| گروه اجتماعی |
طرح فاصله‌گذاری هوشمند اجتماعی از روز شنبه ۲۳ فروردین در تمامی استان‌ها به استثنای تهران به اجرا گذارده شد و امروز با آغاز فعالیت مشاغل در پایتخت، نگرانی هایی از اوج گیری دوباره آمار مبتلایان به ویروس کرونا وجود دارد. 
جای هیچ شک و تردیدی نیست که شیوع کووید ۱۹، جامعه را در شرایط خاصی قرار داده و می توان از آن تحت عنوان «بحرانی» یاد کرد که بیش از همه، ناشی از نوعی ابهام و چالش در نحوۀ سیاست‌گذاری و سردرگمی مردم در تشخیص الگوی رفتاری متناسب است، گرچه فاصله‌گیری فیزیکی و رعایت قرنطینه خانگی توسط افراد، بهترین راه کنترل شیوع این ویروس و گذار از مرحله بحران است؛ اما از سوی دیگر امروز با آغاز فعالیت مشاغل در استان تهران، گروهی از افراد با هدف حضور در مشاغل خود از منزل خارج می شوند که این جابه جایی چه با وسایل نقلیه عمومی چه با وسیله نقلیه شخصی در صورت عدم رعایت پروتکل های بهداشتی، مسبب شیوع بیشتر و بالارفتن آمار بیماران خواهد بود. مسئله اصلی در این شرایط، یافتن راه‌حلی برای همراه کردن مردم با مراقبت‌های بهداشتی لازم در کنترل ویروس کروناست و شاید حلقه مفقوده در این زمینه، سواد سلامت یا به تعبیر دیگر، رفتارهای «سلامت محور» است.  فعالیت اداره‌ها و برخی اصناف و مشاغل دیگر در بسیاری از استان‌ها از روز شنبه ۲۳ فروردین در حالی از سر گرفته شد که بنا به توصیه کارشناسان سازمان بهداشت جهانی، زمانی کشورها می‌توانند محدودیت‌ها را بردارند که راه‌های جایگزینی برای پیشگیری و سرکوب ویروس کرونا در چنته داشته باشند. مقام‌های وزارت بهداشت هم نسبت به بازگشایی فعالیت‌ها هشدار دادند و نسبت به لزوم رعایت طرح «فاصله‌گذاری هوشمند اجتماعی» تاکید کردند و حسن روحانی، رئیس‌جمهوی به سعید نمکی، وزیر بهداشت، دستور داد با همکاری کمیته امنیتی و اجتماعی ستاد ملی مبارزه با کرونا، ارزیابی دقیقی از مقدمات فراهم‌شده برای اجرای طرح فاصله‌گذاری هوشمند اجتماعی انجام دهند.
این طرح از روز شنبه ۲۳ فروردین در تمامی استان‌ها به استثنای تهران به اجرا گذارده شد و امروز با آغاز فعالیت مشاغل در پایتخت، نگرانی هایی از اوج گیری دوباره آمار مبتلایان به ویروس کرونا وجود دارد.عباس آقازاده مسرور، رئیس مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی با اشاره به اینکه از ۲۳ فروردین روش فاصله‌گذاری هوشمند و پایان محدودیت‌های مربوط به روش فاصله‌گذاری اجتماعی اعلام و به اجرا در آمده، گفته است: «به اعتقاد بنده روش فاصله‌گذاری هوشمند به ترتیبی که مشاهده می‌کنیم، در کنترل اپیدمی کرونا محکوم به شکست بوده و هنوز آمار مرگ‌ومیر و شمار مبتلایان نگران‌کننده است.» با این حال ایرج حریرچی یکی از مبانی اصلی طرح فاصله‌‌گذاری اجتماعی را علاوه بر حفظ سلامت مردم، ملاحظات اقتصادی دانسته و اظهار کرده است: «درحال حاضر در دو جبهه اصلی مبارزه با تحریم و کرونا درحال نبرد هستیم.» دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس ایران هم در گزارشی که اسفند ماه تهیه کرده با