|مهديه هاشمي-فاطمه فلاح‌زاده|
خبرهاي تلخ يکي پس از ديگري روزگار را برايمان سخت و سينه ها را تنگ کرده است و دل را مي سوزاند. اين روزها دلمان براي مظلوميت افرادي هم مي سوزد که چوب ناکارآمدي و بي تدبيري ديگران را مي خورند و گردن از مو باريک ترشان را گرو مي گذارند تا عمري «پيشمرگي» را فداي اتفاقات ناخواسته کنند. در روزهايي که يک ملت براي اداي احترام به سردار دل ها، حاج قاسم سليماني، تمام قد ايستاده و اداي احترام مي کند، يک اتفاق ناخواسته و يک خطاي انساني موجب مي شود که دل هاي شکسته از ناگواري ها بيش از هميشه محزون شود. جان هاي عزيزي که جمعه شب به آسمان پر کشيدند از گل هاي خوشبوي اين مرز و بوم بودند و پرپر شدنشان جگرمان را سوزانده است. در اين ميان رسانه ها به عنوان امين مردم در اطلاع رساني نهايت سعي و تلاش خود را کردند تا واقعيت به بدنه جامعه تزريق شود اما همچون هميشه بازهم خطاي محاسباتي در نامحرم شمردن رسانه ها موجب شد تا واقعيت آنچنان که هست به مردم منتقل نشود و زخم بزرگي به اعتماد جامعه نسبت به رسانه ها بروز کند. داغ خانواده هاي عزادار از شهادت فرزندان اين مرزو بوم، درکنار آبروداري سردار حاجي زاده در قبول مسئوليت اين اتفاق ناگوار، درد مضاعفي است که اين روزها و شب ها کام‌مان را بيش از هميشه تلخ کرده است.
اما اصل خبر تلخي که هفته را با آن آغاز کرديم اين بود؛ صبح روز شنبه ستاد کل نيروهاي مسلح اعلام کرد هواپيماي مسافربري اوکرايني بر اثر بروز خطاي انساني و به صورت غيرعمد هدف پدافند ضدهوايي کشور قرار گرفته و سرنگون شده است. اين فاجعه در زماني رخ داد که کشور در شرايط آمادگي جنگي قرار داشت و آمريکا در صدد حمله به ۵۲ نقطه از ايران بوده است. براين اساس تمام يگان‌هاي آفندي و پدافندي درحالت آماده‌باش به سر مي‌بردند و سامانه‌هاي نظامي، هواپيماي ايراني را موشک کروز تشخيص و مورد هدف قرار مي‌دهند.
صداقت مسئولان در ابراز خطا از سوي رسانه‌هاي جهان مورد تشويق قرار گرفت اما تعلل در پرده برداري از حقايق، باعث ايجاد موجي از نارضايتي در کشور شد. با اين حال طبق سخنان فرمانده هوا و فضا سپاه، روندي قانوني براي اطلاع رساني باعث تأخير در روشنگري شد.
صبح روز شنبه،‌ ستاد کل نيروهاي مسلح اعلام کرد سقوط هواپيماي مسافربري شرکت اوکرايني که به کشته شدن ۱۷۶ نفر از هموطنان ايراني و اتباع ساير کشورها منجر شد با اشتباه انساني پدافند ايران صورت گرفته است و رئيس جمهور به نمايندگي از جمهوري اسلامي ايران بلافاصله از اين اشتباه فاجعه بار اظهار تاسف کرد.
در روزهاي گذشته و پس از سقوط هواپيماي بوئينگ مسافربري شرکت اوکرايني در آسمان ايران انتشار خبرهايي مبني بر مقصر بودن و اصابت موشک پدافند هوايي ايران درفضاي مجازي شدت گرفت اما هيچ مقام مسئولي صحت اين اخبار را تکذيب يا تأیيد نکرد.
درهمين بين خبرگزاري فارس کسب اطلاع کرد، پس از سقوط هواپيماي مسافربري بلافاصله تحقيقات در مورد چگونگي اين رويداد در دستور کار مسئولان مربوطه قرار گرفت. صبح جمعه در فاصله کمتر از ۴۸ ساعت پس از اين اتفاق، با محرز شدن خطاي انساني براي فرماندهان ارشد نظامي کشور، رهبر معظم انقلاب و رئيس جمهور در جريان موضوع قرار مي گيرند.
