| نفيسه امامي|
قرار گرفتن ايران در مسير پنج کريدور اصلي ترانزيت و حمل ‌ونقل بين‌المللي و داشتن ساحل آبي و مرز خشکي گسترده، همچنين دسترسي به آب‌هاي آزاد و داشتن بنادري که پتانسيل قرار گرفتن بين ۱۰ بندر بزرگ لجستيکي دنيا را دارا هستند و وجود ارتباط کالايي زياد بين کشورهاي اطراف ايران که ترانزيت آنها از ايران هم به لحاظ زمان و هم هزينه مقرون به صرفه‌ است، بيانگر مزيت‌هاي منحصر بفرد ايران محسوب مي‌شود.
موقعيت جغرافيايي ايران مي‌تواند کشورمان را مانند ترکيه داراي نقش هاب ترانزيتي منطقه کند، چرا که هر دو کشور ارتباط دهنده شرق به غرب هستند. البته اين مزيت زماني محقق مي‌شود که شرايط مساوي با ساير مسيرهاي رقيب به وجود آيد.
علاوه بر اين ايران به دليل دسترسي به آب‌هاي آزاد در بخش جنوبي کشور، مي‌تواند همچون کشور امارات نقش هاب توزيع دريايي و هوايي را ايفا کند زيرا وضعيت جغرافيايي جنوب کشور مشابه و در مواردي بهتر از کشور امارات است. اما با اين حال به علت سهولت ارتباط امارات با ديگر کشورها در زمينه ترانشيپ، کارنامه موفق تري نسبت به ايران داشته است.
ايران از نظر موقعيت جغرافيايي در وضعيت مطلوبي قرار دارد و مزيت‌هاي فراواني را براي تبديل شدن به هاب ترانزيت و هاب لجستيک براي منطقه غرب آسيا داراست. ايران قادر است همزمان نقشي مشابه دو کشور امارات و ترکيه را در منطقه ايفا کند.
محمد راستاد معاون وزير راه و شهرسازي و مديرعامل سازمان بنادر و دريانوردي در گفت و گو با «رسالت» گفت: ايران از نظر موقعيت جغرافيايي در شرايط بسيار مناسبي قرار دارد و مي تواند به عنوان هاب ترانزيتي جايگاه خود را در منطقه تثبيت کند، زيرا ايران در دالان هاي ترانزيتي مهم بين المللي و تعريف شده قرار گرفته است و مي تواند سهم عمده اي را از کالاهاي ترانزيتي منطقه به خود اختصاص دهد.
راستاد اضافه کرد: براي اينکه اين قابليت و پتانسيل به فعل برسد و بتوانيم ميزان بيشتري از کالاي ترانزيتي را کسب کنيم، بايد مسير ترانزيتي کشور را از نظر اقتصادي براي صاحبان کالا در موقعيت مناسبي قرار دهيم. بايد مسير ترانزيتي ما که شامل شقوق مختلف حمل و نقل مي شود، انگيزه را براي صاحبان کالا و کشورهاي پيراموني ما ايجاد کند، زيرا در آن صورت مي توانيم به هاب ترانزيتي منطقه تبديل شويم. براي رسيدن به اين هدف بايد محموله هاي ترانزيتي در حداقل زمان ممکن و هزينه از کشور ما عبور کنند.
مديرعامل سازمان بنادر و دريانوردي تصريح کرد: براي اقتصادي بودن و ايجاد مسير رقابتي بايد ابزارها و لوازم مختلف از جمله قوانين و مقررات به گونه اي باشد که به رقابت پذيرشدن مسير ترانزيتي ما کمک کند. فراهم شدن اين ملزومات مي توانددرتبديل شدن ما به هاب ترانزيتي منطقه کمک کند.
