طلاق در حقوق ایران از ۴ طریق قابل پیگیری و اجراست. هر یک واجد شرایط، مدارک و مراحل مربوط به خود می باشد. این موارد شامل طلاق به درخواست زوجه، به درخواست زوج، به طور توافقی و طلاق از طریق وکالت می باشد.

از سوی دیگر از نظر انحلال نکاح، طلاق به رجعی و بائن تقسیم می شود. هر کدام دارای ویژگی ها و آثار خود می باشد.

در مقاله حاضر به طور کاربردی انواع و اقسام طلاق، شرایط، مدارک، مراحل هر یک به طور کلی از ثبت دادخواست تا اجرای طلاق و سایر موارد مهم بیان می شود.

لینک منبع: www.vakilsharifi.com

لینک برای مطالعات بیشتر: مقالات دعاوی خانواده (طلاق)

طرق مختلف طلاق

به دنبال وقوع اختلافات بین زن و شوهر و عدم حصول تفاهم، زوجین تصمیم به متارکه می گیرند. گاهی با توافق اقدام می کنند. در مواردی ادامه زندگی مشترک برای زن یا مرد سخت و طاقت فرسا می شود. از این رو هر یک اقدام به طرح دعوی طلاق یکطرفه می نماید.‌

در مواردی قبل از وقوع اختلاف یا بعد از آن وکالت در طلاق تنظیم می شود.‌ بدین گونه که پس از حضور طرفین در دفترخانه اسناد رسمی، مرد با اعطای اختیارات کامل به زن، اختیار طلاق را به وی می دهد.‌ ضمن آن همه اختیارات قانونی درج و زن وکیل مرد در مطلقه کردن خود می شود.

ممکن است این امر ضمن سند ازدواج اعطا شود. بهتر است به موجب سند رسمی جداگانه اختیارات کامل به زن توکیل شود.

طلاق به درخواست زوجه

یکی از موارد جدایی زن و مرد، طلاق یکطرفه و به درخواست زوجه است. آنجا که شوهر مخالف طلاق زن است. به دلیل اینکه در حقوق ایران حق طلاق با مرد است. زن باید دلیل متقن طلاق را به دادگاه ارائه دهد.‌

برای اینکه زن بتواند خود را مطلقه کند. باید یکی از شروط ضمن عقد نکاح یا وقوع عسر و حرج خود در زندگی مشترک را اثبات نماید. برای این منظور ادله کافی از جمله عدم پرداخت نفقه، ترک زندگی از سوی مرد، سوءمعاشرت غیرقابل تحمل مرد و… ضمیمه دادخواست می گردد.

از این طریق و سایر موارد که در ادامه می آید و با دفاع صحیح و مناسب، عسر و حرج ثابت می شود.‌ در دعاوی طلاق دادگاه ابتدا قرار داوری صادر می کند. صورتجلسه داوری و تست عدم بارداری زوجه باید ضمیمه پرونده شود.

حکم طلاق به درخواست زن، از سوی طرفین قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر و قابل فرجامخواهی در دیوان عالی کشور است. بعد از صدور حکم نهایی ششماه مهلت اجرای صیغه و ثبت آن می باشد.

در صورتی که زوج از اجرای حکم امتناع نماید.‌ مامور اجرای دادگاه به نمایندگی از مرد در دفترخانه حاضر و حکم طلاق اجرا می شود.‌ اگر در طول ششماه طلاق ثبت نشود، حکم صادره بی اعتبار می گردد.

شروط ضمن عقد نکاح

زن و شوهر ضمن نکاح شروط دوازده گانه ضمن عقد را امضا می کنند. به موجب آن ها زوج متعهد می شود زوجه وکیل و وکیل در توکیل باشد. در صورت تحقق هر یک از شروط با اثبات آن در محکمه خود را مطلقه نماید.

ضمن آن قبول مابذل آنچه از حقوق مالی بخشیده را نیز به زوجه اش وکالت می دهد.‌ به عبارتی زن می تواند هر میزان مهریه را ببخشد و با وکالتی که از شوهر دارد. راساً میزان بذل شده را قبول کند.

از جمله شروط ضمن عقد ازدواج عبارتند از: ترک منزل مشترک از سوی زوج، عدم پرداخت نفقه به مدت ششماه، اختیار نمودن زوجه دوم، سوءمعاشرت مرد و ….

