| گروه اجتماعی|
امروزه پس از گسترش فناوری های ارتباطی و توسعه اینترنت و نیز طرح روش هایی نوین در آموزش از راه دور، مدرسه زدایی و تحصیل در خانه، شکل و شمایل جدیدی به خود گرفته و پدیده آموزش برون مدرسه ای برای گریز از تأثیر آموزش های رسمی توسعه فراوانی یافته است. در شرایط کنونی، آموزش و پرورش با توجه به شیوع کرونا و تعطیلی مدارس به برنامه ریزی برای خلاءهای آموزشی می اندیشد، از این رو، معاون آموزش متوسطه از آغاز تدریس دروس از روز شنبه ۱۰ اسفند ماه (امروز)  در شبکه هفت سیما خبر داده و گفته است: «آموزش از راه دور در شبکه هفت صداوسیما یک روند عمومی است که برای کل کشور به کار گرفته شده و تا پایان سال تحصیلی حتی با عادی شدن شرایط هم ادامه دارد.»
قرار است امروز، ریاضی هفتم متوسطه اول ساعت ۸/ ریاضی هشتم متوسطه اول ساعت ۸:۳۰/ فارسی اول ابتدایی  ساعت١٠:٣٠/ علوم سوم ابتدایی ساعت ١٠:٥٠ / فارسی پنجم ابتدایی ساعت ١١:١٠/ شیمی ٣ (پایه١٢متوسطه) ١١:٣٠/ عربی ٢(پایه ١١ علوم انسانی) ١٥:٠٠/ عربی ٣ (پایه ١٢ علوم انسانی) ساعت ١٥:٣٠/ درس اخلاق حرفه ای (هنرستان های فنی حرفه ای وكار دانش) ساعت ١٦:٠٠/  كار گاه نو آوری و كار آفرینی(پایه ١١ هنرستان های فنی حرفه ای و كار دانش) ساعت ١٦:٢٥ آموزش داده شود و برای روزهای دیگر هفته پس از تهیه لیست نهایی، درس و دبیر متعاقبا ارسال خواهد شد.  
وزیر ارتباطات هم در صفحه توییتر خود بر فراهم شدن امکانات ویژه برای آموزش مجازی و از راه دور دانش آموزان و دانشجویان در پی شیوع کرونا و تعطیلی کلاس‌های درس تاکید کرده است. آموزش از راه دور را می توان با نرم افزار آموزش مجازی و حتی با استفاده از پلتفرم های نه چندان پیچیده مثل شبکه های اجتماعی، پیاده سازی نمود و نکته بسیار مهم در اتخاذ این شیوه، افزایش سود و درآمد و کاهش هزینه هاست و از سوی دیگر، آموزش از راه دور به سبب اینکه در منزل و یا محل مورد نظر دانش پذیر انجام می گیرد این امکان را برای علم آموز مهیا می سازد که بتواند با آرامش و تمرکز بیشتر به مطالعه دروس بپردازد.
در همین ارتباط،  دیدگاه های «محمودرضا اسفندیار»، کارشناس حوزه آموزش را در ادامه می خوانید. 
