زهره سادات موسوي‌|
آسمان تهران از ابتداي امسال فقط ۲۵ روز هواي پاک را به خود ديده است. اما اين روزها وضعيت آلودگي هوا به مرحله کشتار رسيده است و تهراني ها با دود و سياهي دست به گريبانند. شاخص کيفيت هوا براي گروه هاي حساس ناسالم گزارش شده و مدارس و دانشگاه ها را به تعطيلي کشانده و همچنين از شهروندان خواسته مي شود که از تردد غير ضروري در سطح شهر خودداري کنند
طي روزهاي گذشته شاخص آلودگي هواي تهران بيش از ۱۶۶ بود و حالا پايتخت ايران به عنوان دومين شهر آلوده جهان روزهاي نفس گيري را سپري مي کند و طبق روال معمول، شورا و شهردار هم در انتظار باد و باران اند؛ البته باران باريد اما پديده خطرناک آلودگي هوا دست از سر کلانشهر تهران برنداشت و در اين مدت، تنها راهکار هميشگي مديران شهري و دست‌اندرکاران محيط‌زيست در مواجهه با آلودگي هوا تشکيل کميته و کارگروه ملي بوده که حاصل آن به رسم هميشه، تعطيلي مدارس و محدوديت تردد کاميون‌هاست.
اما آلودگي هوا چه خطراتي مي تواند براي سلامت افراد داشته باشد؟ به گزارش ايسنا، روزنامه ديلي‌ميل در مطلبي به اين مسئله اشاره کرده است: افزايش خطر ابتلا به برخي انواع سرطان‌ها، زوال عقل، نابينايي، بيماري‌هاي قلبي، ديابت، آسم، برونشيت و برخي اختلالات رواني در اثر قرارگيري در معرض آلودگي هوا ثابت شده است.
در اين مطلب آمده است: ذرات سمي موجود در هوا، باعث افزايش توليد راديکال‌هاي آزاد در بدن مي‌شود. اين مولکول‌هاي ناپايدار باعث التهاب در بدن شده و خطر ابتلا به بسياري از بيماري‌هاي مزمن را افزايش مي‌دهند
صادق ضيائيان، مديرکل پيش‌بيني و هشدار سريع سازمان هواشناسي کشور با ابراز تداوم پايداري هوا تا روز يکشنبه گفته است: « پيش‌بيني مي‌کنيم با ورود سامانه بارشي جديد از اواخر وقت روز دوشنبه، يازدهم آذرماه، ضمن بارش باران، آلودگي هوا نيز برطرف شود.» ضيائيان، شاخص آلودگي هوا را تابع ميزان تردد خودروهاي سبک و سنگين در سطح شهر عنوان و اعلام کرد: «متاسفانه با وجود اطلاعيه‌هاي صادرشده سازمان هواشناسي از ميزان تردد خودروها در روزهاي گذشته چندان کاسته نشد و اگر اين ترددها در دو روز آينده نيز ادامه يابد، وضعيت آلودگي بار ديگر براي همه گروه‌ها ناسالم مي‌شود. »
پيش تر نيز مديرکل محيط زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران در گفت و گو با تسنيم با اشاره به اينکه بيشترين عامل آلودگي هواي شهر تهران منابع متحرک هستند که بين ۷۰ تا ۸۰ درصد آلاينده‌ها را به هوا منتشر مي‌کنند گفته بود: «در اين شرايط تردد خودروهاي تک سرنشين مي‌تواند به تشديد بار آلودگي بينجامد و حضور مردم بخصوص سالمندان، کودکان، زنان باردار و افراد داراي بيماري‌هاي قلبي و تنفسي در فضاي آزاد بايد محدود شود تا مواجهه طولاني مدت با آلاينده ذرات معلق بويژه ذرات کوچکتر از دو و نيم ميکرون به حداقل برسد. » وي راهکار اصلي مديريت آلودگي هوا را حرکت در مسير برنامه‌هاي مدون اين حوزه و منطبق بر قانون هواي پاک برشمرده و گفته بود: «در چارچوب اين برنامه‌ها، از رده خارج کردن خودروها و موتورسيکلت‌هاي فرسوده، ارتقاي تکنولوژي صنايع، بهبود کيفيت سوخت، زيرساخت‌هاي حمل و نقل عمومي، مدهاي حمل و نقل جايگزين، معاينه فني و ساير محورهاي دخيل در کنترل آلودگي هوا ‌بايد دنبال شود.»
اما تداوم وضعيت هشدار هواي تهران هر ساله در ماه هايي از پائيز و زمستان اين سؤال را ايجاد مي کند که راهکارهاي پيشنهادي از سوي مسئولين شهري چه قدر اجرا مي شود و آيا اساسا راهکارهاي درستي هستند؟
رسالت در گفت و گو با محمدرضا محبوب فر کارشناس محيط زيست و توسعه پايدار اين مسئله را بررسي مي کند.
