|  گروه اجتماعی| 
از سی‌ام بهمن‌ماه که مقامات وزارت بهداشت، مرگ دو نفر براثر ابتلا به کرونا را تأیید کردند، حدود دوهفته‌ای می‌گذرد و اکنون تعداد موارد مرگ ناشی از آن در سطح جهان از سه هزار تن فراتر رفته و این آمارها اثبات می‌کند، سیستم ایمنی همه آدم‌ها به جهت نوپدید بودن کوید ۱۹ و رموز ناشناخته آن برای شبیخون کرونا آماده نبوده است، در این میان برخی نظریه‌ها و فرضیه‌های مختلف هم مطرح‌شده که هنوز قابل‌اثبات نیستند. 
دستکم ما این روزها می‌دانیم، از نخستین تماس با ویروس تا پدیدار شدن نشانه‌های اولیه بیماری گاهی چندین هفته طول می‌کشد و تفاوت بسیار مهم و اساسی بیماری کرونا با آنفلوآنزا، نبود واکسن برای ویروس جدید است. نبود واکسن به این معنا است که افراد جامعه کار دشوارتری برای محافظت از خود در برابر کرونا خواهند داشت. البته با در نظر داشتن برخی اقدامات و موارد احتیاطی می‌توان تا حدودی از سرایت بیماری و ابتلای به آن پیشگیری کرد. اما به هر ترتیب در این روزهای پر نشیب و فراز و با همه ابعاد و پیدا پنهان کرونا، همه در انتظار سیر نزولی و کاهنده بیماری و یافتن روزنه امیدی هستند و فرضیه‌های متعددی هم مطرح می‌شود که با توجه به ناشناختگی و نوپدید بودن این ویروس، هنوز به‌درستی نمی‌دانیم کدام‌یک از فرضیه‌ها می‌تواند مقرون به‌واقع باشد و تیر خلاصی بر پیکره کرونا وارد سازد. 
نخستین فرضیه که چشم امید همه ما را به بهار دوخته، افزایش دماست. می‌گویند با گرم‌تر شدن هوا همه‌چیز بهتر می‌شود و ویروس جدید کرونا با نام کوید ۱۹ رفتاری همانند آنفلوآنزا از خود بروز می‌دهد. اما این موضوعی نیست که بتوان به‌راحتی در مورد آن نظر مشخصی ارائه کرد و  با توجه به این‌که از شیوع این ویروس زمان زیادی نگذشته، هنوز دانشمندان نمی‌توانند نسبت به این ویروس اظهارنظر قطعی داشته باشند. بااین‌همه، طبق گفته‌های دکتر امیرهوشنگ جلالی، متخصص گوارش و غدد و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های چین، این ویروس در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد پایدار است و می‌تواند برای چندین سال در ۶۰ درجه زیر صفر زنده بماند اما در دما‌های بالاتر، مقاومت این ویروس کاهش پیدا می‌کند. 
فرضیه بعدی این است که کودکان به کرونا مبتلا نمی‌شوند و از این بابت جای نگرانی نیست اما به‌تازگی گفته می‌شود که کودکان هم به این بیماری مبتلا خواهند شد منتها درصد ابتلای آنان نسبت به جمعیت بزرگسال بسیار کمتر است و حتی برخی از متخصصان بیماری‌های عفونی معتقدند، این بیماری در کودکان خفیف‌تر از بزرگسالان است. اما ازآنجایی‌که این بیماری جدید است و شکل‌های مختلفی می‌تواند داشته باشد، ممکن است منجر به بیماری شدید کودکان هم بشود. در مورد میزان مرگ‌ومیر کودکان در صورت ابتلا هم می‌توان به تحقیقات انجمن پزشکی آمریکا استناد کرد که عنوان‌شده است: «میزان مرگ‌ومیر در رده سنی بالای۸۰ سال سه درصد ثبت‌شده اما در رده سنی ۹سال یا کمتر هیچ مورد مرگی به ثبت نرسیده است. میانگین مرگ‌ومیر در میان افرادی که سنشان بین ۳۰ و ۷۹ سال است به بیش از ۸۰ درصد رسیده است.»
