طي روزهاي گذشته، شاخص آلودگي هوا در تهران و چند کلانشهر ديگر در وضعيت ناسالم قرار گرفت و خيلي ها از جمله گروه هاي حساس را خانه نشين کرد و مدارس را به تعطيلي کشاند اما نفس تهراني ها بيش از ساير شهروندان کشور به شماره افتاد و در اين بين تعداد زيادي هم راهي مراکز درماني شدند. البته ناگفته نماند که آلودگي هواي تهران قصه ناآشنايي براي ساکنين اش نيست، قصه پر غصه اي است که هر ساله مخصوصا در ماه هاي پاييز و زمستان تکرار مي شود و کام پايتخت نشينان را دودي مي کند.
سلامت جان شهروندان تهراني اين روزها بازيچه دعواهاي پليس راهور و شوراي شهر و شهرداري شده است تا بار ديگر بر همگان ثابت شود مردم کمترين اهميت را براي مسئولين دارند. در همين راستا به توئيتي که «علي پيرحسين لو» مشاور معاون حمل و نقل و ترافيک شهرداري تهران، سه شنبه ۲۱ آبان نوشت مي توان اشاره کرد، وي در اين توئيت مي گويد: «با آن که دولت تصميم گرفته بود از ديشب تا آخر هفته ورود کاميون‌ها به تهران مطلقا ممنوع باشد عملا پليس اين تصميم را اجرا نکرده و واقعيت تلخ اين است که از ساعت ۱۰ دوشنبه شب تا ۶ صبح امروز سه هزار و ۸۳۸ تردد کاميون در دوربين‌هاي ورود و خروج شهر ثبت شده است.» همچنين زهرا صدر اعظم نوري رئيس کميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شهري شوراي اسلامي شهر تهران با تأکید بر اينکه شهرداري تهران عاملي براي بازدارندگي تردد خودروها ندارد، اظهار داشت: « شهرداري تهران ابزاري براي عدم تردد خودرو ها در محدوده‌هاي آلاينده ندارد، ضمن اينکه برخي افراد براي حضور در مراکز شهر اضطرار دارند و نمي‌توان تردد همه خودروها را ممنوع کرد.» وي تأکید کرد:‌ « با استفاده از برخي ابزارها مانند افزايش قيمت مي توان از ترددهاي غيرضروري خودرو ها در محدوده طرح ترافيک جلوگيري کرد.»
از اين همه تقصير گردن هم اندازي ها که بگذريم آنچه که شهروندان تهراني را بيش از پيش عصباني کرده است سخنان شهردارشان است که چندي پيش و در حاشيه مراسم تقدير از تاکسيرانان نمونه و در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالي که امروز وضعيت آلودگي شهر تهران چگونه است، گفته بود: وضعيت آلودگي هوا به خاطر پديده وارونگي است که هر ساله رخ مي دهد و اگر باد بوزد وضعيت خوب مي شود. طبق اظهارات آقاي شهردار حالا مردم بايد چشم به آسمان بدوزند و انگشتشان را به هوا بگيرند تا بفهمند اين باد مشکل گشا کي خواهد آمد.