اشاره به وضعیت نامناسب شاخص‌های کلان اقتصادی در ایران، گفته «کسری بودجه دولت یکی از معضلات مهم اقتصاد ایران برای سال ۱۳۹۹ است. در چنین شرایطی، هزینه‌های تحمیل‌شده در اثر اپیدمی کرونا و همچنین کاهش تولید ناشی از آن، می‌تواند اقتصاد را با تورم‌های بالاتر و رشدهای اقتصادی پایین‌تر مواجه سازد.» گسترش اپیدمی کرونا، اقتصاد جهانی را نیز در ماه‌های اخیر به شدت تحت تاثیر قرار داده است. رکود فراگیر اقتصادی و بیکاری گسترده ناشی از اجرای سیاست‌های ناگزیر قرنطینه و فاصله‌گذاری، چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای را حداقل در کوتاه‌مدت برای اقتصاد جهان و برای همه کشورهای جهان ایجاد کرده است. در این میان  اقتصاد ایران که از دو سال پیش تحت تحریم های گسترده و همه جانبه آمریکا قرار دارد، ضربات بسیار سنگین تری را باید تاب بیاورد. از این رو، حسن روحانی در توضیح علت مخالفت خود با قرنطینه کامل و تعطیلی کشور گفته است: «برای کارگری که اگر یک روز کار نکند دستمزدی ندارد و پولی ندارد برای غذای شب، او چی؟ او را باید چه کار کنیم؟ برای آن افرادی که الان کسب و کارشان تقریبا در این دو ماه تعطیل شده، تقریبا فروردین را هم می‌گوییم اواخر آن هستیم، فروردین و ماه اسفند کارشان تقریبا تعطیل شده و کار و شغلی نداشتند. چک هایشان، بدهکاری‌شان و اجاره مغازه‌هایشان خیلی مشکلات دارند. پس ما باید اینجا دو امر را تلفیق کنیم هم سلامت مردم هم مبارزه با کرونا ، هم فعالیت اجتماعی و اقتصادی در چارچوب مقررات، یادمان نرود چارچوب مقررات و دستورالعمل‌های پزشکی برای ما اصل است.»
*بازگشایی مشاغل به معنای پایان مشکلات نیست
معاون وزیر بهداشت هم بر این نکته تاکید کرده است: «بازگشایی ها به معنای پایان مشکلات نبوده است و ما چون  ملاحظات اقتصادی داشتیم و بخشی از جامعه درآمد روز مزد دارند بخشی از بازگشایی ها را شاهد خواهیم بود.»
مطابق گفته های حریرچی، «هم اکنون در اکثر استان‌های کشور منحنی ابتلا و مرگ و میر نزولی شده است، اگرچه در بعضی استان‌ها افزایش شیوع وجود دارد که شدید نیست. پیش‌بینی‌ها این بوده که اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت بیماری رو به کاهش باشد، اما به معنای آن نیست که بیماری صفر شود.» از سوی دیگر مردم نقش اصلی و محوری را در این حوزه دارند و هیچ دستورالعملی نمی تواند جایگزین رعایت نکات بهداشتی توسط مردم شود. ویروس کووید ۱۹ از طریق تماس مستقیم با قطره‌های تنفسی فرد آلوده (از طریق سرفه و عطسه) و تماس با سطوح آلوده به ویروس منتقل می‌شود. این ویروس می‌تواند ساعت‌ها روی سطوح زنده بماند اما اقداماتی همچون شستن دست‌ها با آب و صابون، تنفس بهداشتی(پوشاندن دهان و بینی در هنگام سرفه و عطسه)، حفظ فاصله یک تا دو متری با سایر افراد در محیط‌های عمومی، پرهیز از لمس چشم و دهان، ضدعفونی کردن محیط‌هایی که به‌طور مشترک مورداستفاده قرار می‌گیرند و ترجیحا ماندن در خانه تا جای ممکن می‌تواند به پیشگیری از ابتلا به این ویروس کمک کند، بنابراین