‌|نفیسه امامی‌|
همه دنیا فرش دستباف را به نام فرش ایرانی می‌شناسند و توانسته در این صنعت از دیرباز اعتباری و جایگاه ویژه‌ای برای خود ایجاد کند. فرش‌های ایرانی با وجود رقبایی که امروز در دیگر کشورها سر برآورده‌اند، هنوز یکی از پرطرفدارترین فرش‌های جهان محسوب می‌شوند و از شهرت ، محبوبیت و معروفیت زیادی برخوردارند.
متأسفانه صادرات فرش طی سال‌های گذشته تا به امروز دستخوش تغییرات زیادی شده و در دوره‌ای که سهم صادرات دو میلیارد دلاری را در سال به خود اختصاص می‌داد اکنون به رقمی کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار رسیده که به هیچ‌وجه شایسته و درخور جایگاه فرش ایرانی نیست.
فرش ایرانی بازارهای صادراتی متعددی از جمله کشورهای اروپایی، عربی، کانادا و آمریکا را در اختیار داشت اما به‌تدریج و به دلایل مختلفی از جمله تحریم و تصمیم‌های اشتباه میزان صادرات کاهش پیدا کرد. با این حال بازار چین در حال حاضر یکی از بازارهایی است که تمایل زیادی به فرش ایرانی دارد و از واردات آن استقبال می‌کند به‌طوری که از ۱۰ سال پیش تاکنون، صادرات فرش دستباف به چین افزایشی پیدا کرده و این نشان‌دهنده آن است که چینی‌ها جایی برای فرش ایران در زندگی خود باز کرده‌اند. در بین بازارهای جدید، چین شاخص‌ترین بازار برای فرش دستباف ایرانی به شمار می‌رود، زیرا این کشور روزگاری یکی از رقبای شاخص ما در فرش دستباف به شمار می‌رفت اما اکنون در مقام هفدهم کشورهای خریدار فرش دستباف ایران قرار گرفته است. بازار چین مانند بازارهای اروپایی به دنبال فرش‌های دستباف کم‌قیمت نیست و تقاضای قابل‌توجهی برای فرش‌های نفیس و گران‌قیمت در این بازار وجود دارد بنابراین می‌تواند مشتری مناسبی برای فرش‌های دستباف ایرانی باشد. چین بازار پرقدرتی است که تقاضا برای خرید فرش‌های دستباف دارد و ایران نباید از این فرصت غفلت کند بلکه با استفاده از رایزنان اقتصادی می‌تواند جای خالی آمریکا را که به دلیل وجود تحریم‌ها امکان صادرات به آن کشور وجود ندارد را پر کند.
احمد کریمی اصفهانی رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف در گفت‌وگو با «رسالت» درباره میزان صادرات فرش دستباف بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا گفت:«فرش ایرانی از سال‌های قبل با تحریم‌ها روبه‌رو بود، اما در مدت کوتاهی تحریم‌ها برداشته شدند و مجددا صادرات فرش به آمریکا از سر گرفته شد، ولی بعد از اعمال تحریم‌های دوباره از صادرات فرش به آمریکا جلوگیری شد.»
وی مشکل اصلی صادرات فرش را مقررات داخلی و تصمیم‌های خلق‌الساعه عنوان کرد و افزود: «ما علی‌رغم اینکه داشتن رقبای مختلف برند مطرحی در جهان محسوب می‌شویم و بسیاری از کشورها ایران را با فرش آن می‌شناسند. ما توانسته‌ایم جایگاه خود را در جهان به تثبیت برسانیم، اما در داخل کشور تصمیماتی که گرفته می‌شود باعث ایجاد مشکل در صادرات فرش می‌شود.»
کریمی اصفهانی با اشاره به سهم بالای صادرات فرش در صادرات کالاهای غیرنفتی در سال‌های گذشته گفت: «در دوره‌ای صادرات فرش ایران به دو میلیارد دلار در سال می‌رسید در حالی‌که صادرات غیرنفتی ایران در حدود چهار میلیارد دلار بود. با توجه به وجود مشکلات داخلی صادرات فرش دستباف به ۳۰۰ میلیون دلار در سال گذشته رسیده و پیش‌بینی می‌شود در سال جاری به کمتر از این میزان هم برسد.» وی تهاتر فرش ایرانی با کالای چینی را تصمیمی اشتباه توصیف کرد و گفت: «چین بازار خوبی برای صادرات فرش ایرانی است اما برای فرش موضوع تهاترهیچ موضوعیتی ندارد. این کار انجام‌شدنی نیست و پیشنهادی که در این رابطه از سوی مرکز ملی فرش داده شده، اشتباه و نادرست است. ما این مسئله را به‌صورت شفاهی و کتبی به این مرکز اعلام کردیم. متأسفانه تصمیم گیران حوزه فرش کمترین آگاهی را در این زمینه دارند.» کریمی اصفهانی اظهار کرد: «فرش، کالایی نیست که بتوان آن را به‌صورت عمده به فروش رساند، بلکه هر فرش دارای طرح و ویژگی خاص خود است، لذا در این جایگاه تهاتر اصلا معنایی ندارد. اگر در مقطع کوتاهی هم از این روش استفاده شود، فرش تبدیل به کالایی می‌شود که در دست متخصص آن قرار ندارد و بازار آن را از رونق می‌اندازد و دست ما را از بازارهای مختلف کوتاه می‌کند. تهاتر فرش هیچ معنی ندارد و این کار نمی‌تواند منجر به رونق آن شود.»