رهبر معظم انقلاب نيز به محض اطلاع از خطاي فاجعه‌بار صورت گرفته در سامانه پدافند کشور، ظهر جمعه،‌ ۲۰ دي‌ماه، دستور تشکيل فوري جلسه شوراي عالي امنيت ملي و بررسي موضوع را صادر‌ و تأکيد مي کنند به محض اتمام بررسي در جلسه شوراي عالي امنيت، اصل حادثه و نتايج بررسي‌ها، صريح و صادقانه از سوي نهادهاي ذي‌ربط به اطلاع مردم رسانده شود.
در پي دستور رهبر انقلاب جلسه شوراي عالي امنيت ملي جمعه ۲۰ دي ماه با حضور اعضا تشکيل شده و بيانيه صبح ديروز ستاد کل نيروهاي مسلح و پيام رئيس جمهور خطاب به ملت ايران بخشي از  نتايج اين جلسه بوده است.
دربيانيه ستاد کل نيروهاي مسلح تصريح شده است که به جهت برخي اخبار از مشاهده اهداف هوايي به سمت مراکز راهبردي کشور و شناسایي برخي تحرکات هوايي در صفحات راداري، مجموعه پدافند هوايي حساسيت بيشتري پيدا کرد و در نهايت با چرخش نابهنگام و نزديک شدن هواپيماي مسافربري به يک مرکز حساس نظامي بر اثر بروز خطاي انساني و به صورت غير عمد، هواپيماي مذکور مورد اصابت قرار مي گيرد.
همچنين صبح روز شنبه، رئيس قوه قضائيه در دستوري به رئيس سازمان قضائي نيرو‌هاي مسلح، ضمن اعلام تسليت مجدد به بازماندگان حادثه سقوط هواپيماي اوکرايني، بر جمع‌آوري مستندات و اقدامات قضائي مربوط به اين حادثه دل‌خراش تأکيد کرد.
فرمانده نيروي هوافضاي سپاه: اي‌کاش مي‌مردم و چنين حادثه‌اي را شاهد نبودم
همچنين ظهر روز گذشته سردار اميرعلي حاجي‌زاده، فرمانده نيروي هوافضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در نشست خبري به‌منظور تشريح ابعاد حادثه هدف قرار گرفتن هواپيماي مسافربري شرکت اوکرايني، اظهار داشت: «حادثه دل‌خراش سرنگوني هواپيماي مسافربري خطوط هوايي اوکراين را بنده در غرب کشور بعد از اجراي عمليات ضربات موشکي عليه پايگاه‌هاي آمريکا شنيدم و موقعي که اطمينان پيدا کردم اين اتفاق افتاده واقعا  آرزوي مرگ براي خود کردم که اي‌کاش مي‌مردم و چنين حادثه‌اي را شاهد نبودم.»
وي افزود: «ما يک‌عمر خود را پیشمرگ مردم کرديم و امروز هم آبروي مان را با خداوند متعال معامله مي‌کنيم و در اين شرايط سخت حاضر شديم تا توضيح دهيم.»
سردار حاجي‌زاده ادامه داد: «در ابتدا عرض مي‌کنم که بررسي و ارزيابي‌هاي اين حادثه توسط ستادهاي بالاتر و مجموعه قوه قضائيه انجام خواهد شد و اطلاعات تکميل مي‌شود و همين ابتداي صحبت عرض مي‌کنم که ما گردنمان از مو باريک‌تر است و همه مسئوليت اين کار را مي‌پذيريم و هرگونه تصميمي که مسئولين بگيرند، مطيع به اجراي آن هستيم.»
فرمانده نيروي هوافضاي سپاه در تشريح جزئيات اين حادثه، گفت: «مطلع هستيد که بيش از يک هفته شرايط منطقه و التهابات منطقه و احتمال درگيري نسبت به سال‌هاي گذشته و حتي سال‌هاي ابتدايي انقلاب شاهد چنين شرايطي نبوديم و احتمال درگيري بسيار بالابود چراکه هم آمريکايي‌ها و هم نيروهاي مسلح ما در آماده‌باش صددرصد بودند.»
وي ادامه داد: «آمريکايي‌ها تهديد کرده بودند که ۵۲ نقطه از ايران را مي‌زنند و به همين دليل تمام يگان‌هاي آفندي و پدافندي در آماده‌باش ۱۰۰ درصد بودند و طبيعتا  سامانه‌هاي پدافندي مستقر در تهران در همين شرايط بودند، آنچه در بررسي‌هاي انجام‌شده مشخص شد اين است که در شب حادثه و حتي از غروب، وضعيت آمادگي را در شرايط جنگي و بالاترين سطح آماده‌باش توسط شبکه يکپارچه پدافند به سامانه‌ها ابلاغ مي‌شود، در اين شرايط تعدادي سامانه پدافندي به رينگ پدافند هوايي تهران اضافه شد.»