راستاد با اشاره به موفقيت بعضي از کشورهاي همسايه در ترانزيت کالا افزود: اين کشورها توانسته اند مسير عبور خود را اقتصادي و مزيت رقابتي ايجاد کنند، البته بنادر کشورهاي منطقه که هاب محسوب مي شوند، هاب ترانشيپي هستند و اين به واسطه روابط اقتصادي آن کشورها است که با سهولت و بدون هيچ محدوديتي در بنادرشان تردد صورت مي گيرد.
وي به موقعيت مناسب بندر چابهار در مسير ترانزيت اشاره کرد و افزود: از کارهايي که مي تواند به توسعه ترانزيت کشور کمک کند، توسعه بندر چابهار است که سرمايه گذاري زيادي براي آن انجام شده است به خصوص با درنظر گرفتن دالان ترانزيتي شمال به جنوب و توافقنامه ترانزيتي که با هندوستان و افغانستان برقرار کرده ايم، مي توانيم انتظار داشته باشيم که در آينده با نقش آفريني بندر چابهار و تخفيفاتي که ارائه کرده ايم، بتوانيم سهم ترانزيت را از بندر چابهار به عنوان دسترسي مهم جديد بالا ببريم.
معاون وزير راه و شهرسازي تصريح کرد: «فاز اول ترانزيتي بندر چابهار که از دو سال قبل به بهره برداري رسيده است و ظرفيت بندر از دو ميليون تن به بالاي هشت ميليون تن رسيده و با توجه به مزيت هايي که قائل شديم حداقل شاهد افزايش۴۰ درصدي تخليه و باربري در بندر چابهار شده ايم. با توجه به قابليت ها و توانمندي هاي بندر چابهار مي توانيم انتظار داشته باشيم، سهم بندر چابهار در حمل و نقل و ترانزيت کشور بيشتر شود. بيشترين مسير ترانزيتي کشور از بنادر جنوبي، بندر شهيد رجايي و در شمال بندر اميرآباد است که مي توان ظرفيت هاي بالا را به ساير بنادر کشور تعميم داد.»
*ضرورت کاهش هزينه و زمان در ترانزيت
علاوه بر وجود موقعيت هاي سوق الجيشي هر کشور براي ايجاد ترانزيت، وجود قوانين تسهيل کننده و فضاي رقابتي براي تبديل شدن به هاب ترانزيتي از اهميت ويژه اي برخوردار است.
آنوش رهام تحليلگر ارشد تجارت خارجي در گفت و گو با «رسالت» با اشاره به مزيت هاي کشور براي تبديل به هاب ترانزيتي، بيان مي کند: «ترانزيت داراي ابعاد نسبي و رقابتي است و ما نتوانستيم مزيت هاي نسبي آن را به مزيت هاي رقابتي تبديل کنيم. مزيت هاي نسبي شامل وضعيت جغرافيايي و دسترسي به آب هاي
آزاد و قرار گرفتن در مرکز انرژي جهان مي شود. ايران اکنون بخش عمده اي از سه آبراهه عبور انرژي و نفت تنگه هرمز است و شمال کشور به درياي خزر و چند کشور ديگر دسترسي دارد.»
رهام ادامه داد:«علاوه بر مزيت جغرافيايي مزيت انرژي و امنيت در ترانزيت داراي اهميت است. ايران داراي امنيت ويژه اي است و هيچ کدام از کشورهاي منطقه داراي امنيت کشورمان نيستند.»
وي با انتقاد از اينکه دولتمردان ما هرگز به صنعت ترانزيت به عنوان صنعت نگاه نکردند، افزود: «ما معتقديم تا ۲۰۰ ميليارد دلار از ترانزيت با وجود زيرساخت هاي فعلي مي توانيم درآمد ارزي داشته باشيم. اما متأسفانه از اين پتانسيل بهره برداري نشده است زيرا شرايط اقتصادي، تجارت و قوانين و مقررات در حوزه تجارت ما امکان رونق ترانزيت را ندارند و قوانين در کشور مخل جريان ترانزيت هستند.»