زن با وقوع و اثبات هر یک و ارائه مدارک مکفی علیرغم مخالفت مرد، می تواند با حکم دادگاه طلاق بگیرد. بدون اینکه هیچ بخشی از مهریه را ببخشد.

طرفین می توانند ضمن عقد، هر شرطی که مخالف مقتضای ذات عقد نکاح‌ نباشد را قرار دهند. مانند اجازه خروج زوجه از کشور و ادامه تحصیل وی و غیره.

عسر و حرج موجب طلاق

ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی موارد عسر و حرج زوجه را بیان نموده است. از جمله آن بیماری آمیزشی و مقاربتی مرد، ترک زندگی زناشویی از سوی مرد، ضرب و جرح و… از این لحاظ زن با اثبات هر یک و ارائه دلیل می تواند به طور یکطرفه طلاق بگیرد.

بیشتر بدانید:

عسر و حرج زوجه و نحوه اثبات آن

این ماده موارد عسر و حرج زن و عدم امکان ادامه زندگی مشترک را به طور تمثیلی گفته است. بنابراین اگر موارد مشابهی نیز باشد که سختی و عسرت زوجه در زندگی زناشویی را اثبات کند. دعوای طلاق مطرح و با ارائه دلیل، حکم طلاق قضایی صادر می شود.

طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه

یکی دیگر از موارد طلاق به درخواست زن، عدم پرداخت نفقه است. تمکین از مرد تکلیف شرعی و قانونی زوجه محسوب می شود. تا تمکین واقع نشود، نفقه به زن تعلق نمی گیرد. مگر در مورد زوجه باکره که از حق حبس مقرر در قانون مدنی استفاده کرده باشد. در این صورت علیرغم عدم تمکین، زن مستحق نفقه است.

عدم پرداخت نفقه علاوه بر اینکه مستقلاً دلیل طلاق زن است. یکی از موارد عسر و حرج زوجه نیز می باشد. چراکه با عدم پرداخت هزینه ها، گذران زندگی سخت و دشوار می شود.

نفقه به مسکن، خوراک، پوشاک، درمان و دارو، تحصیل و سایر هزینه‌ای ضروری زندگی گفته می شود. در صورت عدم پرداخت نفقه، زوجه دادخواست مطالبه نفقه ضمن تعیین مدت را به دادگاه خانواده تقدیم می کند.

پس از صدور رای محکومیت زوج و قطعیت آن، اگر در اجرای احکام، مرد با وجود ابلاغ به وی محکوم به را پرداخت نکند. مراتب محکومیت و عدم اجرای حکم ضمیمه دادخواست طلاق از طرف زوجه می شود.

زنی که بدون عذر موجه تمکین نکند ناشزه می گویند. عدم تمکین زن می بایست برای دادگاه اثبات شده باشد. از آنجا که زن ناشزه حقی بر نفقه ندارد. از این رو نمی تواند درخواست طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه نماید.

طلاق به دلیل مفقودالاثر بودن زوج

هرگاه مرد چهار سال تمام غایب مفقودالاثر شود. به نحوی که هیچ خبری از حیات یا ممات وی در این مدت در دست نباشد. زن می تواند به این دلیل دادخواست طلاق بدهد.

در این صورت پس از ارائه دلیل غیبت زوج، دادگاه مراتب را سه بار در روزنامه های محلی و کثیرالانتشار اعلان عمومی می کند. اگر ظرف یکسال از زنده بودن وی خبری نرسید حکم طلاق صادر می شود.

لازم به ذکر است این مورد با طلاق غیابی فرق دارد. در طلاق غیابی زوج یا زوجه خواهان است. به دلیل اینکه خوانده در دسترس نیست. آدرس وی به دادگاه مجهول المکان اعلام می شود.

این امر در حال حاضر با توجه به الزامی شدن ثبت اقامت اشخاص در سامانه ثنا به راحتی امکانپذیر نیست.

طلاق به درخواست زوج

در مواردی زوج راساً اقدام به طلاق می نماید. در این صورت می بایست حقوق مالی زن را پرداخت یا ترتیب پرداخت آن ها را بدهد. به عبارتی اجرای صیغه منوط به پرداخت محکوم به دادنامه طلاق می باشد.