فرضیه دیگری که می‌توان در اینجا مطرح کرد، مؤثر بودن یا نبودن استفاده از ماسک است، یکی از صحنه‌های پرتکرار این روزها، استفاده از ماسک برای پیشگیری از انتقال ویروس است. اما دکتر «دیوید کارینگتون» استاد دانشگاه لندن، گفته است: «استفاده مرتب از ماسک صورت توسط مردم ،راه مؤثری برای جلوگیری از انتقال ویروس و باکتری‌های موجود در هوا نیست. راه انتقال «بیشتر ویروس‌ها» از هواست. علت مؤثر نبودن ماسک این است که آن‌ها معمولا شل هستند، فیلتر هوا ندارند و با پوشیدن آن‌ها، چشم‌ها همچنان در معرض هوا قرار می‌گیرند.» گروهی دیگر معتقدند، پوشیدن ماسک می‌تواند خطر انتقال ویروس از خطر «پخش شدن» از طریق عطسه یا سرفه را کاهش دهد و نوعی محافظت در مقابل انتقال دست‌به‌دهان فراهم آورد، این گروه تأکید می‌کنند که استفاده از ماسک فقط برای گروه‌های آسیب‌پذیر و افرادی که دچار سرماخوردگی هستند، مؤثر است. 
آنچه ذهن همه مردم را این روز‌ها به خود مشغول کرده این است که آیا افراد بهبودیافته دوباره به کرونا مبتلا می‌شوند؟ این پرسش، فرضیه بعدی است که در ارتباط با کرونا ویروس مطرح می‌شود، مهندس یونگ اووی استاد بیماری‌های عفونی دانشکده پزشکی در سنگاپور، گفته است: «با توجه به این‌که اطلاعات مربوط به ویروس کرونا جدید است، نمی‌توان گفت بدن بیماران بهبودیافته تا چه مدت در برابر ویروس کرونا از آن‌ها محافظت می‌کند؟» به‌تازگی مطرح شد، یک بیمار در ژاپن پس از بهبودی، دوباره به ویروس کرونای جدید مبتلا شده است. سانگ تای – معاون مرکز کنترل بیماری‌های محلی در استان گوانگدونگ در جنوب چین – هم اعلام کرده است که تاکنون ۱۴ درصد از بیماران مرخص شده در این استان دوباره مبتلا به بیماری کوید۱۹ شده و آزمایش ویروس جدید کرونای آن‌ها مثبت بوده است. همین خبر در مورد بیماران ترخیص شده در سرتاسر چین از سوی یک مقام دولتی در کمیسیون بهداشت ملی چین تکرار شده است. می‌گویند ابتلای مجدد ممکن است با مشکلات سیستم ایمنی بدنی بیماران ارتباط داشته باشد، به این معنا که بیمار در ابتلای اول به‌اندازه کافی آنتی‌بادی به‌منظور ایجاد ایمنی نسبت به ویروس کرونای جدید تولید نکرده و درنتیجه می‌تواند دوباره یا چندباره به ویروس مبتلا شود. این احتمال هم هست که ویروس کرونای جدید حداقل در بخشی از مبتلایان به‌صورت «دومرحله‌ای» عمل می‌کند. به این معنی که در فاز اول بیماری آلودگی و ابتلا ایجاد می‌شود اما برخی از علائم بیماری خفته می‌مانند و در مرحله دوم، فعال شدن ویروس نمود پیدا می‌کنند.
