بهرام قربانپور: این روزها کلید واژه‌هایی نظیر «تنش آبی»، «کاهش شدید آب»، «خشکسالی»، «کم شدن آب سد سفیدرود» و واژه‌ها و تیترهای تلخ و گزنده دیگری از رسانه‌ها و محافل سیاسی استان گیلان به گوش می‌رسد. چه کسی باورش می‌شود که استان همیشه سبز و بارانی گیلان، روزی با این کلیدواژه‌ها و ادبیات اسف بار روبرو شود.

گویا وضعیت به قدری بحرانی است که پای ستاد مدیریت بحران کشور را به استان گیلان و سد منجیل باز کرد و دیگر مسئولان استانی و متولیان امر نسبت به کاهش شدید آب سد سفیدرود (منجیل)، هشدار دادند اما آیا بازدیدهای میدانی و هشدارها و ایجاد واهمه بین کشاورزان از تنش‌های آبی می کاهد و یا اینکه دبی آب پشت سد افزایش می‌یابد!؟ جواب ساده است؛ «خیر»

اقتصاد گیلان بر پایه کشاورزی بنا شده

برای حل این موضوع باید دنبال راه حل های اساسی بود و صرفاً بازدیدهای میدانی، تشکیل جلسه و ابراز تأسف کردن، کارساز نیست. مسئولان خوب می‌دانند که گیلان استانی کشاورزی است و بخش اعظمی از اقتصاد، اشتغال و تولید این استان وابسته به صنعت کشاورزی بوده و به طور کلی توسعه گیلان در هر بخش از مسیر کشاورزی می‌گذرد.

مسئولان ارشد استان این را هم می‌دانند که حدود ۳۰ درصد اشتغال و حدود ۵۰ درصد اقتصاد استان گیلان بر پایه کشاورزی بوده و ۳۰۰ هزار خانوار منتفع از کشاورزی در استان مشغول فعالیت هستند. همچنین این استان کمتر از ۰.۹ درصد خاک کشور را دارد و بیش از ۳.۵ درصدی تولیدات و بیش از ۸ درصد بهره برداری بخش کشاورزی کشور نیز مربوط به گیلان است.

در حال حاضر بیش از ۷۰ نوع محصول کشاورزی در گیلان تولید می‌شود و این استان در تولید ۲۰ نوع محصول در رتبه اول قرار دارد. گیلان با دارا بودن ۳۵ درصد از کل سطح برنج کاری کشور حدود ۳۰ درصد نیاز برنج کشور را تأمین می‌کند. میزان گردش مالی در زراعت و کشت برنج استان گیلان در سال‌های گذشته بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده و ۸۰ درصد امنیت غذایی کشور تحت تأثیر بخش کشاورزی است.

این آمارها نقش، اهمیت و جایگاه کشاورزی گیلان در سطح کشور را نشان می‌دهد و باید مورد توجه و اهمیت ویژه مسئولان قرار گیرد. با شعارزدگی نمی‌توان گره گشایی کرد می‌بایست جهادگونه وارد کارزار خدمت به مردم شد، شعاری که دولت مردمی سیزدهم در کمتر از یکسال فعالیتش، آن را به عینیت تبدیل کرده است، البته این روحیه جهادی و انقلابی هنوز در بین مدیران میانی و پایین دست تزریق نشده و پررنگ جلوه نمی‌دهد، حداقل در استان گیلان اینگونه است.

چالش‌های همیشگی کشاورزان

بخش مهمی از کشاورزی در گیلان با توجه به ظرفیت‌های ذکر شده در تولید محصول برنج است که به همان میزان نیز بهره برداران آن با مشکلات بیشتری مواجه هستند. تعیین قیمت خرید تضمینی برنج، سختی کاشت، داشت و برداشت محصول، افزایش دستمزد کارگران، نبود کودهای شیمیایی مورد نیاز و افزایش قیمت‌ها در این بخش، کیفیت پایین بذرهای گواهی شده، باران‌های سیل‌آسای بی موقع، عدم پرداخت خسارت از سوی بیمه‌ها، واردات برنج در هنگام برداشت و فروش محصول، کمبود منابع آبی هنگام کشت و داشت محصول برنج، از مهم‌ترین مشکلات و دغدغه‌های شالیکاران گیلانی است که همچنان چشم امیدشان به مسئولان است.

