| عباس خسرواني |
بسياري بر اين اعتقادند که راهپيمائي عظيم اربعين حسيني به نمادي براي تمدن نوين اسلامي تبديل شده است.برخي هم اين فرضيه را نمي پذيرند و آن را مورد نقد و البته همراه با تمسخر قرار مي دهند.اينکه ادعا مي شود اربعين نمادي از نمادهاي تمدن نوين اسلامي است قابل اثبات است و مي توان با ارائه ادله ،شواهد و قرائن اين ادعا را اثبات کرد.به هر حال هر تمدني براي شناخته شدن و متمايز شدن از غير خود نيازمند نمادهائي است که بتواند اين کار ويژه را به نحو احسن و در بهترين حالت اجرائي کند.تمدني که قابليت شناسائي نداشته باشد و امکان شناسانده شدن ندارد اساسا امکان تمدني شدن هم ندارد و تصور متمدن بودن، يک وهم و خيال است.هر تمدني بايد براي ديگران قابل شناسائي و شناخته شدن باشد و براي اين امر نيازمند نمودها و نمادهاي خاص خود است که در خصوص تمدن نوين اسلامي يکي از اين نمادها،اربعين است.به نظر مي رسد اربعين با ويژگي هائي که دارد ظرفيت و توان معرفي تمدن نوين اسلامي را دارد و ما بايد از اين ظرفيت عظيم تمدني نهايت بهره مندي را ببريم.تمدن نوين اسلامي براي آنکه بتواند خود را به جهان معرفي کند و حتي خود را در معرض نقد و ارزيابي ها قرار دهد بايد از نمادهاي خود استفاده کند و يکي از اين نمادها ،اربعين حسيني است.لذا اربعين و قرائت زيارت‌نامه اربعين تنها يک مراسم ديني نيست، بلکه رسانه‌اي است که گفتمان شيعه را بازتوليد مي‌کند. نصراوي معتقد است معناي خوانده شدن زيارت‌نامه اربعين به عنوان يکي از نشانه‌هاي شيعيان در حديث امام حسن‌عسکري(ع) همين هويت‌يابي شيعه در اين زيارت‌نامه است.اينکه نمادها ظرفيت و توانمندي معرفي کردن تمدن نوين اسلامي را دارند يا ندارند مستلزم بررسي و تحليل اين سؤال است که اربعين واجد شاخص هاي نماد بودن هست يا نيست؟آيا مي توان عنوان نماد را به اين مراسم و مناسک بزرگ شيعي اسلامي به کار برد؟يکي از مهمترين ويژگي هاي
نمادها اين است که نمادها حاوي معنا هستند.نمادها انتقال دهنده معاني هستند.به عبارتي نمادها معنادار اند.آيا اربعين حسيني حاوي معنا هست يا نيست؟به نظر مي رسد که راهپيمائي عظيم اربعين حسيني حاوي معاني بلند و عميق عرفاني، اخلاقي،فرهنگي و اجتماعي است و مي توان اين معاني را از دل آن استخراج کرد.رهبر انقلاب اسلامي در ديداري که با موکب داران عراقي داشتند،با تأکيد بر اينکه منطق و پيام امام حسين(ع) نجات‌بخش دنيا از حاکميت جبهه کفر و استکبار خواهد بود، مي فرمايند:«منطق امام حسين(ع)، منطق دفاع از حق و ايستادگي در مقابل ظلم و طغيان و گمراهي و استکبار است و جوانان دنيا و ملتهاي بي غرض، امروز تشنه و نيازمند اين منطق هستند و حرکت عظيم راهپيمايي اربعين مي تواند معرفت و منطق حسيني را به دنيا معرفي کند».معظم له اربعين را آيت عظماي پيروزي نهايي جبهه حرکت حسيني مي دانند مي فرمايند:«در شرايطي که دشمنان اسلام از همه ابزارها و وسايل و از تمام امکانات مالي و مادي خود براي مقابله با امت اسلامي استفاده مي کنند، خداوند متعال راهپيمايي اربعين را ناگهان اينگونه عظمت و جلوه مي دهد