*فرضیه نخست: ناشناخته بودن ویروس و احتمال ابتلای کودکان
حال به‌منظور تبیین دقیق‌تر این فرضیه‌ها و بررسی پرونده «کرونا ویروس» با صاحب‌نظران به گفت‌وگو پرداخته‌ایم، ازجمله «دکتر تقی احمدزاده» از فعالان حوزه سلامت که در تحلیل موارد پیش‌گفته به «رسالت» می‌گوید: ویروس کرونا یک ویروس جهش‌یافته است، وگرنه کرونا ویروس‌ها، ویروس‌هایی هستند که عامل ۱۵ درصد از سرماخوردگی‌ها و مشکلات تنفسی هستند و معمولا بروز و ظهور آن‌ها در فصول سرد سال یعنی زمستان‌است و بعد هم رفع می‌شوند اما اگر سیستم ایمنی فرد مشکل داشته باشد، وضعیتش حاد می‌شود اما کوید ۱۹ یک ویروس جهش‌یافته است، کد ژنتیکی ویروس‌های جهش‌یافته، تغییر می‌کند، ما حتی به‌درستی نمی‌دانیم که آیا کودکان در معرض خطر هستند یا نیستند، قبل از این تصور می‌کردیم فقط بزرگسالان و افراد در سنین بالا با این بیماری درگیر می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند اما هم‌اینک با چهره تازه‌ای از ویروس روبه‌رو هستیم، ویروسی که می‌تواند برای جوانان و کودکان هم مشکل‌ساز باشد. بر همین اساس باید  تأکید کنیم جوامع انسانی نسبت به این ویروس‌ها آشنایی ندارند یعنی بدن همه افراد، اصطلاحا با این آنتی‌ژن‌ها آشنا نیست و به این دلیل، آنتی‌بادی وجود ندارد، آنتی‌بادی یعنی آن ماده‌ای که بدن ما علیه آنتی‌ژن‌ها می‌سازد، وقتی این ویروس‌ها به جامعه‌ای ورود می‌کند که هیچ آنتی‌بادی در بدن آدم‌ها وجود ندارد، چه فرد را بیمار بکند و چه نکند به فرد منتقل خواهد شد و او را ناقل می‌کند. این ویروس برخلاف آنفلوآنزا است، در آنفلوآنزا فرد ۵ تا ۶ روز ناقل ویروس است درصورتی‌که براثر ابتلا به کرونا، فرد ۱۴ روز ناقل خواهد بود چه فرد علائم داشته باشد یا نداشته باشد، این ویروس با عطسه و سرفه و دست مالیدن بر روی سطوح منتقل می‌شود، افرادی که قوی نیستند، چون بدنشان توان و طاقت ندارد تا در برابر بیماری مبارزه کند، به‌محض ابتلا، علائم بالینی را نشان می‌دهند یعنی به‌عنوان‌مثال ریه‌هایشان دچار مشکل شده و با مسائل گوارشی روبه‌رو می‌شوند.»
«دکتر حسین عرفانی»، رئیس اداره مراقبت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت هم در گفت‌وگو با« رسالت» تأکید می‌کند: ما با یک بیماری نوپدید روبه‌رو هستیم و چون سابقه مواجه قبلی انسان‌ها با آن وجود نداشته، افراد بالغ به نسبت کودکان براثر حضور در اجتماع، زودتر با این بیماری درگیر می‌شوند و ویروس کوید۱۹ سه ویژگی دارد، اول این‌که نوپدید است، دوم، سرایت بالا دارد و سیستم تنفسی را درگیر می‌کند و طبق آخرین مطالعات ظرف یک‌دو سال آینده تعداد قابل‌توجهی از انسان‌ها ممکن است به کرونا مبتلا شوند.اما علم پزشکی و پیراپزشکی نشان داده که در ابتلای مورد اول با دوم و دوم با سوم و … هر بار قدرت بیماری‌زایی به‌احتمال‌زیاد خفیف‌تر می‌شود.
«دکتر مینو محرز» عضو کمیته کشوری بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت و از دیگر متخصصان بیماری‌های عفونی هم عنوان می‌کند: «این بیماری تازه اپیدمی شده و همه گروه‌های سنی مبتلا می‌شوند اما کسانی که بدحال بوده و احتیاج به بستری شدن دارند، دارای سنین بالاتری هستند و یا افرادی که به بیماری زمینه‌ای دچار بوده و سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و به همین علت درصد ابتلای کودکان کمتر است.»
*فرضیه دوم: با گرم‌تر شدن هوا، ویروس از بین می‌رود
دکتر تقی احمدزاده، در رابطه با فرضیه گرمای هوا و از بین رفتن ویروس این‌گونه توضیح می‌دهد: «کوید ۱۹ بسیار ناشناخته است و ما هنوز رفتار جامعه‌شناختی این ویروس را نمی‌دانیم و حتی از نحوه گسترش آن در جامعه هم بی‌اطلاعیم ولی می‌توانیم تأکید کنیم که با توجه به آنچه ما از این ویروس شاهد بوده‌ایم، رفتارش چندان به گرما و سرما ارتباطی ندارد. اما درمجموع گرما دو کمک می‌کند، اول این‌که به خاطر آفتاب و گرمای بیشتر، بخارات سرفه و عطسه را زودتر از بین می‌برد و براثر تابش آفتاب و خشک شدن محیط می‌تواند ویروس را از بین ببرد. دوم این‌که در تابستان، گردهمایی‌ها و تجمعات کمتر اتفاق می‌افتد و فقط همین دو اتفاق است که ممکن است به کاهش انتشار ویروس کمک بکند.»