حسینی پور یکی از کشاورزان رودباری در گفتگو با مهر با اشاره به چالش‌های صنعت کشاورزی در گیلان، گفت: هزینه‌های سرسام آور در بخش کشاورزی، امان کشاورزان را بریده است و دیگر رغبتی برای کشاورزی بویژه کشت برنج وجود ندارد.

وی با بیان اینکه نسل جدید چندان تمایلی به کشاورزی نشان نمی‌دهند، افزود: افزایش هزینه‌ها و مقرون به صرفه نبودن کشاورزی از یک سو و همچنین سخت بودن این شغل شریف سبب شده تا نسل به نسل انگیزه‌ها نسبت به کشاورزی کاهش پیدا کند.

این کشاورز رودباری با تاکید بر نگاه علمی و دانش محور به صنعت کشاورزی، تصریح کرد: با توجه به شرایط اقتصادی و همچنین دیر بازده بودن روش سنتی، کشاورزی باید به سمت صنعتی و مدرن حرکت کند.

حسینی پور با اشاره مسئله آب کشاورزی و تنش آبی در استان، بیان کرد: اگر مدیریت منابع آبی مناسبی صورت گیرد در گیلان مشکل آب نخواهیم داشت که این موضوع به متولیان امر بر می‌گردد و باید چاره‌ای برای آن بیاندیشند.

وجود آزاردهنده واسطه‌ها و دلالی در بازار خرید و فروش برنج

محمدزاده یکی از کشاورزان رستم آبادی با اشاره به ظرفیت‌های گیلان در بخش کشاورزی و کشت برنج، گفت: بدون شک اقتصاد گیلان با کشاورزی می چرخد و می‌بایست به این بخش توجه ویژه ای شود.

وی با ابراز نگرانی از افزایش کمرشکن هزینه‌های کشاورزی و برنجکاری، افزود: بقدری هزینه‌های کشاورزی بالا رفته که هر چقدر هم قیمت برنج افزایش یابد باز هم این حرفه مقرون به صرفه نیست.

این کشاورز رستم آبادی، وجود واسطه‌ها و دلالی در بازار خرید و فروش برنج را چالش دیگر کشاورزان دانست و بیان کرد: زحمت‌ها و هزینه‌های هنگفت بر دوش کشاورزان است و آن وقت سود ناشی از افزایش قیمت برنج به جیب دلالان می‌رود این انصاف نیست.

محمدزاده با بیان اینکه علمی کردن کشاورزی می‌تواند بر کاهش هزینه‌ها کمک کند، گفت: متولیان کشاورزی استان و کشور باید برای آموزش کشاورزان و تشویق آنها برای کشت علمی و دانش بنیان برنج و دیگر محصولات برنامه داشته باشند.

وی با اشاره به نگرانی کشاورزان به کم آبی سد مخزنی سفیدرود و احتمال وجود تنش آبی در فصل زراعی، افزود: راه برون رفت از چالش کم آبی تشکیل جلسه و بازدیدهای مکرر نیست بلکه باید چاره اساسی برای این موضوع اندیشید.

واردات نابهنگام سهم مهلک اقتصاد و معیشت

اسماعیل زاده یکی از کشاورزان لنگرودی با گلایه از واردات برنج هنگام برداشت، اظهار کرد: ورود برنج‌های خارجی از جمله هندی و پاکستانی در هنگام برداشت، سم مهلک اقتصاد و معیشت شالیکاران است و تمام زحماتشان را به باد می‌دهد.

