قصه تکراري اما تلخي است داستان کودکاني که به هر دليل مجبور به ترک تحصيل مي‌شوند، روزهايي که ساير دانش آموزان با صداي زنگ مدرسه در کلاس درس حاضر مي‌شوند اين کودکان در دنياي بزرگسالان مشغول به کار هستند. بسياري از آنها علي رغم ميل باطني و با اسرار خانواده‌هايشان از رفتن به مدرسه منع مي‌شوند و برخي از اين کودکان از سرنوشت تلخي که با ورود به اجتماع در انتظار آنها است اطلاعي ندارند.
بر اساس آمار احصاء شده از سازمان ثبت احوال و تطبيق با ثبت نامي‌هاي جديد در مدارس، ۱۴۱هزار کودک در مدرسه حضور ندارند يا به نوعي از تحصيل بازمانده‌اند که بيشترين تعداد کودکان بازمانده از تحصيل از استان‌هاي سيستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و آذربايجان غربي هستند. در حالي که يکي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين حقوق هر انسان بالاخص در سنين متعارف ابتدايي۶ تا۱۲ سال حق تعليم، تربيت، آموزش و يادگيري است.
مشکلات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي از ديگر موانع براي تحصيل دانش آموزان در اين مناطق است که به دليل نبود اعتبار کافي و بودجه خاص، افراد خير به جذب دانش آموزان اين مناطق تلاش مي‌کنند، تعدادي از دانش‌آموزان هم به خاطر جابه جايي خانواده و مهاجرت نام نويسي نمي‌شوند و يا در مناطق ديگر ثبت نام کرده‌اند که جزء بازماندگان تحصيل محسوب مي‌شوند. برخي کودکان هم به دليل نداشتن اوراق هويتي و مدارک ممکن است در مدارس نام نويسي نکنند و جزء آمار بازماندگان از تحصيل نباشند.
رضوان حکيم زاده، معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش، انسداد بي سوادي را از برنامه‌هاي مهم معاونت آموزش ابتدايي مي‌داند و مي‌گويد: « دستورالعمل انسداد بي سوادي براي استان‌ها ابلاغ شده است تا مديرآموزگاران در مناطق عشايري و نقاط دوردست با تلاش شبانه روزي، کودکان بازمانده از تحصيل را شناسايي کنند و آنان را به مدرسه بازگردانند.»
معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش، با اشاره به فرمان مقام معظم رهبري مبني بر اينکه همه کودکان حتي کودکان فاقد مدارک هويتي، بايد از امکانات آموزشي و تحصيلي بهره‌مند شوند، مي‌افزايد: « وزارت آموزش و پرورش، بدون حمايت سازمان‌هاي بين‌المللي زمينه حضور نيم ميليون کودک اتباع خارجي را در مدارس ايران فراهم کرده است.»
*سازوکارهاي فرهنگي از جمله موانع ادامه تحصيل کودکان
چه راهکاريي براي بازگرداندن کودکان بازمانده از تحصيل به چرخه آموزشي در کشور وجود دارد؟ اين موضوع را از ابراهيم سحرخيز، معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش جويا شديم که در پاسخ گفت: « اين موضوع در برهه‌اي از سوي مجلس شوراي اسلامي مورد پيگيري قرار گرفت و طرحي در اين زمينه تصويب شد که تا مقطع سوم راهنمايي سابق شامل اين طرح مي‌شد.»
اين کارشناس آموزش و پرورش افزود: « سازوکارهاي فرهنگي مهم‌ترين مانع ادامه تحصيل دانش آموزان مي‌شود. براي اينکه دانش آموزان بازمانده از تحصيل به چرخه آموزش بازگردند لازم است که دستگاه‌ قضائي براي رصد اين دانش آموزان پيش قدم شوند چرا که برخي از اين دانش آموزان در خانواده‌هاي بدسرپرست اداره مي‌شوند يا کودکان کار محسوب مي‌شوند.»
وي با تأکيد بر ايجاد مکانيسم تشويق براي بازگرداندن کودکان به چرخه آموزش گفت: «برخي از اين کودکان در روستاها زندگي مي‌کنند يا از عشاير هستند براي همين بايد وسيله اياب و ذهاب براي اين دانش آموزان فراهم کرد يا با ايجاد مدارس شبانه روزي موجب تشويق آنها براي ادامه تحصيل شد.»
سحرخيز، با بيان اينکه برخي از کودکان بازمانده از تحصيل شامل دانش آموزان مدارس استثنايي و کودکان ناتوان جسمي حرکتي هستند، خاطرنشان کرد: « بايد شرايطي را براي حضور اين دانش آموزان در اين مدارس فراهم کرد از جمله اينکه مورد حمايت سازمان‌هاي امدادي از جمله کميته امداد و يا سازمان بهزيستي قرار بگيرند.»
