از بازار نفت می‌تواند درگیری این کشور با عربستان بر سر کاهش قیمت نفت را خاتمه دهد؟ تصریح کرد: «درگیری برطرف نمی‌شود، بلکه تشدید خواهد شد. ترامپ در سخنرانی‌های اخیر گفته است که دیگر از عربستان نفت نمی‌خریم. بنابراین عربستانی‌ها این‌طور حساب کردند که اگر نفت شیل به بازار بیاید و آمریکا به صادرکننده نفت تبدیل شود (که در چند ماه اخیر این عنوان را به دست آورد و در حال صادر کردن ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز بود) دیگر وابستگی راهبرد نفتی این کشور به عربستان از بین می‌رود و به امنیت ملی آن‌ها ضربه وارد می‌شود.»
*شکست توافق اوپک پلاس و راندن آمریکا از بازار؛ منافع عربستان و روسیه
بهرامی گفت: «به همین دلیل عربستان منافعی در خروج حضور آمریکا از بین کشورهای صادرکننده نفتی داشت و تصمیم گرفت با روسیه توافقی راه بیندازند تا اوپک پلاس با شکست مواجه و آمریکا از بازار رانده شود. در اینجا آمریکا مجبور می‌شود از عربستان نفت بخرد و وابستگی آن‌ها به نفت عربستان همچنان پابرجا می‌ماند. همان‌طور که نفت عربستان برای آمریکا مهم است.» وی ابراز کرد: «روس‌ها نیز این تصمیم را برآورد  کردند و گفتند مقداری دلار از دست می‌دهیم اما آمریکا را تحت‌فشار می‌گذاریم و بازار این کشور از بین می‌رود. درنتیجه منافع مشترک عربستان و روسیه باعث شده است این بلا را بر سر آمریکا بیاورند. به همین دلیل هم این استراتژی علیه آمریکاست. روس‌ها نیز می‌خواهند این کاهش تولید در آمریکا رخ دهد و درنهایت قیمت افزایش یابد و خودشان تولیدکننده باشند.»
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در پایان می‌گوید: این‌که آمریکا صادرکننده نفت باشد منافع بسیاری برای او دارد و یکی از آن‌ها بی‌نیازی به واردکردن نفت است (همان‌طور که در این یک سال گذشته نفتی وارد نکردند). بنابراین پایین کشیدن آمریکا از صادرات نفت، دست آن‌ها را دوباره برابر روسیه و عربستان و حتی کشورهایی که با آن‌ها روابط خوبی ندارد، دراز می‌کند. در چنین شرایطی آمریکا مجبور می‌شود با دشمنان خود راحت‌تر کار کند و به سمت ونزوئلا، ایران، روسیه و … برود. درنتیجه چنین استراتژی موقعیت آمریکا را تضعیف می‌کند.»
*ذخیره نفت بیش‌ازحد، بلای جان آمریکا
در پایان نیز می‌توان گفت در شرایط امروز نه‌تنها تقاضای نفت در آمریکا، بلکه در جهان به‌نوعی متوقف شده است. همان‌طور که گفته شد دولت آمریکا در چنین مواقعی نفت مازاد و بی‌مشتری را از تولیدکننده‌ها می‌خرد و انبار می‌کند، اما مشکل اصلی و علت سقوط قیمت نفت نیز لبریز شدن انبارهای ذخیره‌سازی آمریکا است. از طرفی طی بیش از ۲ ماه گذشته، روزانه ۳۰ میلیون بشکه نفت مازاد در جهان به بازارها سرازیر شده است و در واقعیت احتیاجی به نفت تولیدی آمریکا در دیگر کشورها نیست.
همچنین بر اساس آمارها، هم‌اکنون ۱۶۰ میلیون بشکه نفت در جهان بر روی نفتکش‌ها انبار شده و عملا امکان انبار کردن نفت بر نفتکش‌های خالی نیز وجود ندارد. علاوه بر آن، نزدیک ۶۰ میلیون بشکه محصولات نفتی بی‌مشتری در جهان نیز در نفتکش‌ها انبار شده است.
طبق توافق اوپک پلاس انتظار می‌رود ماه آینده تولید جهانی نفت ۲۰ میلیون بشکه در روز کاهش یابد و قیمت‌ها در ماه‌های پیش رو با لغو شدن محدودیت‌های اجتماعی و قرنطینه در کشورهای مختلف جهان افزایش یابد. اما رفع محدودیت‌ها نیز مشکلات و شیوع بیشتر ویروس کووید ۱۹را به دنبال دارد.