دکتر حسین عرفانی با تأکید بر این‌که خانواده کرونا و ویروس جزء بیماری‌های سرماخوردگی هستند و ویروس‌های سرماخوردگی به‌صورت مشترک سرمادوست هستند، تشریح می‌کند: «این ویروس به‌طور مستقیم در شرایط سرد آب و هوایی قدرت تکثیر و سرایت بیشتری دارد و وقتی به‌طور غیرمستقیم مردم در فضاهای دربسته و محدود تجمع می‌کنند، بازهم این قدرت سرایت وجود دارد بنابراین با ورود کشور به فصول گرم سال، می‌توانیم این دو پشتیبانی ویروس را از آن بگیریم و شرایط جغرافیایی هم در کنترل ویروس می‌تواند به ما کمک کند اما نکته بعد این است که کره زمین دو نیمکره شمالی و جنوبی دارد و فصل بهار و تابستان با فصل پاییز و زمستان در نیمکره بعدی همراهی دارد و ویروسی می‌تواند چرخه انتقال سالانه بین کشورهای مختلف را در سطح دنیا پیدا کند که دو نیمکره را درگیر کند. اگر کشورهای نیمکره جنوبی درگیر نشوند با گرم شدن می‌توانیم خوشبین باشیم.»دکتر مینو محرز، تأکید می‌کند: «با گرم‌تر شدن هوا این ویروس از بین می‌رود به دلیل این‌که مثل باقی ویروس‌ها در محیط گرم و خشک زودتر نابود می‌شود.»
*فرضیه سوم، قرنطینه کردن یا نکردن، مسئله این است
دکتر حسین عرفانی در پاسخ به این سؤال که قرنطینه چقدر می‌تواند از سرعت انتشار ویروس بکاهد، عنوان می‌کند: «ما دارای یک قرنطینه و یک جداسازی یا ایزولاسیون هستیم، قرنطینه به این معنا که اگر فردی با منبع آلودگی در تماس بوده باشد، می‌گویند بهتر است به‌منظور جلوگیری از فراگیر شدن بیماری یا عامل خطرساز ترددش را محدود کند تا بیماری به دیگران سرایت پیدا نکند. قرنطینه جمعی در ووهان اجباری هست. در این نوع قرنطینه، هیچ منبع علمی‌ای نمی‌تواند بگوید که مؤثر هست یا می‌تواند تأثیر معکوس بگذارد اما قرنطینه فردی می‌تواند تأثیرگذار باشد، شرط قرنطینه فردی این است که فرد با یک منبع آلودگی تماس داشته باشد نه این‌که همه خودشان را قرنطینه کنند.  بحث ایزولاسیون هم به این معناست که فرد با منبع آلوده تماس داشته و دوره کمون یا نهفتگی طی و فرد مبتلا شده باشد، در دوره ابتلا و واگیری که امکان سرایت به دیگران هست، فرد را به‌عنوان یک بیمار جدا می‌کنند تا بیماری به کسی منتقل نشود و درواقع قرنطینه قبل از ابتلاست یعنی در دوران کمون و ایزولاسیون بعد از ابتلا و در دوره واگیری است. اکثریت جامعه، هیچ علامتی از بیماری ندارند و با راه‌های پیشگیری ازجمله شست‌وشوی دست‌ها، روبوسی نکردن و دست ندادن، عدم حضور  در فضاهایی که تراکم جمعیتی بالاست و تقویت سیستم ایمنی می‌توانند از مبتلا شدن به این بیماری جلوگیری کنند اما اگر کسی علائم عفونت حاد تنفسی دارد، ممکن است به‌احتمال ضعیف کرونا باشد و البته احتمال دارد آدم‌های سالمی باشند که به این ویروس مبتلا شده‌اند و چون درمان تخصصی‌ای وجود ندارد باید در خانه باشند و با استراحت و مصرف مایعات این دوره را بگذرانند، در این شرایط هم سیستم ایمنی آن‌ها بهتر عمل کرده و زودتر بهبود پیدا می‌کنند و هم بیماری را به دیگران منتقل نمی‌کنند و چرخه ابتلا به بیماری کنترل می‌شود.» 