دادگاه ضمن دادنامه در خصوص حقوق مالی زن شامل مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و جهیزیه تعیین تکلیف می کند.‌ ضمن اینکه توافق طرفین در این موارد در دادنامه قید می شود.

زوج در صورتی می تواند زوجه را طلاق دهد که آنچه در دادنامه ذکر شده را تادیه نماید. یا ترتیب پرداخت آن را دهد یا حکم اعسار از پرداخت صادر و قطعی شده باشد یا اینکه زن رضایت دهد.‌

در صورت اخیر زن‌ می تواند اجرای دادنامه را موکول به بعد از اجرای صیغه طلاق نماید. در دعوای طلاق به درخواست مرد، گواهی عدم امکان سازش در قالب دادنامه صادر می شود.

از تاریخ قطعیت دادنامه تا سه ماه مهلت اجرای گواهی مزبور است. پس از انقضای این مدت، مفاد آن بی اعتبار می شود.

طلاق توافقی

گاهی زوجین توافق می کنند به دلیل عدم وجود تفاهم و مایوس شدن از آن، از یکدیگر جدا شوند. در این صورت پس از گذراندن جلسات مشاوره بهزیستی یا به طریق دیگر اقدام به ثبت دادخواست طلاق توافقی می نمایند.

زوجین شرایط و توافقات حاصله را روی کاغد می آورند. طبق توافق و اظهارات طرفین یا وکلای آنها در جلسه رسیدگی گواهی عدم امکان‌ سازش صادر می شود.

توافقات راجع است به حقوق مالی زن، حضانت  فرزند (فرزندان) مشترک، شرایط و مدت ملاقات فرزند مشترک و اجرای شرط مالی اگر در سند ازدواج ذکر شده باشد.‌

پس از صدور دادنامه، زوجین یا وکلای آنها حق تجدیدنظر و فرجام خواهی را سلب و ساقط می نمایند‌. در این صورت گواهی عدم امکان سازش که مدت اعتبار آن سه ماه است. به دفترخانه طلاق جهت اجرا ارائه می گردد.

اگر زوج به هر دلیل از طلاق توافقی منصرف شود و در دفترخانه حاضر نشود طلاق اجرا نمی شود‌. لکن اگر زن منصرف شود.‌ پس از یکبار اخطار به زوجه در صورت عدم حضور، صیغه طلاق اجرا می شود.

ارائه دادنامه قطعیت یافته و برگه تست عدم بارداری زوجه که قبل از صدور دادنامه انجام شده به دفترخانه طلاق الزامی است. اگر در طول این مدت صیغه اجرا نشود، مفاد و مندرجات گواهی از اعتبار ساقط می شود.

بیشتر بدانید:

طلاق توافقی و مراحل آن

طلاق از طریق وکالت

یکی دیگر از راه های طلاق از طریق وکالتی است که مرد به زن اعطا می نماید. وکالت در طلاق سندی است که ضمن عقد نکاح یا به موجب سند مستقل مرد به زن اختیار می دهد خود را مطلقه کند.

مرد ضمن وکالت کلیه موارد لازمه چون قبول مابذل حقوق مالی زوجه، رجعی یا بائن بودن طلاق، اسقاط حق تجدیدنظر و فرجامخواهی دادنامه و حق توکیل به وکیل دادگستری را به زوجه می دهد.

در این نوع، زن به وکیل دادگستری وکالت می دهد. در دادخواست تقدیمی مرد خواهان و زن خوانده است‌.

موارد رسیدگی و اجرای آن مانند طلاق توافقی است. با این تفاوت که در دعوی طلاق با وکالت، زوج در دادرسی حضور ندارد. وکیل دادگستری به وکالت از وی مراحل را از ابتدا تا اجرا و ثبت طلاق انجام می دهد.‌

شرط تنصیف دارایی

بند الف شروط ضمن عقد نکاح شرط تنصیف دارایی را ذکر کرده است. به موجب آن هرگاه درخواست طلاق از سوی مرد باشد و درخواست وی ناشی از تخلف زناشویی زن نباشد. با حصول این شرایط زن می تواند پس از اجرای طلاق دادخواست تنصیف دارایی بدهد.‌

در این صورت دادگاه حکم به تنصیف دارایی مرد که در طول زندگی مشترک بدست آورده را تا نصف اموال وی می دهد. ممکن است کمتر از نصف دارایی حکم صادر شود.‌

ممکن است مرد اموالش را برای در امان ماندن به طور صوری به دیگری انتقال دهد. در این صورت می بایست پاسخگوی ثمن حاصل از فروش مال باشد.