*وجود مشکل کودکان بازمانده از تحصيل از قديم الايام
موضوع کودکان بازمانده از تحصيل هرچند به سال‌هاي گذشته نيز باز مي‌گردد اما شايسته نظام جمهوري اسلامي نيست که کودکان به هر دليلي از تحصيل باز بمانند. سيد حمايت ميرزاده، سخنگوي کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با «رسالت» با بيان اينکه موضوع کودکان بازمانده از تحصيل از قديم الايام وجود داشته است، مي‌گويد: « در حال حاضر کودکان بازمانده از تحصيل در کشور وجود دارد و در آينده نيز وجود خواهد داشت و اينکه بخواهيم آمار کودکان بازمانده از تحصيل را به صفر برسانيم غيرممکن است.»سخنگوي کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در پاسخ به اينکه چه تعداد کودک بازمانده از تحصيل در کشور وجود دارد اظهار بي‌اطلاعي کرد و گفت: « در رابطه با آمار اين دانش آموزان بايد وزارت آموزش و پرورش اين آمار را اعلام کند، اما بيشترين مشکلي که منجر به عدم ادامه تحصيل کودکان دانش آموز مي‌شود مسافت خانه تا مدرسه و نبود سيستم حمل و نقل است. »
وي با اشاره به راهکارهايي براي عدم انصراف دانش آموزان از تحصيل، خاطرنشان کرد: « استقرار مدارس شبانه روزي مدارسي که دانش آموزان هم در آن تحصيل کنند و هم در آن اقامت داشته باشند همچنين فراهم کردن سيستم حمل و نقل براي رفت‌و‌آمد اين دانش آموزان باعث کاهش اين آمار خواهد شد. چرا که برخي از خانواده‌هاي اين دانش آموزان از توان مالي و معيشتي کافي برخوردار نيستند.»
ميرزاده، با بيان اينکه تنها راه مقابله با عدم ادامه تحصيل دانش آموزان «آموزش اجباري» است، عنوان کرد:
« بايد سخت‌گيري‌ها را براي عدم انصراف دانش آموزان از تحصيل افزايش داد از جمله اينکه شرايطي اعلام شود که اين دانش‌آموزان به مدرسه بازگردند براي مثال به افراد بي‌سواد گواهينامه رانندگي نداد يا اينکه مدت سربازي آنها را از دو سال به سه سال افزايش داد.»
*مسائل فرهنگي مهم‌ترين ريشه بازماندگي از تحصيل
مسائل و مشکلات فراواني منجر به ترک تحصيل دانش آموزان از مدارس مي‌شود، سيد محمد باقر عبادي، عضو کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با «رسالت» با بيان اينکه عمده‌ترين مشکل بازماندگي کودکان از تحصيل ريشه در مسائل فرهنگي دارد، خاطرنشان کرد: «دوري راه و مسافت خانه تا مدرسه هم يکي از دلايلي است که باعث مي‌شود تا اين کودکان نتوانند از فرصت آموزشي بهره‌مند شوند. »عضو کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي با تأکيد بر اينکه بايد شرايط و بسترها براي حضور همه دانش آموزان در مدارس فراهم شود، گفت: « دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل مهم‌ترين سرمايه‌هاي کشور هستند که بايد از تحصيل بهره‌مند شوند اين دانش آموزان به عنوان نيروي انساني کشور و از سرمايه‌هاي کشور و از سرمايه نفت هم براي ما با ارزش‌تر هستند. »وي با اشاره به مشکلات دانش آموزان در مناطق محروم براي رفت‌و‌آمد به مدرسه گفت: « وزارت آموزش و پرورش اگر توانايي ساخت مدارس را در مناطق محروم ندارند بايد اياب و ذهاب دانش آموزان را فراهم کنند تا بتوانند به مدرسه بروند. »
عبادي، با تأکيد بر اينکه شايسته نظام جمهوري اسلامي نيست که کودکان بازمانده از تحصيل داشته باشد، اظهار داشت: « با توجه به مشکلاتي که منجر به بازماندگي تحصيل کودکان مي‌شود و عمده‌ترين آن مشکلات فرهنگي است لازم است که با فراهم کردن شرايط ادامه تحصيل اين کودکان آنها به نظام آموزش کشور بازگردند و در آينده شاهد پيشرفت اين دانش آموزان باشيم که به عنوان مهم‌ترين سرمايه نيروي انساني در کشور هستند. »