دکتر تقی احمدزاده با اشاره به این‌که پیش از توضیح در مورد قرنطینه کردن یا نکردن تأکید می‌کند که «کارشناسان بهداشت باید در هر محله‌ای حضور پیداکرده و مسیرهای انتقال ویروس را دنبال و ضدعفونی کنند و از طرفی توزیع مواد ضدعفونی‌کننده فردی بیشتر شود تا افراد بتوانند وسایل شخصی خود را تمیز کنند.  نکته دیگر این است که مقامات مسئول از طریق رسانه‌ها به میزان آموزش‌ها و آگاهی‌های شهروندان بیفزایند. اما بر این اعتقاد هستم که اگر پیش‌تر با اتخاذ تدابیری خاص، محدودیت تردد و رفت‌وآمد در شهر قم وضع‌شده بود، سرعت ورود آدم‌ها به بیمارستان کم می‌شد و وقتی سرعت ورود کم می‌شود، می‌توان در مقابله با بیماری موفق‌تر عمل کرد، چون وقتی تردد به بیمارستان افزایش می‌یابد، کادر درمان به علت فرسودگی و خستگی برای رسیدگی به بیماران دچار مشکل می‌شوند و حتی ممکن است کادر درمان هم براثر استرس و خستگی به این بیماری مبتلا شوند. البته منظورم قرنطینه نیست چون این اقدام علمی نبوده و نخواهد بود اما محدود کردن مناطق و مراکز بروز اولیه ابتلا به ویروس کرونا  یکی از مهم‌ترین حلقه‌های زنجیره مقاومت در برابر گسترش و انتشار این بیماری است.»
دکتر مینو محرز می‌گوید: «قرنطینه به معنای سابق اصلا وجود ندارد. ما باید خودمان در صورت ابتلا رعایت کرده و خودمان را قرنطینه کنیم.»
*فرضیه چهارم: ابتلای دوباره افراد به ویروس کرونا بعد از بهبودی
دکتر محرز  تأکید می‌کند: «چندان از همه‌گیری و اپیدمی این بیماری نگذشته و هرروز با یک مسئله جدید روبه‌رو هستیم ، چون یکی از خصوصیات کوید ۱۹ این است که قدرت سرایت بالایی دارد و تعداد کسانی که بیمار شده و بهبود پیدا می‌کنند بیشتر از تعداد کسانی است که به نوع بدخیم آن مبتلا شده و باید بستری شوند درنتیجه اگر این بیماری در جامعه بگردد و افراد متعددی را مبتلا کند به‌مرور از چرخش ویروس کم می‌شود و به دلیل این‌که اپیدمی شروع‌شده باید شاهد مبتلایان بیشتری باشیم اما اگر رعایت کنیم و در تجمعات حضور نداشته باشیم، کمتر مبتلا می‌شویم و این بیماری راحت‌تر کنترل خواهد شد. با این اوصاف هنوز هم دقیق نمی‌دانیم کسی که مبتلا می‌شود امکان برگشت بیماری‌اش وجود دارد یا ندارد.»
دکتر تقی احمدزادهعنوان می‌کند: «همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، این ویروس نوپدید است و هنوز دانش ما در رابطه با کرونا کافی نیست اما در خبرها دیده‌ایم و خوانده‌ایم که تعدادی از مبتلایان به کروناویروس جدید پس از بهبودی کامل، دوباره به این ویروس آلوده‌شده‌اند.»
«دکتر حسین عرفانی» می‌گوید: «احتمال دارد این ویروس به‌صورت ضعیف در بدن فرد بعد از بهبودی کامل باقی بماند تا شرایط مجددی برای ظهور آن فراهم شود اما بعید به نظر می‌رسد که این ویروس در مدت‌زمان کوتاه دوباره در بدن فرد رخ بدهد.»
*فرضیه پنجم، ماسک و بی‌تأثیر بودن یا نبودن آن
دکتر حسین عرفانی با اشاره به این‌که افراد بیمار بهتر است ماسک بزنند، بیان می‌کند: «افرادی که سالم هستند و می‌خواهند مبتلا نشوند ماسک فیلتر دار بزنند و کسانی که بیمار هستند بهتر است که ماسک بدون فلیتر استفاده کنند اما استفاده افراد سالم از ماسک در فضای آزاد تأثیری ندارد، مگر در یک مکان شلوغ که نمی‌توان فاصله یک متری را رعایت کرد.»