شرط تنصیف شامل ارث بدست آمده مرد در طول زندگی مشترک و اموالی که مجاناً به وی تملیک شده نمی گردد.

انواع طلاق

در حقوق ایران طلاق به رجعی و بائن تقسیم می شود. طلاق رجعی آن است که پس از اجرای صیغه و در مدت عده، مرد حق رجوع به زوجیت سابق را دارد. بدون اینکه صیغه نکاح مجدد خوانده شود.

اصل بر رجعی بودن طلاق است. ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی منحصراً موارد طلاق بائن را برشمرده است. هر طلاقی خارج از موارد ماده مزبور، رجعی محسوب و تابع احکام خود می باشد.

طلاق رجعی

در طلاق رجعی زن هیچ بخشی از مهریه مافی القباله را نمی بخشد. در این صورت مرد می تواند در زمان عده (سه طهر یا سه ماه) به زوجیت سابق رجوع کند.

رجوع ایقاعی است که به طور یکطرفه و صرفاً با اراده مرد محقق می شود. پس از رجوع در مدت عده، نیازی به خوانده شدن صیغه مجدد نکاح نیست. در اینجا همان شرایط نکاح سابق بر روابط طرفین حاکم است.

در مدت عده رجعیه، زن در منزل مشترک زندگی می کند و نفقه می گیرد. لکن رابطه زناشویی بین طرفین برقرار نیست. اگر مرد در طول عده رجوع نکند، صورتجلسه طلاق ثبت می گردد.‌ از اینجا به بعد رابطه زوجیت کاملاً منحل می گردد.

مرد مکلف است ظرف یکماه از تاریخ رجوع، آن را در دفترخانه اجراکننده صیغه طلاق ثبت کند. در غیر این صورت مرتکب جرم می شود.

گاهاً مشاهده می شود رجوع واقع شده و به هر دلیلی ثبت نمی شود. در این حالت، که با انکار طرفین همراه است. می بایست دعوای اثبات رجوع ظرف سه ماه مطرح شود.

طلاق بائن

طبق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی در موارد ذیل طلاق بائن است:
۱- طلاق قبل از نزدیکی.
۲- طلاق یائسه.
۳- طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد.
۴- سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید اعم از این که وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید.

بنابراین طلاق دختر باکره، زن یائسه، خلع و مبارات زمانی که زن به مهریه رجوع ننموده و سومین طلاق پس از سه وصلت پیاپی بائن هستند.

در طلاق بائن با اجرای صیغه، زوجیت سابق کاملاً منحل می شود. از این رو اگر زن و مرد قصد ادامه زندگی را داشته باشند. باید صیغه نکاح جدید با شرایط و توافق جدید شکل بگیرد.

طلاق خلع و مبارات

خلع و مبارات انواع طلاق بائن محسوب می شوند. در طلاق خلع به واسطه کراهتی که زن از مرد دارد. زن همه مهریه یا بخشی از آن یا مالی مازاد بر آن را به مرد می بخشد.

طلاق مبارات آن است که کراهت از سوی طرفین است. در این صورت زن نمی تواند چیزی مازاد بر مهریه به مرد بدهد.

در طلاق بائن، اگر زن در طول مدت عده (سه ماه)‌ به آنچه بذل نموده رجوع نماید. طلاق بائن تبدیل به رجعی می شود.

به رجوع زن در مدت عده طلاق بائن فدیه گفته می شود. با رجوع زن (مطالبه مهریه بذل شده) چون نوع طلاق رجعی شده، مرد نیز می تواند در مدت عده رجوع کند. در ابن صورت زوجیت سابق برقرار می شود. بدون اینکه نیازی به صیغه نکاح جدید باشد.

بیشتر بدانید:

صفر تا صد طلاق

حقوق مالی زن و لزوم تعیین تکلیف آن

حقوق مالی زن که با ازدواج و در ادامه برای وی ایجاد می شود. شامل این موارد است: مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت، جهیزیه ای که آورده و شرط مالی ضمن عقد اگر توافق شده باشد.