در حالي آقاي حناچي شهردار پايتخت راه حل آلودگي هوا را وزش باد مي داند که در تاريخ ۱۵ آبان امسال و در ديدار با شهردار سارايوو براي حل مشکل آلودگي هواي پايتخت بوسني اعلام آمادگي کرده و گفته بود: جمعيت سارايوو کمتر از نيم ميليون نفر است و کلانشهرها در آستانه ۷۰۰ هزار تا يک ميليون نفر بايد اقداماتي را در زمينه کاهش آلودگي هوا انجام دهند. حال بايد از آقاي شهردار پرسيد راه حل شما براي پايتخت بوسني هم همين وزش باد است؟
آلودگي هواي تهران در اين مدت باعث افزايش مأموریت هاي اورژانس و مراکز درماني شده است. به گفته عباس شاهسوني رئيس گروه سلامت هواي مرکز سلامت محيط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي ۲ هزار و ۸۶۳ نفر در هفته اي که گذشت به‌علت آلودگي هوا و مشکلات تنفسي به مراکز درماني مراجعه کرده‌اند. آلودگي هوا علاوه بر بازي با جان مردم خسارات مالي هم براي آنان در پي دارد. شينا انصاري مدير کل محيط زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران به نقل از خبرگزاري فارس مي گويد: « گزارشات حاکي از خسارتي سالانه معادل ۶/۲ ميليارد دلار به شهروندان تهراني است که با احتساب جمعيت ۷/۸ ميليوني تهران، سهم هر نفر در زيان متأثر از آلودگي هوا، برابر ۳۰۰ دلار در سال است. »
«رسالت»به در گفت و گو با کارشناسان وضعيت آلودگي هواي تهران را بررسي مي کند:
*طرحي که هيچ دستاوردي نداشته است
يک کارشناس محيط زيست و توسعه پايدار با اشاره به اينکه يک هفته اي مي شود
آلودگي هواي تهران استمرار دارد و شاخص آلودگي دراين کلانشهر نزديک به ۲۰۰ اعلام شده است و در نتيجه وضعيت هوا در شرايط ناسالم قرار دارد، علت آلودگي هواي تهران را در طرحي مي داند که تحت عنوان طرح کاهش آلودگي هوا نوشته شده است. وي در خصوص مشکلات اين طرح مي گويد:
« اين طرح چون نظر کارشناسان محيط زيست و کارشناسان مديريت بحران را لحاظ نکرده است و صرفا نظرات کارشناسان و مسئولين دولتي لحاظ شده است و کارشناسان مستقل محيط زيستي و کارشناسان بي طرف محيط زيستي در نگارش آن طرح هيچ نقشي نداشتند لذا تاکنون هيچ دستاوردي براي کاهش آلودگي هوا در تهران نداشته است.»
محمد رضا محبوب فر در ادامه به برخي ديگر از دلایل آلودگي هواي تهران اشاره مي کند و مي گويد: « رشد نامتوازن تهران و از طرفي افزايش مهاجرت ها به اين شهر از دلایل افزايش آلودگي هواي پايتخت است. به طوري که جمعيت تهران برخلاف آن چيزي که مسئولين ادعا مي کنند که مثلا چيزي حدود ۱۲ تا ۱۵ ميليون نفر است، نيست. در حال حاضر ما شاهد آن هستيم که اين توسعه نامتوازن و افزايش مهاجرت ها جمعيت تهران را به نزديک ۳۰ ميليون نفر رسانده و متأسفانه مسئولين در اين خصوص سکوت کرده اند. در حال حاضر شهر تهران به صورت نامتوازن از چهار گوشه آنچنان رشدي داشته که حاشيه نشين ها و افرادي که از سطح کشور به تهران مهاجرت مي کنند در آن جاي گرفته اند و براي امرار و معاش و انجام فعاليت هاي کاري وارد شهر تهران مي شوند . در اين شرايط و با توجه به اينکه فقط ناوگان حمل و نقل عمومي اين شهر در قسمت اتوبوس نزديک به ۳۰ تا ۴۰ درصد فرسوده است، بايد گفت خود اين ناوگان به يک منبع آلوده ساز تبديل شده است . باز فعاليت هاي جمعيت هم هست و در چارچوب اين طرح کاهش آلودگي هوا که براي تهران نوشته شده متأسفانه طرح اجراي ترافيک در تهران هم در حال حاضر بين دعواي شوراي شهر و شهرداري و خود پليس راهور متأسفانه ناکام گذاشته شده است. »
*علت اصلي آلودگي هواي تهران، مسئولين مديريت شهري هستند