وی کمبود آب را یکی مهم‌ترین دغدغه‌های شالیکاران گیلانی برشمرد و افزود: اگر چاره‌ای اساسی و علمی برای رفع مشکل اندیشیده نشود، بسیاری از شالیزارهای گیلان خشک خواهند شد و این مهم نتیجه سوئی برای کشاورزی و اقتصاد گیلان به همراه دارد.

این کشاورز لنگرودی با بیان اینکه گیلان تشنه آب نیست تشنه مدیریت است، گفت: مدیریت منابع آبی سال‌ها است که در گیلان رها شده و همین عدم مدیریت صحیح منابع آبی سبب شده تا گیلان پرباران، امروز تشنه آب باشد.

وی، نگاه علمی و پژوهش محور به صنعت کشاورزی بویژه برنج را مورد تاکید قرار داد و اضافه کرد: اغلب شالیکاران گیلانی به روش غرق آبی، کشت می‌کنند و همین موضوع در این شرایط بحرانی آب، به کشت برنج لطمه وارد می‌کند و لذا می‌بایست سبک کشاورزی سنتی تغییر پیدا کند.

شرط اساسی کشاورزی وجود آب مورد نیاز است

ستارمنش یکی از کشاورزی آستانه اشرفیه به تشریح بخشی از چالش‌های پیش روی کشاورزان گیلانی پرداخت و بیان کرد: تعیین قیمت خرید تضمینی برنج، سختی کاشت، داشت و برداشت محصول، افزایش دستمزد کارگران، نبود کودهای شیمیایی مورد نیاز و افزایش قیمت‌ها در این بخش، کیفیت پایین بذرهای گواهی شده، باران‌های سیل‌آسای بی موقع، عدم پرداخت خسارت از سوی بیمه‌ها، واردات برنج در هنگام برداشت و فروش محصول بخشی از دغدغه‌های شالیکاران گیلانی است.

وی با اشاره به محدودیت‌های آبی و احتمال خشکسالی در گیلان، افزود: بی آبی دغدغه جدیدی است که بر بار مشکلات آنها افزوده شده و اگر با همه مشکلات کنار بیایند با کم آبی و نبود آب نمی‌توانند کنار بیایند چرا که شرط، پایه و اساس کشاورزی، وجود آب مورد نیاز است.

این کشاورز گیلانی با بیان اینکه جهاد کشاورزی و متولیان امر باید ارقام دانش بنیان و اصلاح شده در اختیار شالیکاران قرار دهند، گفت: نگاه آموزش محور به کشاورزی باید بیشتر صورت گیرد و می‌بایست ارقامی علمی، اصلاح شده و مقاوم در شرایط گرم و کم آبی در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

آب منطقه‌ای متولی اصلی تأمین آب کشاورزی است

مدیر فنی مهندسی آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به احتمال وجود تنش آبی فصل زراعی، آب منطقه‌ای را متولی اصلی تأمین آب کشاورزی معرفی کرد و گفت: بر اساس قانون وظیفه اصلی تأمین آب کشاورزی بر عهده وزارت نیرو (شرکت سهامی آب منطقه‌ای) می‌باشد برای سازمان جهاد کشاورزی به عنوان مصرف کننده آب وظایفی در راستای کاهش مصرف آب از طریق اجرای پروژه‌ای زیر ساختی تبیین شده است.

مجتبی شاه نظری با اشاره به اجرای پروژه‌ای زیر ساختی در راستای کاهش مصرف آب، بیان کرد: در این راستا در سال جاری ۲۰۰ هکتار از ارضی شالیکاری در برنامه تجهیز و نوسازی قرار داده شده است.

وی اضافه کرد: اجرای حدود ۱۵ کیلومتر پوشش کانالهای آبیاری، اجرای عملیات لایروبی و بازسازی حدود ۲۰۰ هکتار آب بندان، اجرای خط انتقال با لوله ۱۸ کیلومتر و ۷۰ هکتار اجرای سامانه‌های بارانی و قطره‌ای حدود ۸ کیلومتر و آماده سازی ایستگاه‌های پمپاژ در سطح استان نیز در دستور کار قرار دارد.

