کرونا دیر یا زود با گرم شدن هوا متوقف و روند افزایشی آن کنترل خواهد شد، اما پرسشی که بعد از آن و حتی هم‌اکنون باید از خود بپرسیم این است: آیا در زمان اوج این بیماری اخلاق را بردیم یا باختیم؟ مدیریت بحران و کنترل شرایط و همچنین اتخاذ تدابیر لازم برای پیشگیری از این بیماری به عهده مسئولین ذی‌ربط است و در آن هیچ شکی نیست.
اما مردم در این بین چه نقشی دارند؟ دامن زدن به شایعات، عدم رعایت اصول بهداشتی، سهل‌انگاری در برخوردها و به شوخی گرفتن جدیت این موضوع، القاء ترس و اضطراب به اطرافیانمان با بازگو کردن و نشر اخباری که از صحت و سقم آن‌ها مطمئن نیستیم و دامن زدن به جو بی‌اعتمادی با خائن و دروغ‌گو خواندن مسئولین و در مقابل، قبول بی‌چون و چرای اخبار شبکه‌های آن ور آبی همه نمونه‌ای از کارهایی است که به‌عنوان شهروندان این جامعه نباید انجام بدهیم اما به‌سادگی از کنارش عبور می‌کنیم، تازه این‌ها به کنار، چون ماجرا ابعاد وسیع‌تری دارد و برخی افراد که دستی در بازار دارند، می‌خواهند
به هر طریق ممکن، از آب گل‌آلود برای خود ماهی صید کرده و با احتکار و گران‌فروشی خون هم‌وطنان نگران خود را در شیشه کنند. واقعیت این است که اخبار احتکار ماسک و لوازم ضدعفونی‌کننده همچون ژل و الکل این روزها حالمان را بد کرده است و از خود می‌پرسیم انسانیت سیری چند؟! به‌راستی عده‌ای را چه شده که برای سود حاضر می‌شوند با جان هم‌وطنانشان بازی کنند و نفس شان را به شماره بیندازند؟ یکی از شهروندان ساکن تهران که دو فرزند کوچک دارد و طبیعتا با این حجم از شایعات نگران خود و خانواده‌اش است، می‌گوید: «توانسته بعد از کلی دوندگی و به‌زحمت یکی دو عدد ماسک تهیه کند آن‌هم به قیمت ۵۰ هزار تومان!»
شهروند قمی هم می‌گوید: «ماسک معمولی‌ای که سابق بر این به دلیل آلودگی هوا ۵۰۰ تومان بوده، این روزها حتی با قیمت ۱۰ هزار تومان هم به فروش می‌رسد.» از آن گذشته علیرغم تأکید مسئولین بر عدم کمبود در اقلامی همانند ماسک و لوازم ضد عفونی کننده، داروخانه‌ها می‌گویند این اقلام را تمام کرده‌اند و خیلی‌هایشان برای راحت کردن خیال مشتریان روی درب ورودی داروخانه کاغذی چسبانده‌اند که ماسک و ژل ضدعفونی نداریم! البته طبق بخشنامه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا اطلاع ثانوی داروخانه‌ها مجاز به خرید ماسک نیستند و صرفا مجاز به عرضه موجودی انبار خود هستند چرا که دولت خود توزیع رایگان ماسک را انجام می‌دهد. مهدی یوسفی، رئیس هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران وزارت بهداشت دراین‌باره به ایسنا گفته است:
« با هماهنگی اداره کل تجهیزات پزشکی از وزیر بهداشت درخواست کردیم که توزیع ماسک را رایگان کنیم و آقای وزیر هم با این موضوع موافقت کردند که هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران تا اطلاع ثانوی با دستور وزیر بهداشت تنها مرجع خرید ماسک در کشور است. » طبق گفته‌های مهدی یوسفی، ماسک‌های خریداری شده در اختیار معاونت بهداشتی وزارت بهداشت قرار می‌گیرد و مردم می‌توانند آن‌ها را از پایگاه‌های سلامت، خانه‌ها و مراکز بهداشت دریافت کنند اما نکته قابل تأمل این است که فارغ از سوداگران بازار ماسک، برخی مردم عادی نیز طی روزهای گذشته متأسفانه با هم‌وطنان خود از در عدم انصاف وارد شدند. به‌عنوان مثال در برخی از اپلیکیشن های خرید و فروش، مردم ماسک‌هایی را که ممکن است چندتایی از آن را خریداری کرده باشند با قیمت هایی عجیب و فوق‌العاده بالاتر از آنچه خریده‌اند به فروش می‌رسانند، در این اپلیکیشن ها ماسک فیلتردار تا سقف ۹۰ هزار تومان هم دیده شده است! دیگر اینجا پای مسئولی در کار نیست، این خودمان هستیم که با خودمان بد تا می‌کنیم و اصطلاحا از ماست که برماست. هرچند ناگفته نماند که حس نوع‌دوستی و مهربانی همچنان پابرجاست و خبرهایی هم در صفحات مجازی مبنی بر توزیع رایگان ماسک بین مردم توسط هم‌وطنان خیر و انسان‌دوستمان دیده می‌شود که شاید بتواند تلخی بی‌مهری بعضی دیگر را بشوید و ببرد. طی روزهای اخیر در صفحات مجازی شاهد تصاویری از تولید و توزیع ماسک توسط گروه‌های جهادی بسیج لاهیجان بودیم یا تصاویر یک شهروند آذربایجانی که مغازه کفش‌فروشی دارد و اقدام به توزیع ۲ هزار ماسک رایگان بین شهروندان تبریزی کرده است که این موارد باید در سطح جامعه پررنگ‌تر و عیان‌تر باشد تا در خبرها نخوانیم، گرانی‌ها و سوءاستفاده‌ها تنها مربوط به اقلام بهداشتی نظیر ماسک و ملزومات ضدعفونی‌کننده نیست. کاربری در فضای مجازی از گرانی بی‌سابقه اقلام خوراکی از جمله زنجبیل یا لیمو ترش که این روزها به خوردن آن‌ها توصیه شده، گلایه کرده است.
*از اظهارنظرهای غیرکارشناسانه تا شوخی با قومیت‌ها !
موضوع دیگری که آتش نگرانی‌ها و اضطراب ناشی از شیوع این بیماری را شعله‌ورتر کرده، اظهارنظرهای غیر کارشناسانه و انتشار اخبار بدون منبع موثق و معتبر توسط برخی از مردم است. از توصیه‌های سنتی همچون خوردن سیر و دود کردن اسپند بگیرید تا مرگ حتمی در صورت ابتلا به ویروس. در مقابل کسانی ترس فزآینده القا می‌کنند، عده‌ای نیز با طرح شوخی‌هایی در فضای مجازی سعی در بی‌اهمیت جلوه دادن این بیماری یا در حالت خوش‌بینانه کاهش اضطراب عمومی دارند. عده کمی نیز در نژادپرستانه‌ترین حالت ممکن این ویروس را دستمایه تخریب قومیت‌ها کرده‌اند و آنان را مورد تمسخر قرار می‌دهند که با واکنش تند کاربران مجازی همراه بوده است.