سردار حاجي‌زاده تأکيد کرد: «اولين سامانه‌اي که در محدوده غرب تهران مستقر مي‌شود که اين حادثه توسط آن رقم خورده، در اطراف بيدگنه مستقر مي‌شود و در چندين مرحله اين آماده‌باش ۳-۳ که بالاترين سطح آماده‌باش است، به همه شبکه ابلاغ مي‌شود.»
فرمانده نيروي هوافضاي سپاه بابيان اينکه در مراحل مختلف به اين سامانه‌ها ازجمله همين سامانه‌اي که درگير شده است توسط شبکه يکپارچه اعلام مي‌شود که موشک‌هاي کروزي به سمت کشور شليک‌شده است، خاطرنشان کرد: «در يک يا دو مرحله تأکيد مي‌شود که اين موشک‌هاي کروز در مسير هستند و آمادگي داشته باشيد، يعني سامانه‌ها در بالاترين سطح آمادگي قرار دارند و فقط کافي است شاسي را فشار دهيد، اين سامانه‌اي که درگير شده و شليک موشک داشته و پيش‌بيني کرديم مصاحبه‌اي با خود اپراتور صورت بگيرد، اپراتور اظهار مي‌کند چندين بار درخواست کرديم فضاي کشور از پرواز خالي شود و اصطلاحا آسمان Clear شود، که اين در شرايط ۳-۳ طبيعي است که به خاطر برخي ملاحظات عزيزان اين کار را دنبال نمي‌کنند، در همان لحظه اين سامانه در فاصله ۱۹ کيلومتر با هدفي که کروز تشخيص داده‌شده، مواجه مي‌شود.»
وي گفت: «سامانه پدافندي ساعت ۱۲ شب در اين منطقه مستقرشده است و هواپيما پس از بلند شدن با توجه به اطلاعاتي که به اپراتور داده بودند که وضعيت جنگي است و کروز شليک‌شده است، او اين هدف را کروز تشخيص داده است، او موظف بوده که در اين شرايط تماس بگيرد و تأييديه بگيرد و خبط او از همين نقطه است، منتها ظاهرا سيستم ارتباطي او با اختلال مواجه بوده است و نتوانسته ارتباط برقرار کند که ممکن است به دليل سامانه‌هاي جمينگ يا شلوغي شبکه بوده و تنها ۱۰ ثانيه فرصت براي تصميم‌گيري داشته که منجر به تصميم بد او در هدف‌گيري مي‌شود.»
«رسالت» در گفت‌وگو با صاحب‌نظران اين حادثه تلخ را بررسي مي‌کند.
*پدافند هوايي به وظيفه خود در شرايط حساس جنگي عمل کرده است
محمدعلي صمدي پژوهشگر مسائل منطقه و کارشناس مسائل جنگ دراين‌باره به «رسالت» مي‌گويد: «مقصر کسي نيست که هواپيما را زده زيرا سازمان نيروهاي مسلح و دستگاه پدافند هوايي حساسيت‌هاي خاصي دارند و طبق وضعيت هشداري که روز حادثه وجود داشته بايد تصميمي مي‌گرفتند بنابراين چنين تصميمي گرفتند و اين اشتباه رخ داد، پدافند هوايي به وظيفه خود در شرايط حساس جنگي عمل کرده است.»
*بايد باکساني که خبر را دير به اطلاع عموم رساندند برخورد شود
وي با اشاره به دير رسانه‌اي شدن اين مسئله، افزود: «جريحه‌دار شدن افکار عمومي را ناشي از دو روز معطلي در خبررساني مي‌دانم بنابراين بايد با عاملاني که باعث آسيب به نتايج ضربه ايران به اقدام آمريکا و باعث خدشه‌دار شدن آبروي نظام و نيروهاي مسلح شدند بايد برخورد شود.» 
اين پژوهشگر مسائل منطقه ادامه داد: «بايد از حوادث رخ‌داده زمان بگذرد و باصداقت راجع به مسائل برخورد کرد. در حال حاضر اتفاق بزرگ و تعيين‌کننده سياسي نيفتاده است اما به‌طور حتم دشمن استفاده زيادي از اين ماجرا مي‌کند. اما اين اتفاقات به اصل اقدامات شبهه‌اي وارد نمي‌کند، وضعيت ما مشخص است و ايران بعد از شهادت و ترور حاج قاسم جواب سنگيني به دشمن داد و گذشت زمان نشان مي‌دهد اتفاقاتي که در منطقه رخ مي‌دهد به نفع آمريکا نخواهد بود.»