محبوب فر البته علت اصلي آلودگي هواي تهران را خود مسئولين مديريت شهري مي داند، چه در شهرداري، چه در شورا و چه بخش هايي از نيروي انتظامي که پليس راهور است. وي در اين خصوص بيان مي دارد: « مديريت بحران شهري در تهران کاهش آلودگي هوا و مديريت آلودگي هوا را منوط به شرايط اقليمي کرده است يعني زماني که آلودگي هوا در تهران افزايش پيدا مي کند مديريت شهري در تهران چشمش به آسمان است که چه زماني بارندگي مي شود، چه زماني باد در حال وزيدن است که اين آلودگي رفع شود. متأسفانه علت اصلي آلودگي هوا در تهران خود مسئولين مديريت شهري در تهران هستند که اولا نتوانستند اين طرح ترافيک را به خوبي در تهران اجرا بکنند و از طرفي در نتيجه عدم اجراي طرح ترافيک در تهران بيشترين عامل آلودگي هوا متوجه خودروهاي شخصي است که در حال حاضر در تهران در حال تردد هستند. »
*تنها راهکار را قوه قضائيه مي دانم
اين کارشناس محيط زيست و توسعه پايدار ضمن ابراز تأسف از بي توجهي مسئولين شهري به انتقادها، مخالفت ها و يا راهکارهاي ارائه شده از سوي کارشناسان مستقل و بي طرف محيط زيستي و مديرت بحران در سطح کشور و همچنين مطبوعات و رسانه ها و خبرنگاران در خصوص اجراي طرح ترافيک، توسعه نيافتن تهران و بحث مهاجرت معکوس تنها راهکار موجود را قوه قضائيه جمهوري اسلامي ايران مي داند و اظهار مي دارد: « ببينيد اخيرا شعباتي در قوه قضائیه در سطح کشور و در همين تهران ايجاد شده است که مسئول رسيدگي به تخلفات زيست محيطي مديران و مسئولين کشوري است. با توجه به اين موضوع به نظر من قوه قضائیه بايد در چارچوب تشکيل دادگاهاي تخصصي محيط زيست از کارشناسان مستقل و کارشناسان متعهد و بي طرف که دولتي هم نباشند دعوت کنند آلودگي هوا در تهران علت يابي شود و سپس مقصران اصلي آلودگي هوا در تهران شناسايي شوند و قوه قضائیه عليه اين افراد با توجه به خسارات هايي که آلودگي هوا طي اين سال‌ها در تهران وارد ساخته اعلام جرم کند. از جمله در نظر بگيريد در همين چند روز اخير که تهران و شهرهاي اطرافش که مبتلا به آلودگي هوا شدند، بيش از سه هزار نفر از شهروندان به دليل بيماري هاي تنفسي و بيماري هاي مرتبط با آلودگي هوا به مراکز بهداشتي و درماني مراجعه کردند، از طرفي آلودگي هوا در تهران مطابق با آمار خود بانک جهاني نزديک به دو و شش دهم ميليارد دلار خسارت سالانه در پي دارد. با توجه به اين موضوع قوه قضائیه هر چه سريع تر بايد وارد شود و از مديران کشوري و مديران شهري در تهران بازخواست کند که چرا علي‌رغم وجود برنامه هاي توسعه جمهوري اسلامي ايران برنامه چهارم، برنامه پنجم و برنامه ششم در خصوص آلودگي هواي کلانشهرها از جمله تهران اقدامات مؤثري تاکنون انجام نشده است.»
*مديريت شهري منفعل، حزبي و مبتلا به درگيري هاي قومي
محبوب فر با اشاره به اينکه مسئولين ادعا مي کنند که در اين سال‌ها تاکنون فقط توانسته اند ۲۰ درصد از اين آلودگي هوا را کم کنند و ۲۰ درصد کاهش آلودگي هوا تقريبا ناچيز است، خاطر نشان مي کند که اين خود گوياي اين است که مديريت شهري در تهران يک مديريت شهري منفعل، يک مديريت شهري حزبي و يک مديريت شهري بوده است که در ميان خودشان مبتلا به درگيري هاي قومي است. وي ادامه مي دهد: « در همين راستا است که ما مي گوييم قوه قضائیه که خوشبختانه رويه هاي مثبت و منطقي را اخيرا در پيش گرفته وارد بحث شود و بر عليه افرادي که به نوعي کم کاري و قصور کردند اعلام جرم کند و کيفر خواست صادر کند. قطعا آن افرادي هم که از لحاظ اقتصادي همين دو و شش دهمي که من خدمت شما عرض کردم و افرادي که از لحاظ جسمي دچار ضرر و زيان شدند قطعا در کنار قوه قضائیه خواهند بود و قوه قضائیه را حمايت خواهند کرد .»