و در واقع آن را به عنوان يک آيت عظما و نشانه اي بزرگ از پيروزي نهايي جبهه حرکت حسيني بر جبهه کفر و استکبار به نمايش مي‌گذارد.»اربعين يک حرکت تهي از محتوا نيست.آنچه که اين جمعيت ميليوني را به سوي يک نقظه خاص مي کشاند و بر آنها رنج سفر و خطر راه را آسان مي کند
فاقد معنا نيست.اين معاني نهفته در اربعين و زيارت ابا عبدالله الحسين(ع) است که آنها را به سوي خود مي خواند و اين جمعيت براي درک اين معناست که رنج سفر را به تن مي خرند و در اين اجتماع بزرگ بشري حضور مي يابند.اربعين حاوي معناي حرکت به سوي انسان کامل است،به معناي پيوستن به انسانيت و ظهور شعور است.به معناي احياء ارزش هاي والاي انساني است،به معناي حراست از غيرت و شجاعت و حريت است.اربعين به معناي مبارزه با نفس و اهريمن درون است.به معناي پيوستن به ولايت است.اربعين به معناي چنگ زدن به حبل الله است.از سوي ديگر نمادها ظهور و بروز عيني دارند.اگر چه حاوي معنا هستند اما نمود بيروني هم دارند و قابل مشاهده اند.به عبارتي نمادها بعد عيني دارند.کنگره عظيم اربعين حسيني و حضور چندين ميليون انسان هاي عاشق و آزاده،صحنه هاي شگرفي را خلق کرده است که جهان را به حيرت واداشته و نام و نشان اربعين را در افکار عمومي جهان به واژه اي شناخته شده تبديل کرده است.خاصيت نمادها همين است که با ظهور و بروز خود توجهات را به خود جلب مي کنند.اربعين بدون راهپيمائي ميليوني و عظيم انسانهائي از ملتها و نژادها و زبانها و مذاهب مختلف،خاصيت نمادين بودن نخواهد داشت.اگر چه مي توان دلايل ديگري هم براي اثبات نماد بودن اربعين براي تمدن نوين اسلامي نام برد اما به نظر مي رسد همين دلايل کفايت کند.آنچه مهمتر است بهره گيري از اين نمادها در مسير ساخت و برپائي تمدن نوين اسلامي است.براي تحقق اين مهم اربعين بايد به عنوان زبان نمادين گفت‌وگوي ما با ساير تمدن ها و با جهان باشد.دنيا بايد بداند در تمدن اسلامي ظلم جايگاهي ندارد و عدالت سرلوحه عمل تمدني ماست.در تمدن نوين اسلامي ارزش هاي والاي انساني حاکميت دارند نه ارزش هاي مادي که امروز بال حاکميت آنها در تمدن غرب ،انسانها را به مصائب بزرک دچار کرده اند و انسانيت را به مسلخ برده اند.در تمدن نوين اسلامي آزادگي يک اصل است حتي اگر مردمان، مسلمان يا شيعه نباشند.
در اين تمدن، مظلوم مورد حمايت است حتي اگر مسلمان و شيعه نباشد.ظلم در امان نيست.حتي اگر کسي به ظاهر مسلما ن‌باشد.اربعين الگو و نماد مناسبي براي استخراج شاخص هاي تمدن نوين اسلامي است. به فرموده رهبر معظم انقلاب،راهپيمايي اربعين مي تواند زمينه ساز تحقق هدف نهايي امت اسلامي يعني «تشکيل تمدن عظيم و نوين اسلامي» باشد.امروز اربعين به نماد معرفت حسيني که همان معرفت آزادگي و انسانيت است تبديل شده و آمده است تا انسان گرفتار شده در ظلم و فساد و پَستي را نجات دهد.اين فرصت بزرگ تمدن سازي را بايد مغتنم شمرد.