حسن شجاعي
نمايشگاه كتاب تهران، افتان و خيزان روزهاي آخر خود را مي‌‌گذراند و اهالي كتاب و نشر هم هرچند با دغدغه هاي فراواني دست و پنجه نرم مي كنند، اما به همين اندك نيز قانع هستند و با حضور خود اين تنور را گرم كرده اند.نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران مسائل و مشكلات عديده‌اي را از سال‌هاي دور به همراه دارد و دردهاي كهنه گذشته را همچنان باخود يدك مي كشد.اينكه هنوز بعد از برگزاري چندين ساله آن هنوز كاركرد نمايشگاهي آن محل سوال است و متوليان برگزاري آن از بزرگ‌ترين فرصت حوزه كتاب و نشر به عنوان بزرگ ترين بازار كتاب كشور بهره مي برند. كارشناسان حوزه كتاب اعتقاد دارند براي اينكه اين نمايشگاه به استانداردهاي مطلوب نزديك شود بايستي كاركردها و سياستگذاري هاي آن تغيير كرده و فضا براي معرفي حوزه نشر بيش از پيش فراهم شود.پدرام پاك آيين کارشناس ارشد حوزه کتاب و نشر و نايب رئيس انجمن قلم ايران در گفت‌وگو با رسالت ضمن استقبال از تغيير محل برگزاري نمايشگاه از شهرآفتاب به مصلي اظهار داشت: اينكه اين جابه جايي صورت گرفته جاي تقدير دارد زيرا رفت و آمد براي اهالي كتاب و نشر به نمايشگاه آفتاب بسيار دشوار بود و اين تغيير را بايد به فال نيك گرفت.وي در ادامه با اشاره به اينكه نمايشگاه كتاب تهران دو درد ديرينه دارد ادامه داد: نكته مهم اين است كه نمايشگاه كتاب تهران بايد به استانداردهاي بين المللي نزديك شود و آيينه تمام نماي فرهنگ مكتوب كشور به‌خصوص محلي براي تبلور فكر و انديشه اهل قلم و نويسندگان باشد. لازمه اين اتفاق اين است كه نمايشگاه به مرور از حالت فروشگاهي خارج شده و بيشتر جنبه معرفي فعاليت هاي اين حوزه باشد.پاك آيين ادامه داد: اينكه بحث فروش در نمايشگاه برقرار باشد بي فايده نيست اما زيان هايي را به سامانه توزيع كتاب وارد مي كند كه اثرات ناخوشايندي به همراه دارد. از اين امكان وجود داشت تا مخاطبان در نمايشگاه آثار مورد علاقه خود را انتخاب كرده و و از طريق ناشران به كتابفروشي‌ها كه مسير اصلي فروش كتاب هستند سفارش مي دادند پويايي بازار كتاب بيشتر مي شد. به نظر من نمايشگاه بايد ويترين صنعت نشر باشد و درونمايه فرهنگ مکتوب کشور را بازتاب دهد، نه آن که بازار بهاره کتاب باشد.
نايب رئيس انجمن قلم ايران تجديد ساختار نمايشگاه كتاب تهران را مستلزم تغيير زيرساخت ها به‌ويژه در نحوه توزيع كتاب مي داند و مي افزايد: براي اين امر ايجاد نظام توزيع هوشمند فروش اجتناب ناپذير است. به طور يقين خروج نمايشگاه از حالت فعلي و رسيدن به استانداردهاي مطلوب آسان نيست و به نظر مي رسد بايستي بخشي از هزينه اي كه در اين نمايشگاه صرف مي‌شود در جهت مسير اصلي آن يعني توزيع كتاب هدايت شود تا كتاب فروشي هاي بزرگ كه در تمام دنيا نيز وجود دارند شكل گرفته و اين روند اصلاح شود.اين مدرس دانشگاه در مورد كاركرد نمايشگاه نيز افزود: به نظر من نمايشگاه محل بازديد ازتازه هاي نشر و كتاب و در نهايت سفارش خريد كتاب است. بايد براي رسيدن به اين هدف و توزيع و فروش كتاب به دنبال استاندارد سازي باشيم. براي رسيدن به اين هدف نيازمند گسترش و افزايش كتاب فروشي ها هستيم. ضمن اينكه بايد براي رسيدن به استاندارد مطلوب كارشناسان فني و نيز نيروهاي توزيع مناسب هم براي اين فرآيند تعريف شود تا گردش اين كار از حالت سنتي خارج شده و هوشمند شود.
پاك آيين در ادامه به ايجاد ساختاري الكترونيكي در نظام توزيع كتاب در كشور هم اشاره مي كند و مي افزايد : درتمام كتاب فروشي‌ها ‌ي‌ما بايد سامانه اي وجود داشته باشد تا افراد از كتاب مورد علاقه خود اطلاع كامل را به دست آورده و از نزديك ترين محل كتاب خود را تهيه نمايند.اگر اين اتفاق روي دهد از برگزاري اينچنيني نمايشگاه فارغ خواهيم شد و به سمت استاندارد شدن آن حركت مي كنيم. نكته جالبي كه همواره در نمايشگاه هاي كتاب وجود دارد اين‌است كه بخش‌هاي جانبي متعددي در ايام برگزاري آن معرفي مي شود كه غالبا محلي براي گفت‌و‌گوهاي تخصصي و نشست هاي علمي و تبادلات فرهنگي حوزه نشر است و به اشتباه به عنوان بخش جنبي معرفي مي شود درحالي كه مهم‌ترين بخش و اصلي ترين كاركرد نمايشگاه همين مباحث و موضوعات است. اگر اين حاشيه ها به متن و جايگاه اصلي خود بازگردد به طور يقين شاهد بهبود عملكرد نمايشگاه و اثرات بسيار مثبت آن خواهيم بود. اگر زيرساخت هاي توزيع شبکه‌اي، نظام‌مند و هوشمند کتاب در کشور فراهم شود، نيازي نيست که بار عرضه کتاب بر دوش نمايشگاهي سالانه قرار گيرد و نمايشگاه را از کارکرد اصلي خود به عنوان يک رويداد فرهنگي دور کند.وي درپايان گفت: حضور چند صدهزار نفري مردم در نمايشگاه کتاب، دليل جامعه شناسي دارد. مردم ما عمدتا اهل گردش در بازارهاي بهاره و پاييزه اند و استقبال انبوه از نمايشگاه کتاب به معناي آمار بالاي کتابخواني نيست. ما براي بسياري از اقلام مصرفي، شرکت هاي بزرگ توزيع را داريم که با وجود آنها نيازي به فروش نمايشگاهي اين اقلام نيست. خوب است در حوزه فرهنگ نيز با نگاهي راهبردي با نمايشگاه کتاب مواجه شويم و از خود بپرسيم آثار نهايي و درازمدت نمايشگاه کتاب در سبد مطالعه عمومي چه بوده است.