*انتشار آمارهای غیرواقعی
انتشار آمار موارد مشکوک یا فوت شده در شهرهای مختلف از سوی مردم و در فضای مجازی نیز مسئله دیگری است که هر بار توسط وزارت بهداشت تکذیب می‌شود. اما واقعیت این است که در فاصله بین انتشار این اخبار و رد یا قبول آن از سوی نهادهای ذی‌ربط این اضطراب عمومی است که در نوسان قرار می‌گیرد، موضوعی که در نهایت منجر به بی‌اعتمادی عمومی می‌گردد، حال تصور کنید اعلام آمار از سوی نماینده مجلس باشد و رد آن از سوی وزارت بهداشت. در این خصوص معصومه ابتکار، ایمونولوژیست و معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده به نقل از ایرنا می‌گوید: « مهم‌ترین مسئله در مورد بیماری کرونا این است که درباره این بیماری فقط باید علمی صحبت کرد و همه حرف‌ها باید مبتنی بر داده‌های علمی باشد و نباید هر فرد غیرتخصصی اظهارنظر کند. این مسئله نباید سیاسی شود، زیرا این کار غیرانسانی و از اساس غلط است. در این حوزه نباید خبرسازی شود و مردم را با خبرسازی ترساند، این کار هم قطعا اشتباه است. » وی در خصوص شایعات مبنی بر اعلام نشدن تعداد بیماران محتمل می‌گوید: « با توجه به هم‌زمانی این بیماری با پیک آنفلوآنزا اعلام تعداد بیماران احتمالی مبتلا به کرونا در زمان کوتاه امکان‌پذیر نبود. از آنجایی که تشخیص قطعی کرونا فقط با تست‌های ژنتیکی امکان‌پذیر است و تشخیص‌های بالینی این بیماری و آنفلوآنزا شباهت زیادی به هم دارند، نمی‌توان از پزشکان انتظار داشت که با مشاهده بیمار و در فرصت زمانی کوتاهی ابتلا به بیماری را به‌صورت قطعی تشخیص دهند. »
*انتشار تصاویر اشتباه از تدفین کرونایی ها
پخش تصاویر نادرست در فضای مجازی از جمله تصاویری که با عنوان تدفین افراد مبتلا به کرونا در ایران که بعدا مشخص شد آن تصاویر مربوط به خاک‌سپاری یک بیمار مبتلا به تب کریمه کنگو در شهرستان مبارکه اصفهان در سال ۹۶ بوده است و یا انتشار اخبار ناامید کننده و القاء ناامیدی به بدنه جامعه مبنی بر ناکارآمد بودن نظام سلامت کشور در کنترل این بیماری نتیجه‌ای جز افزایش اضطراب جامعه در پی نخواهد داشت که به گفته کارشناسان پزشکی این اضطراب خود باعث کاهش ایمنی بدن و مستعد شدن آن در برابر ابتلا به بیماری می‌گردد. در نتیجه این خود ما مردم هستیم که باید با انتشار دستورالعمل‌های بهداشتی برای یکدیگر و القای امید و همدردی مخصوصا با هم‌وطنان خود در شهرهایی که گرفتار این موضوع هستند از پس مقابله با این بیماری برآییم.
* شایعه‌سازی برای علما
عده‌ای هم در این بین سعی در عقده‌گشایی‌های خود دارند و تلاش می‌کنند با زیر سؤال بردن مراجع و علمای حوزه علمیه آنان را در مقابل نظام سلامت کشور که مبتنی بر اصول علمی است قرار دهند به‌عنوان مثال عده‌ای این‌طور شایع کرده بودند که علمای قم برخلاف نظر کارشناسان با قرنطینه این شهر مخالف هستند. در این زمینه ابوالقاسم علیدوست، مدرس حوزه علمیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با ایسنا در این رابطه می‌گوید: « اخیرا نادانان یا بدخواهان حوزه‌های علمیه، روحانیت و مرجعیت در حد نسبتا گسترده در فضای مجازی وانمود کرده‌اند که مسئولان امر و کارشناسان خواستار قرنطینه قم هستند و این اولیای حوزه و مراجع تقلیدند که مخالفت می‌کنند، این دشمنی و تهمت ناروا را باید زدود. بزرگان دین همیشه جزو سردمداران توصیه به رعایت قانون، احترام به نظر کارشناسان بوده و هستند. » پیش‌تر نیز برخی از مراجع تقلید اعلام کرده بودند که مردم حتما به توصیه‌های پزشکی عمل کرده و نکات بهداشتی را رعایت کنند به‌عنوان مثال آیت‌الله سبحانی در صحبتی گفته بودند، توصیه مسئولان پزشکی مبنی بر عدم حضور در اجتماعات برای ما حجت است.