رهام ادامه داد: «ترانزيت در پيوند با لجستيک عمل مي کند و يکي از راه هايي که هر کشور بخواهد به زنجيره تأمین جهاني بپيوندد، ترانزيت است. ترکيه جايگاه خود را در تأمین زنجيره جهاني در کريدور شرق به غرب پيدا کرده و امروز به کشورهاي حوزه خليج فارس هم وارد شده است. لجستيک در دنيا مانند يک ماشه عمل مي کند و بايد سرعت خدمات را به ترانزيت و لجستيک ديگر کشورها ارائه دهيد.»
اين کارشناس تجارت خارجي اضافه کرد: «امروز بخش اعظمي از نيازمندي هاي قطر را ترکيه تأمين مي کند در حالي‌که دسترسي ما به قطر و اردن، شمال آفريقا و عراق بسيار بيشتر است. متأسفانه نگاه ايران به ترانزيت، نگاه ارزآوري نيست. ترانزيت در دنيا داراي جايگاه ويژه اي دارد و معني متبادر با امنيت را داراست.»
رهام با اشاره به اينکه اين صنعت مي تواند بخش عمده اي از صادرات غيرنفتي ما را جبران کند، گفت: «در کشورهاي توسعه يافته اشتغال بخش خدمات از بخش صنعت بيشتر است. امارات بزرگ ترين کشور صادرات مجدد است، يعني بيش از ۸۰ درصد از کالاهايي که از اين کشور صادر مي شود، در آنجا توليد نشده است. اما مزيت رقابتي آن در بخش ترانزيت و ترانشيپ به حدي بالاست که اکثر کالاهايي که از منطقه توزيع مي شوند، از کانال امارات عبور مي کنند در حالي‌که جايگاه بندر چابهار و بندرعباس به مراتب بهتر از بندر جبل علي است.»
اين کارشناس تجارت با انتقاد از اينکه دولت با بخش خصوصي همکاري نمي کند، افزود: «دولت مشخصا بخش خصوصي را به همکاري دعوت نکرده و اگر بخش خصوصي وارد ميدان شده با ترديد با آن برخورد شده است. صنعت ترانزيت در حرکت اتفاق مي افتد، اما قوانين مربوط به اين صنعت دچار ايستايي شده است. مهم ترين عامل توسعه ترانزيت در هر کشور کاهش هزينه و زمان است. بايد هزينه و زمان ترانزيت در کشور ما کاهش پيدا کند اما هيچ کدام از اين اتفاقات نيفتاده است.»
وي اظهار کرد: «بازرسي هاي مکرر، هزينه هاي بالا و عوارض متعدد مزيت عبور کالا از کشور ما را پايين آورده و اين بازار به دست کشورهاي ديگر افتاده است. تا زماني که تغيير ديدگاه به اين صنعت صورت نگيرد، توسعه در ترانزيت نخواهيم داشت. کريدورهاي ترانزيتي ما با حداقل ظرفيت در حال فعاليت هستند در حاليکه مي توانند تا چندين برابر ظرفيت فعلي فعاليت کنند.» رهام در پايان سخنانش بيان کرد: «شيخ نشين دوبي از محل ترانزيت و صادرات مجدد درآمد بالايي دارد. ترانزيت کالا در اين کشور بدون هزينه هاي مازاد به سرعت انجام مي شود، اما در کشور ما دو روز فقط تشکيل پرونده براي ترانزيت به طول مي کشد. اگر ايران در صنعت ترانزيت رشد کند، ترکيه داراي جايگاه مکمل براي دسترسي به اروپا مي شود، اما هنوز اين اتفاق نيفتاده است.»
بدون شک، در صورت رفع قوانين مخل و زائد و ايجاد فضاي رقابتي در مسير ترانزيت و تبديل شدن ايران به هاب ترانزيتي منطقه و در دست داشتن چنين مزيتي، ديگر امکان حذف کردن ايران از صحنه تجارت بين‌الملل امري غيرممکن خواهد بود و ايران قدرت چانه‌ زني بالايي در صحنه‌ هاي بين‌المللي خواهد داشت.