*اقداماتي که در اولويت شهرداري و سازمان حفاظت محيط زيست نشانه نابخردي است
محمد درويش به عنوان يک کنشگر محيط زيست نيز مهم ترين علت تداوم آلودگي هواي تهران را در اين مي داند که هميشه آدرس اشتباه داده شده است و عملا اراده دقيق و درستي براي حل ريشه اي ترين دليل اين آلودگي در مبلمان شهري ديده نمي شود. وي در اين خصوص بيان مي دارد: « در واقع وقتي که آمارهايي که منتشر مي شود مي گويند که ميزان تردد خودروها در تهران دست کم ۶ تا هفت برابر ظرفيت معابر عمومي است بنابراين ما بايد اولويت مان اين نباشد که برويم به سمت اينکه کيفيت خودروها را بهتر بکنيم، برويم به سمت اينکه معاينه فني را سخت تر بکنيم، برويم به سمت اينکه کيفيت بنزين را بهتر بکنيم. همه کارهايي که الان در اولويت شهرداري و سازمان حفاظت محيط زيست است و آشکارا نشانه نابخردي اين دوستان ماست. اصلا فرض کنيم همه خودروهايي که هم اکنون در تهران تردد مي کنند برقي باشند، از اين بالاتر؟ حتي اگر هم برقي باشند وقتي تعداد خودروها هفت برابر معابر عمومي است باز هم ما ترافيک را خواهيم داشت، باز هم آلودگي صوتي را خواهيم داشت، باز هم هدر رفت وقت شهروندان را خواهيم داشت و آن همه هزينه اي که کرديم براي بهبود کيفيت خودرو و سوخت عملا فايده اي نخواهد داشت. چرا ما راهي را انتخاب نکنيم که هم بتوانيم مشکل ترافيک را حل کنيم و هم مشکل آلودگي هوا را و هم مشکل آلودگي صوتي را، هم مشکل کم تحرکي شهروندان را. اين در واقع آن راهکار اساسي است که بايد انتخاب بکنيم.»
*مثل کبک سرمان را زير برف کرده ايم
محمد درويش راهکار اين مسئله را چيز عجيب و پيچيده اي نمي داند. وي با اشاره به اينکه بسياري از کشورها اعم از پيشرفته و درحال توسعه اين کار را انجام مي دهند بيان مي دارد: « ما که نبايد برويم چرخ را دوباره از اول اختراع بکنيم. در بسياري از کشورهاي پيشرفته و همچنين کشورهاي در حال توسعه مثل کلمبيا، مثل مکزيک يا مثل هلند و فنلاند چه کشور فقير، چه کشور ثروتمند، دارند اين کار را مي کنند يعني ديگر نمي روند سراغ اينکه ما تعداد معابر عمومي مان را زياد کنيم، اتوبان زياد کنيم، بزرگراه زياد کنيم، پارکينگ طبقاتي زياد کنيم، مي رويم به سمت گسترش وسايل حمل و نقل عمومي با کيفيت؛ مترو، تراموا، اتوبوس هاي
BRT، ايجاد مسيرهاي ايمن براي دوچرخه سواري، ايجاد مسيرهاي ايمن براي پياده روي، ما بايد شهري را بسازيم که مردم داوطلبانه خودروهاي شخصي را کنار بگذارند. تا وقتي که اين کار را نکنيم اين آلودگي تداوم خواهد داشت، ترافيک تداوم خواهد داشت، ما بايد کاري بکنيم که به جاي اينکه والدين را تشويق بکنيم که بروند براي فرزندان خود سرويس مدرسه بگيرند شهر ايمني بسازيم که همه با طيب خاطر فرزندانشان را تشويق بکنند با دوچرخه يا پياده به مدرسه بروند. اين آن کاري است که ما بايد انجام بدهيم. اما متأسفانه ما مثل کبک سر خودمان را در برف کرده ايم و متوجه عمق فاجعه نيستيم و براي همين است که اين فاجعه ۶۲ سال است در تهران ادامه دارد.»
*يک سرشکستگي بزرگ
به گفته درويش اين مشکل لاينحلِ ۶۲ ساله براي پايتخت کشوري که ادعاهاي بزرگي دارد باعث سرشکستگي است وي با اشاره به اينکه اين مشکل اين روزها دامن ديگر شهرهاي کشور را هم گرفته است مي گويد: « اگر به هر کسي بگوييم تهرانِ پايتخت يعني جايي که بهترين دانشگاه هاي کشور را دارد، بيشترين رسانه ها را دارد و همه رهبران کشور آنجا زندگي مي کنند، نتوانستند چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب مشکل آلودگي هوا را حل بکنند به ما مي خندند، به ما مي خندند که شما با آن همه ادعاي بزرگ تنوانستيد مشکل آلودگي هواي پايتخت خودتان را حل کنيدکه هيچ، حالا اصفهان، مشهد، تبريز، شيراز تا خوانسار و قوچان و گنبد کاووس هم دچار ترافيک و آلودگي هوا شده اند که واقعا سبب سرشکستگي است.»
