| حانيه مسجودي |
گمرک چين رسما اعلام‌کرد پس از لغو معافيت‌هاي آمريکا، در ماه ژوئن روزانه ۲۰۸ هزار و ۲۰۵ بشکه نفت از ايران خريده است که تنها حدود ۴۶ هزار بشکه در روز کمتر از ماه لغو معافيت هاست.
به نقل از رويترز، آمارهاي گمرک چين نشان داد پس از لغو معافيت‌هاي آمريکا، واردات نفت اين کشور از ايران در ماه ژوئن نسبت به مدت مشابه سال گذشته تقريبا ۶۰ درصد کاهش يافته است.
بر اساس اين آمار، محموله‌هاي نفت خام صادراتي ايران به چين در ماه گذشته به ۸۵۵ هزار و ۶۳۸تن يا ۲۰۸ هزار و ۲۰۵ بشکه در روز رسيد. اين رقم در ماه مي برابر با ۲۵۴ هزار و ۱۶ بشکه در روز بود.
حال با توجه به اين‌که «ماه مي» زمان لغو معافيت‌هاي آمريکا بود؛ روند صادرات نفت در روزهاي آتي چطور پيش‌بيني مي‌شود؟
براي بررسي اين موضوع با نماينده سابق ايران در اوپک و مدير اسبق اموربين الملل شرکت ملي نفت ايران، محمدعلي خطيبي به گفت‌وگو نشستيم که در ادامه مي‌‌خوانيد.
*درشرايطي هستيم که معافيت‌هاي آمريکا درباره تحريم ايران لغو شد و ميزان خريد نفت چين از ايران کاهش يافته است؛ شما سياست و رويه چين را چطور پيش بيني مي‌کنيد؟
«اکنون فروش نفت کشور فقط با تحريم‌هاي آمريکا روبه روست و هيچ کشور ديگري ما را تحريم نفتي نکرده است و مانند تحريم‌هاي پيشين نيست، بنابراين بسياري از کشورها مايل هستند کماکان رابطه تجاري خود را با ايران ادامه دهند. چين به‌تنهايي يک قدرت اقتصادي است و مايل نيست تمام تخم‌مرغ‌هاي خود را در سبد آمريکا بگذارد و ترجيح مي‌دهد از کشورهاي مستقل که زير بليت آمريکا نيستند هم نفت بخرد و اگر يک روز چين تمام نفتش را از کشورهاي وابسته به آمريکا مانند عربستان، کويت و امارات تهيه کند در آينده ممکن است امنيت انرژي کشورشان به خطر بيفتد چراکه ممکن است اين کشورها با يک اشاره آمريکا ديگر به چين نفت ندهند،‌ آن زمان چين در جنگ تجاري با آمريکا تحت‌فشار قرار مي‌گيرد.»
«بنابراين کشورهايي که ازلحاظ اقتصادي و سياسي مستقل هستند ترجيح مي‌دهند باکشورهاي مستقل هم مراوده داشته باشند به‌ويژه براي تأمين نفت، که واردکنندگان سعي مي‌کنند به‌جاي انتخاب دايره‌اي خاص از کشورها مجموعه‌اي از صادرکنندگان نفت را انتخاب کنند، به همين دليل چين، هم از کشورهاي وابسته به آمريکا نفت مي‌خرد و هم از روسيه و ايران.»«همچنين سعي مي‌کند امنيت انرژي خود را فقط به يک جريان خاص سياسي گره نزند و اگر اين کار را نکند آمريکا از اين اقدام به عنوان اهرم فشار استفاده خواهد کرد و در رقابت تجاري با چين جلو مي‌افتد، به همين دليل چين براي امنيت انرژي کشورش هم که شده سعي مي‌کند ازکشورهاي غير وابسته به آمريکا هم نفت بخرد و رابطه تجاري داشته باشد.»