بسیاری از صاحب نظران معتقدند که در بسیاری از کشورها، من جمله ایران، آموزش در بند آزمون گرفتار شده و این در حالی است که باید آزمون در خدمت آموزش قرار گیرد، شاید وضعیت بازار کسب و کار که به طرز عجیبی با عبور از دانشگاه پیوند خورده، مزید بر علت شده باشد و چند سالی است در کشور ما، بر نگاه جدید به آموزش، شیوه و محتوا تاکید شده و برهمین اساس سازمانی در آموزش و پرورش به نام سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی قرار دارد که این سازمان، مجموعه ای علمی و دانشگاهی است و یک مرکز مطالعات دارد و سال هاست می کوشد شیوه های بهتری را در امر آموزش پیاده سازی کند. بالطبع بسیاری از این شیوه ها تاکنون پاسخگو نبوده و یا ابتر مانده است به این دلیل که فاقد نهادی تخصصی در حوزه سیاست گذاری آموزش و پرورش است و تصمیمات و سیاست گذاری ها قائم به فرد شده، به این معنا که با آمدن وزیر یا معاون وزیر، طرح ها و برنامه ها در دوره جدید مقبول واقع نمی شود و آن طرح و برنامه ابتر می ماند و در این بین به نحوی هدررفت هزینه ها را شاهد هستیم اما در سالیان اخیر اقدامات خوبی صورت پذیرفته که یکی از این اقدامات به شکل تدریجی در حال نهادینه شدن است و شاید بسیاری از خانواده ها و همکاران و دانش آموزان ندانند که همین اقدام، سال هاست در دنیا پیش می رود و ماهم بنا بر مقتضیات و ضروریات باید به این شیوه روی بیاوریم، این شیوه تحت عنوان «یادگیری معکوس» و به تعبیری «کلاس های معکوس» نامگذاری می شود، بدین معنا که دانش آموز منفعل نیست و بالعکس این دانش آموز است که روند آموزش را در کلاس پیش می برد و معلم صرفا هدایت گری را برعهده خواهد داشت.
*ویژگی یادگیری معکوس
اما دو شاخصه مهم یادگیری معکوس شامل، تکنولوژی آموزشی  و یادگیری فعال است، در یادگیری معکوس، جای تکلیف و آزمون تغییر می کند، به این صورت که آزمون، آنلاین در اختیار دانش آموز قرار خواهد گرفت و تکالیف است که به صورت تمرین به کلاس آورده می شود، برخلاف روش سنتی که معلم یا مربی به روش سخنرانی سعی می کند، مفاهیم را به دانش آموز منتقل و بعد این تمرین و تکالیف از سوی دانش آموز به خانه برده می شود. در گذشته برخی آموزگاران از زمانه خود جلوتر بودند و بدون اینکه نام این روش یعنی یادگیری معکوس را بدانند، این شیوه را تاحدودی اعمال می کردند، به این صورت که سرفصلی را پیش از آموزش مشخص می کردند و دانش آموز باید آن سرفصل را در منزل مطالعه می کرد و بعد با آمادگی وارد کلاس می شد، این امر مدلی از یادگیری معکوس در ۳۰ سال پیش بوده و در آن زمان خیلی امکانات الکترونیکی یا فناوری های امروزی نبود و این موضوع، تفاهمی فی مابین معلم و دانش آموز بود. البته در همه دروس قابلیت اجرایی نداشت و بیشتر در دروس علوم انسانی و یا زبان امکان تحقق داشت. امروزه با در دسترس بودن اینترنت و داشتن تلفن های همراه و لپ تاپ و تبلت که البته شاید در برخی از طبقات اجتماعی دسترسی به این ابزارها فراهم نباشد اما در هر صورت باتوجه به فراگیری این تکنولوژی ها و یا به تعبیری گسترش فاوا در ایران می توانیم به تدریج شاهد شیوه یادگیری معکوس در کلاسها و مدارس باشیم. 
*مزایای آموزش از راه دور
مزیت های این شیوه متعدد است و مهمترین اقدام در یادگیری معکوس این است که معلم، از برنامه درسی جلسه آینده خود فیلم بگیرد و آن فیلم را در فضای مجازی در اختیار دانش آموزان قرار دهد و دانش آموز در منزل فرصت این را دارد که مفهوم و سرفصل را چندین بار ببیند و اشکالاتش را به صورت آنلاین از معلم سوال کند و این به منزله نوعی درگیر شدن در یادگیری است و دانش آموز از آن حالت منفعل یک سویه خارج می شود و در فرآیند یادگیری مشارکت کرده و می تواند به صورت تبادل نظر و یا فعالیت های جانبی، پرسش و آزمون های کوچک را برمبنای مفهومی که در منزل فرا گرفته، تمرین کند و این برخلاف سیستم و روش گذشته است که دانش آموز در کلاس از طریق معلم به روش سخنرانی، مفهوم را دریافت می کرد و گاه به رغم درک یا عدم درک مطلب باید روز بعد مجدد درس را پس می داد و معلوم نبود، دانش آموزی که درس را یاد نگرفته چطور باید در خانه تمرین کرده و بعد در کلاس، آموخته هایش را بیان کند، این ها آسیب هایی بود که در روش یادگیری معکوس رفع می شود. قطعا این روش نیاز به تکنولوژی های امروزی دارد و بدون استفاده از تکنولوژی، در روش یادگیری معکوس، پیشرفت و توفیقی حاصل نخواهد شد.   