دادگاه مکلف است ضمن دادنامه، در خصوص حقوق مالی زن تعیین تکلیف نماید. ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده موارد و شرایطی که لازم است در دادنامه قید شود آورده شده است.

علاوه بر  حقوق مالی، شرایط حضانت و ملاقات فرزند مشترک و نحوه و چگونگی آن نیز مشخص می شود. دختر در نه سالگی و پسر در پانزده سالگی که سن بلوغ است از سن حضانت خارج می شوند.

از سن بلوغ به بعد دادگاه در خصوص حضانت و ملاقات فرزند مشترک مداخله ای نخواهد کرد.

ارتباط مهریه و تمکین با طلاق

مهریه مالی است که از زمان عقد زن مالک آن شده و حق هر گونه تصرفی را در آن دارد. مهریه دو نوع است عندالمطالبه و عندالاستطاعه.

در مهریه عندالمطالبه زوجه هر زمان می تواند آن را مطالبه کند. در نوع عندالاستطاعه، وصول مهریه منوط به ملائت مالی زوج و معرفی اموال وی است.

مهریه ارتباطی با طلاق زوجین ندارد. زن می تواند به زندگی مشترک ادامه دهد. در عین حال مهریه اش را نیز وصول کند که معمولاً این امر رخ نمی دهد. با وقوع اختلافات معمولاً اولین اقدام خانم مطالبه مهریه است.

گاهی زن دلایل طلاق را دارد و می خواهد تمام مهریه را بگیرد. گاهی دلیل متقنی برای طلاق در دست نیست. در اینجا اخذ رضایت مرد به طلاق با بخشش قسمت عمده ای از مهریه در کنار سایر شرایط صورت می گیرد.

زوجه ای که تمکین می کند، حق نفقه دارد. در صورت عدم تمکین بدون عذر موجه و اثبات نشوز، نفقه به وی تعلق نمی گیرد. با اثبات نشوز، مرد می تواند با حکم دادگاه همسر دوم بگیرد.

در این صورت زن نمی تواند به شرط ضمن عقد مبنی بر ممنوعیت اختیار همسر دوم استناد کند و تقاضای طلاق کند. چراکه علت جدایی و مفارقت زوجین، از ناحیه زن است و ارتباطی به شوهر پیدا نمی کند.

اجرای صیغه طلاق

در حقوق ایران طلاق باید به صیغه خاص و طبق شرایط مقرر و تشریفات آن اجرا شود. زن و مرد شخصی را وکیل می کنند که طلاق را اجرا نماید. صیغه طلاق به عربی ادا می شود. بعلاوه دو نفر شاهد مرد عادل و بالغ باید همزمان صیغه را بشنوند.

پس از اجرای صیغه مراتب در دفتر طلاق و دفترکل اداره ثبت احوال ثبت و ضبط می گردد. طلاق زوجین در شناسنامه طرفین ذکر می شود.

دختر باکره راساً و زوجه به همراه همسر جدید می توانند تقاضای حذف نام همسر سابق از شناسنامه را از اداره ثبت احوال ذیربط نمایند.

بذل مدت در عقد موقت

نکاح ممکن است دائم یا موقت باشد. جدایی زوجین در نکاح دائم با طلاق و اجرای تشریفات آن است. لکن در عقد موقت طلاق وجود ندارد.

در این جا انحلال نکاح با انقضای مدت عقد یا بذل بقیه مدت از سوی زوج صورت می گیرد. خواه مدت عقد کوتاه باشد یا طولانی.

در ازدواج موقت نیز ممکن است زن دچار عسر و حرج شود و ادامه زندگی برای وی دشوار شود.‌ در این صورت می بایست ادله کافی مبنی بر عسر و حرج را به دادگاه ارائه دهد. درخواست الزام زوج به بذل مدت نکاح موقت نماید.

دادگاه پس از رسیدگی و احراز زوجیت طرفین، براساس ادله ارائه شده از سوی زوجه مبنی بر عسر و حرج، حکم الزام به بذل مدت صادر می کند.

در مورد شرایط، مدارک و مراحل بذل مدت در مقررات صحبتی نشده است. لکن در مواردی چون اثبات سوءمعاشرت مرد و سایر موارد از مقررات طلاق پیروی می شود.