*ماه مي زمان لغو معافيت‌هاي تحريمي ايران بود؛ آيا خريد نفت باقي کشورها از ايران کاهش پيدا مي‌کند؟
«کشورهايي که از جريمه‌هاي آمريکا مي‌ترسند و ابزاري براي رابطه متقابل ندارند، زماني که آمريکا چين را تهديد به تعرفه مي‌کند چين هم درمقابل براي کالاهاي آمريکا تعرفه مي‌گذارد و دست خالي نيست و اروپا هم به همين شکل مقابله مي‌کند، کشورهايي که چنين قدرتي دارند مي‌توانند با ما کار کنند اما بسياري از کشورها مقابل آمريکا خلع سلاح هستند و هيچ ابزاري براي تلافي ندارند، آنها از جريمه‌هاي آمريکا مي‌ترسند و احتياط مي‌کنند اين کشورها در آمريکا منافع دارند و اگر احساس کنند با کوچک‌ترين معامله يا اقدامي منافعشان در آمريکا به خطر مي‌افتد آن کار را نمي‌کنند.»
*در ۴۰ سال اخير مي‌شد کشور را از نياز به صادرکردن نفت خام بي‌نياز کرد اما اين اتفاق صورت نگرفت،‌ آيا هزينه هاي تحريم بيشتر از هزينه تبديل نفت خام به فرآورده است؟
«به طورحتم هزينه تحريم‌ها بيشتر است. من خودم شاهد هستم که از ابتداي انقلاب در زمان بسياري از کارشناسان صاحب نظر در فروش و بازارهاي رقابتي درشرايط تحريمي توصيه ايران پالايشگاه‌هاي صادراتي بسازد آن زمان بسيار ارزان بود و مي‌شد با هزينه‌هاي بسيار کم پالايشگاه ساخت، اما در مقابل هم نظراتي بود که بايد خودمان بتوانيم پالايشگاه بسازيم و براي ساخت آن نيازي به خارج از کشور نداشته باشيم اما خوشبختانه مدتي است که توان پالايشگاه ساختن را پيدا کرديم مانند ستاره خليج‌فارس و پالايشگاه دوم اراک. بنابراين هزينه ساخت پالايشگاه و تبديل نفت به فرآورده بسيار کمتر از تحريم‌هاست. ضمن اين‌که هزينه‌اش جبران مي‌شود، همچنين تبديل فرآورده که باعث از دست رفتن نفت خام نمي‌شود اين اقدام موجب ايجاد صنايع جنبي کوچک مي‌شود و به اشتغالزايي کمک و درآمدزايي مي‌کند اين ارزش‌افزوده هزينه‌هاي خودش را به‌دست مي‌آورد.»
«اما متاسفانه از زمان دولت اصلاحات به دليل غفلت، روند پالايشگاه‌سازي متوقف شد، پيش از آن همواره شرکت‌نفت درحال ساخت يک پالايشگاه بود و ديديم در يک بازه زماني پاي‌کار ايستادند و پالايشگاه اراک و بندرعباس را ساختند، اما بعد از سرکار آمدن دولت اصلاحات گفتند واردکردن فرآورده‌هاي نفتي به‌صرفه‌تر است و ساختش ‌صرفه اقتصادي ندارد، البته کارشناسان اين تفکر را قبول ندارند.»
«به‌هرحال اين ايده باعث متوقف شدن ساخت پالايشگاه شد و با واردات بي‌رويه محصولات نفتي را به‌اندازه ۱۰ الي ۲۰ پالايشگاه وارد و دود کرديم، اگر اين پالايشگاه‌ها را ساخته بوديم ثروتي براي کشور و در شرايط تحريم به نفع اقتصاد نفتي بود، فروش فرآورده در اين زمان‌ها راحت‌تر از نفت خام و کم ريسک تر است، اما ديديم که قرارگاه خاتم‌الانبيا همت کرد و پالايشگاه ستاره خليج‌فارس را ساخت و توانستن را نشان داد که مي‌توان بدون نياز به خارجي‌ها در داخل پالايشگاه‌هايي عظيم ساخت.»