*پنج هزار کشته در سال در شهر تهران بر اثر آلودگي يک دروغ بزرگ است
درويش به عادات و ارزش هاي اشتباهي اشاره مي کند که مردمان ما به آن گرفتار شده اند و البته نقش مسئولين را در نهادينه شدن اين باورها و ارزش هاي اشتباه در بين مردم دو چندان مي داند. وي در اين خصوص توضيح مي دهد: « ما کاري کرديم که مردمان ما عادت کرده اند تا سر کوچه مي خواهند بروند و ماست بخرند با ماشين بروند، ما کاري کرديم که نشانه طبقه اجتماعي مان مدل ماشين مان باشد، مردم ما مي بينند که رهبران اين کشور، نمايندگان مجلس، نمايندگان شوراي شهر و همه ي مديران با ماشين هاي آخرين مدل در سطح شهر تردد مي کنند. مردم ما چند نفر از اين مديران را ديده اند که سوار مترو شده اند، سوار دوچرخه شده اند، پياده رفت و آمد کرده اند تا بخواهند ياد بگيرند که ارزش ها به مدل ماشين نيست. ما فقط شعار اقتصاد مقاومتي مي دهيم. شعار ساده زيستي مي دهيم، اما عملا هيچ کدام مان حاضر نيستيم از آن اريکه پايين بياييم و مثل مردم زندگي کنيم . حاصلش مي شود همين فاجعه اي که الان هست و رسما اعلام مي کنند ۵ هزار نفر هر سال بر اثر آلودگي هوا در تهران کشته مي شوند که اين خودش يک دروغ بزرگ است. وقتي در لندن با آن همه تجهيزات و کيفيت خوب و با آن همه زير ساخت ها در سال ۹ هزار نفر دارند کشته مي شوند چطور مي شود که در تهران ۱۵ سال است که هر سال اعلام مي کنند پنج هزار نفر در اثر آلودگي هوا کشته مي شوند اين خودش يک دروغ بزرگ است که براي مخفي کردن خطر، واقعيت ها را به مردم اعلام نمي کنند . »
*هواي تهران يک بيمار مبتلا به چندين عارضه
اسماعيل کهرم اما در قامت فعال محيط زيست به توضيح پديده وارونگي در فصول سرد سال که منجر به عدم خروج آلودگي از جو زمين مي شود مي پردازد و مي گويد:
« اين دود و دمي که اتومبيل بنده و شما توليد مي کند اينها مي آيند بالا و هنگامي که مي خواهند از روي فضاي تهران خارج شوند يک لايه هواي سرد مي آيد و مي نشيند روي اين و اجازه خروج به اينها را نمي دهد و دقيقا مثل يک دم کني عمل مي کند. اين جبهه هواي سرد مثل دم کني مي افتد روي اين دود و دم و نمي گذارد خارج شود، در نتيجه اينها بر مي گردد پايين. به اين حالت وارونگي گفته مي شود. هر سال هم اين تکرار مي شود، کي؟ وقتي هوا سرد مي شود، وقتي هوا گرم است اين دود و دم مي رود بالا و آن جبهه هواي سرد نيست که بيايد و روي اين را بگيرد اما وقتي هوا سرد مي شود دم کني مي آيد و و تمام اين دود ودم را بر
مي گرداند.»به گفته کهرم مشکل آلودگي هواي تهران لاينحل خواهد ماند وي در توضيح دلايل اين سخن مي گويد: « اولين دليل اين است که شهر تهران براي اين جمعيت ساخته نشده است، دوم اينکه فضاي سبز شهر تهران جوابگوي اين همه ماشين و موتور سيکلت نيست و سوم اينکه تعداد اتومبيل هايي که تک سرنشين هستند زياد است و موتورسيکلت هايي که به جاي گاز سوخت مايع مصرف مي کنند به تعداد اتومبيل هاست. اينها همه را با هم جمع کنيد در نتيجه يک همچنين مسئله اي پيش آمده است که لاينحل است و هر سال هم همين وقت ها يعني اواخر آبان و آذر و دي تکرار مي شود.»
کهرم وضعيت وضعيت هواي تهران را به بيماري تشبيه مي کند که هم سرما خورده است، هم سرطان دارد، هم برونشيت دارد و هم زخم معده و معتقد است همه اينها بالاخره مريض را از پا در مي آورد.