اهمیت مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی

بر اساس داده‌های آماری، ایران با متوسط بارندگی سالیانه ۲۵۰ میلی متر از مناطق خشک و نیمه‌خشک به شمار می‌رود که در مقایسه با متوسط جهانی ۸۰۰ میلی‌متری کمتر از یک سوم است و تبخیر در کشور نیز دو هزار و ۱۰۰ میلی‌متر و در مقایسه با ۷۰۰ میلی‌متر متوسط جهانی، سه برابر است.

اگرچه وجود چنین اقلیمی برای کشور ما، مقوله‌ای تازه نیست اما آنچه مطرح است اینکه با مدیریت بهینه منابع می‌توان در راستای بهبود اوضاع، گام‌های مثبت و اثرگذاری برداشت. در این میان مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی شاید نسبت به دیگر بخش‌ها، قابل توجه‌تر به نظر آید زیرا سهم چشمگیر مصرف آب در بخش کشاورزی، کشور را با بحران کم‌آبی مواجه کرده به طوری که در حال حاضر پتانسیل آبی کشور، دیگر پاسخگوی نیازهای رو به رشد تقاضای آب در این بخش نیست به این ترتیب است که از مدیریت منابع و بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی به عنوان مهم‌ترین و شاید هم تنها راهکار مقابله با بحران کم‌آبی نام برده می‌شود.

به اعتقاد برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران بخش آب کشور با توجه به محدودیت منابع آب، توسعه پایدار در آینده مرهون مدیریت صحیح در استحصال، نگهداری، انتقال، مصرف و افزایش بهره‌وری است. بر این اساس از راهکارهایی چون صرفه‌جویی و خلق منابع تأمین آب و اصلاح الگوی مصرف استفاده از آبیاری مکانیزه در بخش کشاورزی سخن به میان می‌آید که گاه چنین روش‌هایی می‌تواند راندمان سطح زیر کشت را تا چند برابر هم افزایش دهد.

دست به دامان علمی شدن صنعت کشاورزی

حال در استان گیلان که صنعت کشاورزی با وسعت فراوانی در حال انجام است و از سویی با کم آبی نسبتاً شدیدی هم روبرو است، قطعاً مهم‌ترین نیاز اساسی کشاورزان این استان هم موضوع مدیریت منابع آبی است و همان گونه که مسئولان آن تاکید دارند سعی می‌شود با نظارت صحیح و دقیق بر روند توزیع مطلوب منابع آبی در بخش‌های مختلف حوزه کشاورزی همچون باغداری، گلخانه‌ها، مرغداری‌ها، دام و طیور و زراعت حقابه آب مورد نیاز آن‌ها تأمین شود.

این طور به نظر می‌رسد ایجاد یک شبکه مدیریتی و ساماندهی حوزه‌ها و بخش‌های کشاورزی می‌تواند در آینده بسیاری از کمبودهای حقابه کشاورزان استان را در فصول مختلفی برطرف کند.

به عقیده کارشناسان و صاحب نظران بخش کشاورزی شیوه‌هایی چون بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری مثل قطره‌ای و تحت فشار به جای استفاده از روش‌های سنتی، تغییر الگوی کشت، با بهره‌گیری از بذرهای دارای مقاومت بیشتر در مناطق خشک و کم آب و ضرورت تصویب طرح جمع‌آوری آب باران در کشور تدابیری هستند که می‌توان توسط آن‌ها در زمینه استفاده از منابع آبی برای بخش کشاورزی مدیریتی را فراهم کرد.

از این رو گفته می‌شود با اعمال مدیریت صحیح مصرف آب، جلوگیری از تلفات آب در مزارع، تشویق کشاورزان به اصلاح، بهبود و ایجاد شبکه‌های آبیاری مدرن و در نهایت بهره‌برداری از منابع کشاورزی با کارایی و راندمان آبیاری بالا می‌توان به توسعه کشاورزی پایدار در کشور بویژه گیلان امیدوار بود.