*سهميه بندي و گران شدن بنزين بي نتيجه در کاهش مصرف بنزين و آلودگي هوا
محمدرضا محبوب فر در قامت کارشناس محيط زيست و توسعه پايدار، سهميه بندي بنزين و گران شدن آن را در بحث ترافيک و کاهش آلودگي هوا بي تأثير مي داند و ادعاي روزهاي اخير مسئولين از جمله رئيس شوراي شهر تهران را که گفته بود ميزان استفاده شهروندان از اتوبوس و مترو پس از افزايش بهاي بنزين ۱۵ تا ۲۰ در صد افزايش داشته است و يا رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي استان تهران را که گفته بود پس از اصلاح قيمت ها مصرف بنزين که قبلا ميانگين مصرفش در کشور ۹۰ ميليون ليتر در روز بوده است، ۳۰ درصد کاهش داشته است را تکذيب مي کند و مي گويد برداشت هاي ميداني خلاف اين حرف ها را ثابت مي کند. وي در اين خصوص به آمار ارائه شده اشاره مي کند و بيان مي دارد: « قبل از اينکه بنزين سهميه بندي و گران شود مصرف ماهيانه بنزين در کشور چيزي حدود ۹۵ ميليون ليتر بود. وقتي که بنزين سهميه بندي و گران شد حتي آمدند آماري دادند که مصرف بنزين در کشور به ۱۰۶ ميليون ليتر رسيده است يعني من مي خواهم خدمت شما عرض کنم که يکي از اهداف گران کردن و سهميه بندي بنزين اين بود که شايد ترافيک کم تر بشود و آلودگي هوا کاهش پيدا کند ولي متأسفانه اين سهميه بندي نه تنها آلودگي هوا را کم نکرد بلکه بر اساس خود آماري که ارائه شد و به صورت روزانه سنجش مي شود، حتي مصرف بنزين نسبت به قبل افزايش پيدا کرده است. »
*جمهور مردم بايد عليه مسئولين خاطي اعلام جرم و طلب ديه کنند
محبوب فر معتقد است علي‌رغم راه هاي مختلفي که مديران شهريِ تهران براي کاهش آلودگي هوا رفته اند، اما به علت موازي کاري بين دستگاه هاي مديريت شهري اين راه کارها متأسفانه هنوز به تصميم واحدي منتهي نشده است. وي همچنين به اختلاف ديرينه اي که در بحث طرح ترافيک در تهران بين شهرداري تهران و پليس راهور است اشاره مي کند و معتقد است اين اختلاف خيال تمام شدن ندارد. وي با اظهار نااميدي از مديران شهري، پيشنهاد و راه حل براي کاهش آلودگي هواي تهران را مراجعه کردن به جمهور مردم مي داند. وي در اين خصوص توضيح مي دهد: « الان شما در نظر بگيريد آلودگي هوا طبق آمار سازمان هاي بين المللي سالانه دو و شش دهم ميليارد دلار ضرر و زيان مالي براي شهروندان تهراني در پي دارد و جداي از اين خسارت اقتصادي که آلودگي هواي تهران به خود اين شهر و حتي کليت کشور وارد مي کند، تعداد زيادي از شهروندان تهراني دراثر آلودگي هوا در روزهايي که اين آلودگي شدت پيدا مي کند و به سمت ناسالم بودن و خطرناک بودن پيش مي رود به مراکز بهداشتي و درماني مراجعه مي کنند و اينها به نوعي دچار بيماري هاي تنفسي مي شوند. خب بيماري هاي تنفسي در شرايط آلودگي هوا نوعي نقص عضو هست که اين در اثر کم کاري و قصور دستگاه هاي مديريت شهري در تهران ايجاد مي شود. از طرفي شما در نظر داشته باشيد که بر اساس آماري که خود نهادهاي رسمي و حکومتي داده اند و در همين رسانه ها و مطبوعات اعلام کرده اند، ساليانه ۵ هزار نفر از شهروندان در تهران بر اثر عوارض آلودگي هوا فوت مي کنند. لذا با توجه به اين خسارت هاي جاني و مالي و از طرفي اختلاف بين دستگاه هاي مديريت شهري در تهران و کم کاري و قصور اين دستگاه ها مردم بايد عليه مسئولين خاطي اعلام جرم کنند.»
وي معتقد است قانون چنين حقي را براي شهروندان قائل شده است و هر شهروندي مي تواند به دليل نقص عضو و يا مرگي که دولت مستقيم يا غير مستقيم مسببش هست طبق قوانين آيين دادرسي کيفري و قانون مدني جمهوري اسلامي ايران به دادگستري ها مراجعه و عليه خود دولت اعلام جرم بکند. وي به سابقه تشکيل چنين پرونده هايي اشاره مي کند و مي گويد: « در خصوص همين پارازيت هايي که براي امواج ماهواره اي در آسمان ارسال مي شود تعدادي از وکلا و شهروندان آمدند و پرونده اي در خصوص همين ضرر و زيان هايي که امواج پارازيت ها ايجاد مي کند عليه سازمان مقررات راديويي کشور و خود وزارت بهداشت و درمان باز کردند و در مورد آلودگي هوا هم اين قطعا شدني است. »
تعطيلي مدارس و مراکز آموزش عالي تأثير چنداني در کاهش آلودگي هوا ندارد
اين کارشناس محيط زيست مي گويد وقتي که بحث آلودگي هوا و بحث کاهش آلودگي هوا مطرح است مسئولين مديريت شهري در اکثر زمان ها اقدامات تکراري انجام مي دهند به عنوان مثال، مدارس را تعطيل مي کنند يا از طرفي به اميد شرايط اقليمي هستند که بادي بوزد و يا بارندگي اي اتفاق بيفتد.