*آموزش معکوس از چه زمانی آغاز شد؟ 
قطعا توسعه فناوری های جدید به آموزش از راه دور کمک کرده و آن را گسترش داده اما شیوه ابتدایی آن تقریبا به سال های ۱۷۲۸ میلادی باز می گردد که در آمریکا معلمی با پست، مقالات و کتب را به دانش آموزان می رساند تا آنها بتوانند مطالعه بیشتری داشته باشند و یا در دانشگاه «ویسکانسین» آمریکا در سال ۱۹۶۰ سخنرانی های کلاس درس، ضبط و برای دانشجوها ارسال می شد که این ها نمونه های اولیه از آموزش از راه دور تلقی می شوند اما ابتدایی ترین روش یادگیری معکوس که قبلا هم اشاره کردم، همین مطالعه بخشی از سرفصل درسی جهت آمادگی و مباحثه درکلاس درس است و امروزه فاوا به کمک این شیوه آمده و دانش آموز در منزل می تواند از طریق تلفن همراه و سایر تکنولوژی های معمول، فیلم آموزشی که معلم براساس یک طرح و برنامه ریزی از پیش تعیین شده مبتنی بر سرفصل های کتاب درسی آماده و ارسال کرده را مشاهده و همزمان هم می تواند به صورت  آنلاین از معلم اش سوال بپرسد و این تعامل در فرآیند یادگیری شکل می گیرد پس اینگونه نیست که بگوییم در این شیوه هیچ تعاملی وجود ندارد. البته دارای شیوه های آموزش مجازی در سطوح دانشگاهی هستیم که به صورت تعاملی و آنلاین است و استاد حضور دارد و می تواند پاسخگو باشد و یا آموزش فردی است و فرد امکان تعامل با همکلاسی هایش را نخواهد داشت و بیشتر برای کسانی خوب است که نمی توانند به صورت منظم در کلاس های مجازی حاضر شوند. لازم به ذکر است که در حال حاضر دارای هزار و ۶۱۵ واحد فعال آموزشی تحت عنوان آموزش از راه دور هستیم که این ها مجوزهایشان برهمین اساس اخذ می شود و مخاطبین آنان قشر بزرگسال و افراد لازم التعلیم هستند و منظور از افراد لازم التعلیم، اشخاصی است که نمی توانند براساس رای کمیسیون خاص آموزش و پرورش مناطق در مدارس عادی روزانه تحصیل کنند نظیر افراد معلول یا متاهل. 
*یادگیری در کشورهای توسعه یافته
شیوه یادگیری معکوس در حال حاضر روش غالب  کشورهای توسعه یافته هست و طبیعتا آنها سالها پیش از ما از این شیوه پیروی می کردند و در ایران هم به همت رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در دوره ابتدایی، کم و بیش در شهرهایی نظیر تهران، یادگیری معکوس در حال تبدیل شدن به یک روش غالب است و می طلبد که کلاس های آموزشی ضمن خدمت البته نه با هزینه معلمان بلکه از جیب دولت پرداخت شود. از سوی دیگر ضمن خدمت های حضوری و کاربردی تعریف شده و حتما یک عدد لپ تاپ یا تبلت به معلمان سراسر کشور از طرف دولت به واسطه وزارت آموزش و پرروش بدون هیچ گونه هزینه ای تخصیص پیدا کند تا ما این انتظار را داشته باشیم که معلمان نیز به تدریج به این روش جدید بپیوندند. آموزش ضمن خدمت ما باید به روش های فعال و کاربردی بازگردد و از همین شیوه های فعلی برای آموزش در سطح جامعه و تعطیل نشدن آموزش در سطح کشور استفاده کنیم، بالاخره ما کشوری هستیم که با سیل و زلزله و مخاطرات طبیعی بسیاری مواجه ایم و فرض بر اینکه کرونایی هم بعد از این وجود نداشته باشد، اما سیل و زلزله همواره آسیب هایی را به کشور وارد کرده و باید بتوانیم با برنامه ریزی های بلندمدت این معضل را برطرف کنیم و وزارت ارتباطات هم تعهداتش را براساس برنامه پنجم و ششم توسعه مبنی بر ارائه زیرساخت های لازم برای اتصال مدارس به سیستم اینترنت و کمک به تجهیز هوشمندسازی مدارس محقق کند. 