وی با تأکید بر اینکه هیچ مشکلی در صادرات فرش به چین وجود ندارد، گفت: «چین از صادرات کالاهای ایرانی استقبال می‌کند اما دولتمردان ما علی‌رغم اینکه چین بازار خوبی است، تمایل به بازارهای غربی دارند. ما می‌توانیم چین، هند و روسیه را جایگزین بازارهای غربی کنیم. اکنون صادرات فرش به اروپا انجام می‌شود اما به آمریکا هیچ فرشی صادر نمی‌گردد.»
رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف، تنوع بالا در انواع زیراندازها را باعث کاهش صادرات فرش عنوان کرد و افزود: «زیراندازهای مختلفی از جمله سنگی و بلوری و شیشه‌ای تولید شده‌اند که استفاده از فرش را تحت‌الشعاع خود قرار داده، اما با این اوصاف هنوز نام فرش به نام ایران ثبت شده است.»
*بازار گسترده چین برای فرش دستباف
اتاق بازرگانی ایران و چین می‌تواند با همکاری فعالان و تولیدکنندگان فرش دستباف به بالا رفتن میزان صادرات فرش به چین تأثیرگذار باشد تا شاهد رسیدن به صادرات ۲۰۰ میلیون دلاری فرش نباشیم.
مجید رضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با «رسالت» درباره صادرات فرش ایرانی به چین بیان کرد: «صادرات فرش ایرانی به چین از سال ۲۰۱۰ آغاز شد ولی میزان و شیوه صادرات فرش به این کشور مطلوب نیست. باید برای بازار چین اهداف و برنامه‌های مشخصی در حوزه فرش مشخص شود.»
وی افزود: «اتاق بازرگانی ایران و چین بر اساس تفاهم‌نامه‌ای با مرکز ملی فرش، «میز فرش» را طراحی کرد تا ذی‌نفعان این حوزه مانند تشکل‌های بخش خصوصی از جمله اتحادیه صادرکنندگان فرش و شرکت‌های تولیدکننده را جمع کرده و برنامه‌ریزی منظم و منسجمی برای صادرات فرش انجام شود.»
حریری اضافه کرد: «اتاق بازرگانی از منظر توسعه صادرات غیرنفتی به چین به صادرات فرش نگاه می‌کند و نه‌تنها برای فرش بلکه برای کالاهای دیگر نیز چنین برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد، اما این کار مستلزم این است که افراد ذی‌نفع با علاقه‌مندی بیشتری به این موضوع بنگرند و باور کنند ظرفیت صادرات به چین چندین برابر حجم صادرات فعلی است ولی متأسفانه صادرات فرش به کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار در سال رسیده است.»
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با تأکید بر ضرورت صادرات فرش‌های ماشینی به چین گفت: «اکنون چند شرکت مطرح تولید فرش ماشینی در چین فعالیت دارند و هنوز هم گنجایش برای حضور دیگر شرکت‌ها وجود دارد زیرا بازار چین برای فرش دستباف و ماشینی بازار گسترده‌ای است.»
*ضرورت بازاریابی و تبلیغ
باوجود تنوع در بازار فرش در جهان و حضور رقبای جدی برای فرش ایرانی، نقش تبلیغات و بازاریابی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند که رایزنان اقتصادی در این زمینه می‌توانند نقش عمده‌ای داشته باشند. سید جواد مختارزاده آل رسول، فعال و پیشکسوت فرش دستباف در گفت‌وگو با «رسالت» به رکود در این بازار اشاره کرد و گفت: «بازار فرش دستباف مدت‌هاست دیگر فعال نیست و راکد شده است. صادرات فرش قبل از دولت نهم در حدود یک میلیارد و هشتصد میلیون دلار در سال بود و بعد از استقرار دولت نهم این میزان صادرات کاهش پیدا کرد و در دولت دهم وضعیت صادرات به‌مراتب بدتر از گذشته شد.» وی تحریم‌ها را باعث کاهش حجم صادرات فرش عنوان کرد و افزود: «صادرات فرش دستباف به‌شدت کاهش پیدا کرده در حالی‌که قیمت فرش هم بالا رفته و این بر کاهش مصرف آن تأثیر گذاشته و بیشتر تمایل به خرید فرش ماشینی وجود دارد. فرش دستباف می‌تواند ارزآوری زیادی برای کشور داشته باشد در حالی‌که همه مقدمات برای تولید آن در داخل وجود دارد و هیچ ارزبری از کشور را باعث نمی‌شود. در حدود ۱۰ میلیون نفر نیز در کشور در حوزه فرش فعال هستند که شامل بافنده، تاجر و فروشنده می‌شوند. »
مختارزاده آل رسول به اهمیت تبلیغات مناسب برای صادرات فرش دستباف اشاره کرد و گفت: «برای بالا رفتن میزان صادرات فرش باید توسط رایزن‌های اقتصادی تبلیغات در دیگر کشورها انجام شود. در گذشته به آلمان، آفریقای جنوبی، کشورهای عربی، کانادا و آمریکا صادرات انجام می‌شد، اما اکنون میزان صادرات فرش کاهش پیدا کرده است و تبلیغات خوبی برای فروش فرش دستباف ایرانی نمی‌شود.»