وي نقش اقداماتي نظير تعطيلي مدارس و حتي مراکز آموزش عالي را در کاهش آلودگي هوا در شهرهايي مثل اراک، شيراز، تبريز، اصفهان و تهران بسيار ناچيز و چيزي حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مي داند و معتقد است در اين شرايط حتي شاهد اين هستيم که ترافيک خيابان ها بيشتر هم مي شود. وي با اشاره به فرهنگ نادرستي که بين مردم رواج دارد اظهار مي دارد: « چرا شهروندان اعلام مي کنند که ما در داخل ماشين شخصي خودمان امنيت مان بيشتر از مترو، اتوبوس و تاکسي است ؟ من
نمي دانم اين فرهنگ ازکجا آمده است؟ اين استفاده از خودرو شخصي به صورت يک فرهنگ ملي در آمده . يک فرهنگي که افراد از وسائل حمل و نقل عمومي خيلي کم تر استفاده مي کنند . الان شما در نظر بگيريد جمعيت تهران بر خلاف آن چيزي که اعلام مي شود ۱۵ ميليون نفر است اين جمعيت به دليل توسعه نامتوازني که اين شهر داشته در حال حاضر ۳۰ ميليون نفر تخمين زده مي شود. شما در نظر بگيريد از اين سي ميليون نفري که در زمان هاي کاري در تهران در تردد هستند چند درصد از ناوگان حمل و نقل عمومي تهران استفاده مي  آلوکنند؟ الان بيشترين آلودگي هوا در تهران ناشي از همين خودروهاي شخصي است. »
*دولت در بحثدگي هوا ذي نفع است!
به گفته محبوب فر دولت جمهوري اسلامي در بحث آلودگي هوا به نوعي ذي نفع است، به اين شکل که سازمان هاي دولتي نظير سازمان حفاظت محيط زيست سالانه ميلياردها تومان بابت خسارت آلايندگي از کارخانه ها و مراکز صنعتي آلاينده واقع در شهرهاي صنعتي مثل اراک، تبريز و يا خود تهران دريافت مي کنند. وي در همين راستا به بحث طرح ترافيک شهر تهران اشاره مي کند و توضيح مي دهد: « همان طور که پيش تر اشاره کردم بيشترين سهم آلايندگي تهران مربوط به خودروهاي شهري و متحرک است. شما در نظر بگيريد الان خود دولت در خصوص اينکه طرح ترافيک اجرا نشود و چوب لاي چرخ اجراي اين طرح گذاشته بشود، ذي نفع است. چرا که اگر طرح ترافيک اجرا شود بنزين کم تري مصرف مي شود و در نتيجه درآمد دولت کاهش پيدا مي کند و به خاطر همين قضيه هم مسئولين اکثر مواقع اقدامات تکراري و روزمره انجام مي دهند و وظايف شان را يا به عهده نمي گيرند و انجام نمي دهند و يا به هم پاس کاري مي کنند. »
*وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي کوتاهي مي کند!
اين کارشناس با بيان اينکه مسئوليت کنترل آلودگي هوا در شهرها در درجه نخست بر عهده مديريت شهري شهرهاست و در تهران شهرداري تهران و شوراي شهر تهران متولي کنترل آلودگي هوا هستند، به نقش و مسئوليت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي اشاره مي کند و خاطر نشان مي کند: « وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي حتما بايد اين نقص عضو ها و بيماري هايي که در خصوص آلودگي هوا به وجود مي آيد و يا مرگ و مير هايي که انجام مي شود را به صورت هشدار به مسئولين مديريت شهري اعلام کند. متأسفانه تاکنون اقدامي از جانب اين وزارت خانه صورت نگرفته است. اقدامات فقط در حد همين است که وزارت بهداشت اعلام مي‌کند که اگر مثلا شاخص کيفيت هوا در يک شهر مثل تهران، اصفهان، تبريز، اراک و يا هر شهر ديگري فراتر از ۲۰۰ يا ۱۵۰ برود وضعيت ناسالم است و ممکن است بيماري هايي ايجاد شود و به گروه هاي حساس مثل دانش آموزان و سالمندان و بيماران توصيه هايي مي کنند که مثلا مدارس تعطيل شود و يا سالمندان و بيماران در منزل بمانند. متأسفانه به همين مقدار بسنده شده است و هيچ اطلاعاتي در اين خصوص در دست نيست. »