بی تردید در آینده نزدیک آموزش از طریق شبکه های مجازی و تکنولوژی های مدرن، مسئله غیرقابل تصوری نخواهد بود و دور از دسترس هم نیست. به نظر می رسد شیوه آموزش خلاق و فعال در غالب آموزش معکوس همین مسئله را می طلبد یعنی آموزش از طریق تکنولوژِی به فضای بیرون از کلاس برود و کلاس فقط جایی برای تمرین باشد، حال اگر در برهه ای از زمان، این فرصت فراهم نشود که بتوان در کلاس حاضر بود و تمرین کرد، می توان به همان شیوه در خانه ادامه داد، قطعا این مقوله مقطعی است و امیدواریم با بهره گیری از رسانه ملی به خانواده ها این اطمینان داده شود که در شرایط فعلی، تنها روش تعاملی، استفاده از تلویزیون است با پیش شرط های مورد اشاره، هیچ خانواده ای از اینکه فرزندش در کلاس درس نباشد نگران نخواهد بود چون می تواند به راحتی به معلم دسترسی داشته باشد  و این هم منوط به ارائه امکانات لازم به معلمان است تا فراوانی و استقبال بیشتری از این موضوع صورت بگیرد.   البته اخیرا موضوعی را شنیده ایم، مبنی بر اینکه می توان هم مدرسه را تعطیل و هم در آن واحد دایر بود، براین اساس قرار است، مدارس تعطیل اما کادر آموزش در مدرسه حاضر باشند اما گویا مسئولان ذیربط  فراموش کرده اند که مدرسه یک فضای فیزیکی و شرکت و یا اداره نیست. مدرسه یک نهاد تربیتی است که ارکان مشخصی دارد؛ معلم، دانش آموز و نیروهای کیفیت بخشی و گروه مدیریت مدرسه یعنی مدیر و معاونان و هرکدام از این ارکان در کنارهم نباشند، این مفهوم ابتر خواهد ماند و از طرفی حضور معلمان معاونین و مدیران و نیروهای کیفیت بخشی در مدارس می تواند خطر ابتلا به بیماری کرونا را در بین بیش از ۷۰۰ هزار نیروی آموزش و پرورش در بخش آموزشی افزایش دهد و اینکه ستادملی مدیریت کرونا تصمیم به تعطیلی مدارس می گیرد، قابل ستایش است، همان طور که کشورهای توسعه یافته این اقدام را به عنوان یک راهکار در نظر گرفته اند بنابراین تعطیلی مدارس و اینکه فقط دانش آموزان می توانند از این تعطیلی بهره مند شوند، صحیح نیست. امیدواریم این مسئله اصلاح شده و اجازه بدهند معلمان با ماندن در منازل و حفظ آرامش، از طریق کانال های مجازی و شبکه های اجتماعی، کمک لازم را به دانش آموزان داشته باشند. وگرنه صرف حضور در مدارس بدون سیستم های لازم نه تنها ضرورت ندارد بلکه افزایش خطر ابتلا و شیوع بیماری را هم در بین معلمان و هم بالطبع در خانواده هایشان و جامعه بیشتر خواهد کرد.