دکتر مینو محرز   می‌گوید: «استفاده از ماسک برای کسانی که دارای علائم هستند، ضروری است و از این طریق جلوی سرایت بیماری به دیگران گرفته می‌شود اما ماسک‌ها بعد از ۸ ساعت باید تعویض شوند.»
دکتر تقی احمدزاده تصریح می‌کند: «استفاده از ماسک برای کرونا به‌طور کامل نمی‌تواند افراد را در برابر این ویروس محافظت کند چون  ماسک‌ها جلوی چشم‌ها را نمی‌پوشانند، اما ویروس کرونا از راه چشم نیز به داخل بدن وارد می‌شود و حتی برخی توصیه می‌کنند که به‌رغم داشتن ماسک باید از قرار گرفتن در کنار افراد مشکوک به بیماری، خودداری نمایید و به‌طورکلی این مسئله راهم باید در نظر داشت که استفاده از ماسک برای کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، ضرورت بیشتری دارد.» 
دکتر حسین عرفانی باهدف ارائه تصویر روشن‌تر از ویروس کرونا و کسانی که دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری هستند،  توصیه می‌کند: زنان باردار و مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی و تمام بیماری‌هایی که ممکن است، سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند، به پزشک مراجعه کنند، البته تعدادی از افراد هم هستند که عفونت شدید تنفسی دارند و توصیه بر این است که به مراکز درمانی مراجعه نمایند تا پزشکان اقدامات لازم را برای آن‌ها انجام دهند و درمجموع مقابله با این ویروس سخت نیست و به‌زودی راه درمانی برای آن پیدا خواهد شد زیرا بعد از شناسایی یک عامل بیماری‌زا، از مدت‌زمانی مطالعه بر روی آن تا زمانی که چرخه تولید واکسن امکان‌پذیر می‌شود، حدود ۹ ماه تا یک سال طول خواهد کشید، همانند آنفلوآنزا که سال ۱۳۸۸ آمد و ابتدا واکسن نداشت اما در حال حاضر دارد، ازاین‌رو در تلاش هستیم که دامنه اپیدمی را کوتاه کنیم یعنی تعداد افراد کمتری مبتلا شوند و مدت‌زمان همه‌گیری را کاهش داده و درنهایت عوارضی مثل مرگ را به حداقل برسانیم.»
به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، آنچه باعث می‌شود، این ویروس را شکست بدهیم، توجه به سه رکن تأمین سلامت جامعه است که وزارت بهداشت رکن اصلی بوده و باید بدانیم، سیستم سلامت کشور یک سیستم توانا و پویاست و دومین رکن، هماهنگی‌های بین بخشی میان وزارتخانه‌ها، نهادها و ارگان‌های دیگر حاکمیت است و سومین رکن بحث مشارکت مردم در این مبارزه است البته مشارکتی که مبتنی بر سواد سلامت و فرهنگ خود مراقبتی و توانمندی باشد.
دکتر مینو محرز هم در خاتمه سخنانش نکاتی را گوشزد می‌کند، ازجمله این‌که افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای و آنان که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است باید کمتر از خانه خارج شوند و همین‌طور به دلیل این‌که هنوز واکسن کرونا درست نشده باید با شست‌وشوی مداوم دست‌ها و عدم حضور در مکان‌های بسته و پرازدحام‌ها از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنند و افرادی که سن بالایی دارند از منزل خارج نشوند و از خوددرمانی پرهیز نمایند. 
وی با اشاره به مصرف خودسرانه ویتامین‌ها برای مبارزه با کرونا می‌گوید: «هرروز در فضای مجازی می‌بینیم که مردم را به مصرف ویتامین‌های مختلف تشویق می‌کنند، به‌طور مثال می‌گویند ویتامینC زیاد بخورید اما هنوز ثابت نشده است که ویتامین Cمی‌تواند جلوی این بیماری را بگیرد یا خیر و باید بدانیم که مصرف بیش‌ازاندازه ویتامین خودش باعث بیماری‌های کشنده می‌شود از طرفی تجمع ویتامین Dدر بدن عوارض بسیار شدید و خطرناکی دارد و نباید بیش‌ازاندازه مورد مصرف قرار گیرد.»