«اکنون موضوعي در مجلس مبني بر اين‌که بايد پتروپالايش بسازيم مطرح شده است،‌ پتروپالايش يعني مجموعه‌هايي که هم پتروشيمي باشد و هم پالايشگاه و اين بسيار خوب است و بايد ۳۰ سال پيش اين طرح اجرايي مي‌شد. کارشناسان دراين مدت مرتب چنين طرح‌هايي را پيشنهاد مي‌کردند اما مجلس و دولت از آن استقبال نمي‌کردند، متاسفانه رقبا در بازارهاي تضمين شده از ما جلوتر هستند و همين کشورهاي منطقه در امور صادرات فرآورده‌هاي نفتي هم خودشان پالايشگاه‌هاي زيادي ساختند و هم درخارج از کشور پالايشگاه خريدند و حتي بعضي از پمپ‌بنزين‌هاي خارج از کشورشان را هم خريدند و اين زنجيره را تکميل کردند، ‌اما مجلس و دولت با اين سياست‌ها غفلت کردند ما مي‌توانستيم پالايشگاه‌هايي را در داخل و خارج گسترش دهيم اما نداديم و از غافله عقب هستيم.»
«در کنار تمام ايده‌هاي ساخت پالايشگاه‌هاي بزرگ گفته مي‌شد اين کار زمانبر است و مي‌توانيم با ساخت پالايشگاه‌هاي کوچک معروف به ميني‌ريفاينري، در هر استاني کمک زيادي به پالايش کنيم و هرچقدر تعداد پالايشگاه‌ها بيشتر باشد ازنظر امنيتي بهتر و آسيبش کمتر است، اما نتيجه روش‌هاي نادرست اين شد که ما حتي از رقباي منطقه خودمان هم عقب هستيم.»
*اشاره کرديد که زمان دولت اصلاحات روند ساخت پالايشگاه متوقف شد، اين زمان به تصدي بيژن زنگنه در وزارت نفت مربوط است، همچنين پالايشگاه‌هاي ستاره خليج‌فارس در دولت‌هاي نهم و دهم ساخته شد و زنگنه با شروع به کار دولت يازدهم مجدد به‌عنوان وزير نفت منصوب شد، بنابراين در اين بازه‌هاي زماني بيشترين دوره تصدي وزارت نفت متعلق به زنگنه بوده؛‌آيا اين تصميمات متوجه اوست؟
«در دولت اصلاحات بيژن زنگنه، وزير نفت بود و با پالايشگاه موافق نبود و دلايلي داشت که شايد ازنظر خودش قابل‌قبول بود اما از ديد کارشناسان اين‌طور نبود و امروز آثارش را هم مي‌بينيم که باعث شد هزينه چندين پالايشگاه‌ را به‌صورت بي‌رويه براي فرآورده‌هاي نفتي وارد کنيم و پالايشگاه‌ها با تعدادي محدود باقي بماند.»
*يعني اتفاقاتي که براي نفت کشور افتاده متوجه زنگنه است؟
«موضوع فرديت نيست، اين‌يک فکري بود که زنگنه به‌عنوان وزير از آن حمايت مي‌کرد و باعث شد پالايشگاه سازي داخل را مورد استقبال قرار ندهند و در دولت احمدي‌نژاد تلاش شد بيشتر براي ميعانات گازي پالايشگاه ساخته شود و به آقاي هامانه و نوذري هم براي ساخت آن(پالايشگاه ستاره خليج‌فارس) فشار آوردند، ستاره خليج‌فارس متشکل از ۳ پالايشگاه ۱۲۰ هزار بشکه‌اي است درواقع ۳۶۰ هزار بشکه خروجي دارد، و انرژي بسياري براي ساخت آن صرف شد اما نياز بود براي ساخت پالايشگاه‌هاي نفت خام هم کار کنند، از آن زمان در مورد پالايشگاه‌هاي نفت خام غفلت کلي صورت گرفت.»