*دشمنان مانند مگس به دنبال زخمي هستند تا روي آن بنشينند 
صمدي در پايان تصريح کرد:‌‌ «با اتفاق رخ‌داده سپاه پاسداران تضعيف نشده و اين اعتماد عمومي خدشه‌دار شده به ساختارها و سپاه بايد باگذشت زمان اصلاح شود. دشمن همواره منتظر فرصت است و ما چهل سال است که در رويارويي با دشمن هستيم، تفرقه پراکني در ذات دشمن است و آن‌ها مانند مگس به دنبال زخمي هستند تا روي آن بنشينند.»
*اين حادثه اشتباه محاسباتي بوده و قابل دفاع نيست
همچنين حسن لاسجردي، کارشناس مسائل سياسي نيز دراين‌باره به «رسالت» مي‌گويد: «نفس اين حادثه به جهت اشتباه محاسباتي تلخ بوده و قابل دفاع نيست و آنچه افکار عمومي را بيش از هر چيز ديگر ناراحت مي‌کند تأخير در اعلام اين موضوع است. براي جبران اين موضوع صراحت در بيان، شفافيت و عذرخواهي گام نخست بود و اکنون نياز است که به تبعات عاطفي اين موضوع پرداخته شود زيرا اين اشتباه يگان‌هاي کشور بوده و بنابراين بايد در اولين فرصت با برگزاري مراسم باشکوه و درشأن اين افراد از خانواده‌هاي داغدار دلجويي شود.»
وي افزود: «اين جبران مي‌تواند دو جنبه ديگر نيز داشته باشد، نخست از جنبه حيثيتي بايد اين افراد را شهيد حساب کنند و پس‌ازآن خدمات مربوط به بيمه صورت پذيرد شايد کمي اين خطا و اين غم را تسکين بخشد.»
لاسجردي تأکيد مي‌کند که در شرايط کنوني تحت‌فشار کشورهاي حاضر در اين حادثه، سازمان حقوق بشر و افرادي که به دنبال فشار سياسي و انساني هستند عليه ما خواهند بود، بنابراين با توجه به شرايط موجود اعلام خطا و بحث پوزش بايد يک‌صدا باشد و جبران خسارت‌هاي مادي و معنوي نيز به‌زودي صورت بپذيرد.
اين کارشناس سياسي ادامه داد: «پس از شفاف‌سازي و صراحت روز گذشته اين مسئله، رهبر معظم انقلاب اسلامي به نيروهاي مسلح دستور دادند که اين اتفاق را بررسي و مراقبت‌هاي لازم را به عمل‌آورند تا ديگر چنين اتفاقاتي صورت نگيرد.»
لاسجردي گفت: «خطاي بشري ممکن است در همه جوامع اتفاق بيفتد آنچه اهميت دارد نوع نگاه به اين مسئله است، رسانه‌ها مقصر اين ماجرا نيستند زيرا در مسائل امنيتي و نظامي در رديف چندم قرار دارند و همواره بايد ملاحظه گر باشند. رسانه‌ها اکنون در شرايط جبران و دلجويي، بايد به سر خط اين مسئله بيايند و در بحث صداقت و عذرخواهي اعتماد را دوباره به مردم بازگردانند.»
*اين حادثه در شرايط عادي رخ نداده است
وي بابيان اينکه چهره سپاه پاسداران تضعيف نشده است، مي‌گويد: «جايگاه سپاه پاسداران تضعيف نشده است، زيرا آن‌ها در معرض تهديد و در حال آماده‌باش کامل بوده‌اند، اگر اين خطا در شرايط عادي و روزمره اتفاق مي‌افتاد موضوع تفاوت داشت اما اکنون نمي‌شود بي‌دقتي را به آنان نسبت داد.»
لاسجردي در پايان خاطرنشان کرد: «اکنون اختلافات و تفرقه‌افکني دشمن از چند جبهه است، نخست بين مردم و مسئولان و پس‌ازآن از منظر جايگاهي ميان ساير کشورها. همواره بر اين باوريم که خون شهدا مي‌تواند کمکي باشد تا اين فضا را بهبود بخشيم و اعتماد سلب شده را بازگردانيم.»