در گذشته حکیم‌ها معتقد بودند که هر زهری، پادزهری دارد. مصداق این اصطلاح در قرن ۲۱ را می‌توان به بیماری و واکسن آن ربط داد؛ یعنی در گذشته تاکنون با پیدا شدن بیماری جدید، بعد از مدتی واکسن آن نیز تولید می‌شود.

واکسن بیماری‌ها با هم تفاوت دارند، بعضی بیماری‌ها به دلیل پیچیدگی ویروس هیچ واکسنی ندارند مانند ایدز، یا به دلیل ساده بودن بیماری نیازی به واکسن نیست مثل سرماخوردگی.

با واکسن بیماری‌هایی مانند فلج اطفال، آنفلوانزا، سرخک، سل و هپاتیت از کودکی آشنایی داریم و بعضی از آن را هر سال یا در سال‌های متفاوت تزریق می‌کنیم.

عملکرد واکسن چگونه است؟

ساده‌ترین تعریفی که پزشکان از واکسن دارند این است که واکسن نمونه ضعیف شده یا کشته شده یک ویروس است و با وارد شدن به بدن شما آنتی بادی این بیماری را ایجاد می‌کند و شما را در برابر ابتلا به این بیماری مقاوم می‌کند.

اگر شما واکسن بیماری را تزریق کنید در واقع در برابر ابتلا به آن بیماری ایمن هستید و این مسئله‌ای است که با توجه به گسترش ویروس کرونا همه به دنبال آن هستند.

ویروس کرونا حدود یکسال است آسیب‌های جبران ناپذیری بر پیکر زندگی مردم زده و جان بسیاری از مردم را گرفته است. ویروس کرونا بعد از جنگ جهانی دوم یکی از پرتلفات‌ترین پدیده‌های قرن اخیر محسوب می‌شود.

یکی از بحث‌های اصلی پیرامون ویروس کرونا درباره واکسن آن است. بسیاری از شرکت‌هایی دارویی در جهان از جمله آمریکا، چین، روسیه و انگلیس به دنبال ساخت واکسن کرونا هستند.

مهم‌ترین واکسن‌هایی که در این راه موفق بودند از جمله واکسن فایزر، مدرنا و تا حدودی دانشگاه آکسفورد هستند که آخرین مرحله بالینی خود را با موفقیت پشت سر گذاشتند. واکسن فایزر ۹۰ درصد، مدرنا ۹۴.۵ درصد و واکسن دانشگاه آکسفورد ۷۰ درصد توانسته اند موثر عمل کنند و تولید کنندگان این واکسن‌ها امیدوارند تا ۱۰۰ درصد هم ایمنی موثر ایجاد کنند اما این واکسن‌ها زمانی به صورت رسمی به عنوان واکسن کرونا تایید می‌شوند که کاملا بی خطر و ایمن باشند.

علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران در این رابطه توضیح داد: عملا یک نوع واکسن و یا دارو باید ۴ فاز را طی کند تا مورد تایید قرار بگیرد. اغلب واکسن‌هایی که ما می‌شناسیم توانسته اند فاز ۳ را پشت سر بگذارند و فاز ۴ هم بعد از عرضه عمومی دارو مورد ارزیابی قرار میگیرد.

معمولا یک واکسن پس از ساخته شدن در آزمایشگاه روی حیواناتی که از نظر ژنتیکی شبیه انسان هستند، آزمایش می‌شوند. اگر ایمنی آن اثبات شود و بتواند واکنش سیستم ایمنی را موجب شود، مرحله پیش بالینی را می‌گذراند و سپس وارد مرحله آزمایش روی انسان می‌شود که به آن آزمایش بالینی می‌گوییم.

این بخش شامل سه فاز است و هر فاز از فاز قبل، زمان بیشتری طول می‌کشد و همچنین تعداد افرادی که واکسن روی آن‌ها آزمایش می‌شود در هر فاز بیشتر می‌شود. در فاز اول، واکسن روی گروهی کوچک از افراد سالم امتحان می‌شود تا از لحاظ عوارض جانبی بررسی شود. در فاز‌های دوم و سوم کارآیی واکسن مورد آزمایش قرار می‌گیرد. در مناطقی که میزان شیوع ویروس در آن‌ها بالاست مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و پس از عبور از این مراحل واکسن مورد نظر به صورت رسمی تایید می‌شود.

واکسن‌ها از نظر نحوه استفاده و عملکرد آن نوع‌های متفاوتی دارند، بعضی واکسن‌های کاندیدای کرونا به صورت استنشاقی و بعضی دیگر واکسن عضلانی هستند. واکسن‌های فایزر و مدرنا از مکانیزم جدید و پیچیده‌ای بهره می‌برند و با از استفاده از RNA پیام رسان باعث تولید آنتی بادی در انسان می‌شوند، اما واکسن آکسفورد عملکردی ساده تر دارد و با استفاده از ویروس ضعیف شده سیستم ایمنی افراد را تحریک می‌کند.

واکسن‌های زیاد وجود دارد که از مکانیزم‌های دیگری نیز بهره می‌برند با این حال هنوز نتوانستند ایمنی و بی خطر بودن خود را اثبات کنند. بسیاری از واکسن‌ها به دلیل ایجاد عوارض جانبی، تولیدشان متوقف شده و در حال بررسی هستند.

در این روز‌ها با خبر‌های متعددی درباره تولید واکسن کرونا مواجه می‌شویم، اما تعداد اندکی هستند که واقعا ایمن و کارآمد باشند و بیشتر این خبر‌ها به دلیل اهداف تجاری و سیاسی منتشر می‌شود. شاید جالب باشد بدانید هر شرکتی که خبر از تولید واکسن کرونا می‌دهد با افزایش چشمگیر سهام مواجه می‌شود و ارزش تجاری و حقوقی شرکت مورد نظر چند برابر می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی درباره تولید واکسن فایرز و مدرنا ابراز امیدواری کرده و این واکسن‌ها را از کاندیدا‌های اصلی برای مقابله با کرونا نام برده است.

ایران نیز در عرصه واکسن کرونا پیشرفت‌های قابل توجهی داشته و شرکت‌های دانش بنیان در حوزه پزشکی تلاش‌های زیادی برای تولید واکسن کرونا داشته اند.

مینو محرز عضو کمیته علمی کشوری کرونا درباره وضعیت واکسن ایرانی کرونا بیان کرد: واکسن ایرانی کرونا به زودی وارد فاز مطالعات انسانی می‌شود و بعد از دو ماه و قبل از پایان سال به شرط کسب نتایج خوب، قابل استفاده برای مردم خواهد بود.

در هر صورت واکسن کرونا مسیر طولانی را طی می‌کند تا به دست مردم برسد و کرونا نیز طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی حداقل تا دو سال آینده زندگی سراسر مردم جهان را تهدید می‌کند. پس بهتر است همچنان با زدن ماسک، رعایت فاصله اجتماعی و شستن دست‌ها فرصت تاخت و تاز را از این ویروس منحوس بگیریم.