از طرفی در گزارش روز گذشته پیرامون این بیماری از قول مسعود احمدی، مسئول دفتر خبرگزاری ایرنا در پکن نوشتیم که یکی از ویژگی‌های مثبت و قابل‌تأمل مردم چین به‌عنوان کشوری پرجمعیت برای کنترل این بیماری، پذیرفتن بی‌چون‌وچرای تمهیدات دولتی توسط شهروندانی بوده که درگیر ویروس کرونا بوده‌اند، آنچه متأسفانه ما در کشور خودمان شاهدش نیستیم. به‌عنوان‌مثال می‌توان به رفتار تماشاگران تیم فوتبال سپاهان و اعتراض مسئولین این تیم اشاره کرد که با وجود اعلام فدراسیون فوتبال مبنی بر برگزاری بازی بدون تماشاگر به‌منظور سلامت تماشاگران و بازیکنان در برابر شیوع این بیماری، هواداران این تیم در مقابل هتل خود تجمع کرده و منجر به اتفاقات بعدی شد و یا درحالی‌که مسئولین دستورالعمل تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها را برای کاهش شیوع کرونا اجرایی کردند و از این طریق به دنبال این بودند که مردم بیشتر در منازل بمانند متأسفانه شاهد این هستیم که طی چند روز اخیر مردم به سمت شمال کشور سرازیر شده‌اند و این در حالی است که استان گیلان از استان‌هایی است که خود درگیر این بیماری است.
*بازهم سلبریتی های منفعت‌طلب
در این بین رفتار منفعت طلبانه برخی سلبریتی ها بسیاری از کاربران فضای مجازی را عصبانی کرده است. برخی از کاربران فضای مجازی به مقایسه رفتار این سلبریتی ها با سلبریتی های دیگر کشورها در انجام مسئولیت اجتماعی خود در مواقع بحران پرداختند. به‌عنوان مثال می‌توان به تبلیغ دروغین داروی ضد کرونا توسط یکی از بازیگران خانم در پست اینستاگرامی اش و تبلیغ شرکت تولید کننده این دارو اشاره کرد و یا می‌توان به پست‌هایی از دیگر بازیگران در خصوص این بیماری که با عناوینی چون فاجعه و کابوس از آن یاد می‌کنند و یا این‌که رفتار مسئولین را به قتل‌عام تشبیه کرده‌اند، اشاره نمود. این موارد ثابت می‌کند این سلبریتی ها به خلاف ادعای خود مبنی بر مردمی بودن، تیشه برداشته‌اند و به جان روح و روان مردم افتاده‌اند. در مقابل کاربران به کمک‌های مالی سلبریتی های دیگر کشورها از جمله کمک ۱۰۰ میلیون وونی پارک سو جون و کمک ۵۰ میلیون وونی لی یونگ آئه (بازیگر نقش یانگوم) و جانگ سون بوم برای خرید تجهیزات اشاره کرده و رفتار این سلبریتی های کره‌ای را در مقابل این دست رفتارهای مشمئزکننده سلبریتی های وطنی قرار داده‌اند. البته ناگفته نماند سلبریتی های دیگری هم هستند که به وظیفه اجتماعی خود آگاهند و به پویش‌هایی که به جهت امید دهی و آگاهی بخشی برای مردم راه افتاده، پیوسته‌اند و از معروفیت خود در جهتی مثبت و هم‌راستا با منافع مردم استفاده می‌کنند.
بی‌تردید با توجه به موارد گفته شده، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که در مواقع حساس و بحرانی شدن شرایط کشور و عدم اجرای اهداف پیشگیرانه، تنها مسئولان مقصر نیستند بلکه مردم هم کوتاهی می‌کنند و گاهی نسبت به وظایف خود به‌عنوان شهروند ناآگاه هستند و گاهی نیز آگاهانه سعی در نقش‌آفرینی منفی دارند.