رعایت این اصول همچنان ضرورت دارد و افراد با حضور در محل کار خویش می توانند این پروتکل ها را رعایت کرده و مانع شیوع ویروس کرونا شوند. ضمن اینکه رفتار این ویروس هنوز ناشناخته است و وزارت بهداشت و درمان به درستی نمی‌داند شکل فعالیت این ویروس چگونه خواهد بود و تا چه هنگام مهمان ناخوانده این سرزمین است، بنابراین نمی توان کسب و کارها را تا اطلاع ثانوی تعطیل کرد، آن هم در شرایطی که قوی ترین اقتصادهای جهان به رغم عدم تحریم، با بحران فراگیری روبه رو شده اند. به عنوان مثال تعداد مبتلایان به ویروس کرونا به ویژه در ایالت نیویورک رو به افزایش شدید است و در عرض یک هفته تعداد متقاضیان دریافت مزایای بیکاری ۱۰ برابر شده است. از سوی دیگر با وجود تصویب بسته دو تریلیون دلاری محرک اقتصادی و کمک‌های دولتی برای حفظ مشاغل به طور روزافزونی بر تعداد بیکاران در آمریکا افزوده شده است.  شیوع سریع و گسترده ویروس کرونا در آمریکا زندگی و کار در ایالت های بسیاری را به تعطیلی کشانده و کشور را با هجوم بی‌سابقه‌ای برای دریافت مزایای بیکاری روبه رو کرده است. تعداد زیادی از موسسات اقتصادی بزرگ و کوچک به ویژه در زمینه خدمات و مواد غذایی نتوانسته‌اند بر شرایط بحران فعلی غلبه کنند و کارکنان خود را اخراج کرده‌اند. برهمین اساس رئیس‌جمهوری آمریکا گفته است: می‌توانیم به صورت مرحله‌ای و تدریجی و با در نظر گرفتن اصول ایمنی، به سمت بازگشایی کسب و کارها گام بر داریم.قرار است، طرح بازگشایی در این کشور مرحله به مرحله انجام شود و ابتدا ایالت‌هایی که میزان شیوع ویروس کرونا در آنها معدود است، بازگشایی شوند. در چارچوب این طرح، ۵۰ ایالت آمریکا در سه مرحله قرار می گیرند. در ایالت‌هایی که در مرحله اول قرار دارند مقررات فاصله گذاری اجتماعی برقرار است. چنانچه در دو هفته متوالی، شمار مبتلایان کاهش یابد، ایالت‌ها از مرحله اول به مرحله دوم وارد می‌شوند. در مرحله دوم، مدارس و رستوران‌ها فعالیت خود را از سر می‌گیرند و تجمع‌هایی
 تا ۵۰ نفر می‌توانند برگزار شود.صدراعظم آلمان هم پس از تبادل نظر با نخست‌وزیران ایالت‌ها در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که به دلیل کاهش آمار مبتلایان جدید به ویروس کرونا برخی از فروشگاه‌ها از ۲۰ آوریل و مدارس از چهارم ماه مه باز خواهند شد.
بر اساس تصمیمات گرفته شده در جلسه مشورتی صدراعظم و نخست‌وزیران ایالت‌های آلمان فروشگاه‌هایی که تا ۸۰۰ متر مربع مساحت دارند می‌توانند با رعایت مقررات بهداشتی از روز دوشنبه کار خود را آغاز کنند. اما صف‌های طولانی نباید در خیابان جلوی فروشگاه‌ها تشکیل شوند. نمایندگی‌های فروش خودرو، دوچرخه فروشی‌ها و کتابفروشی‌ها نیز می‌توانند بدون توجه به مساحت آنها کار خود از سرگیرند.  آرایشگاه‌ها مجازند تنها با رعایت کامل مقررات از تاریخ ۴ ماه مه کار خود را آغاز کنند.
در ایران هم طرح فاصله‌گذاری هوشمند اخیرا به جای فاصله‌گذاری اجتماعی (یا فیزیکی) توسط مسئولان بهداشتی کشور برای مهار اپیدمی کرونا مطرح و در ستاد ملی مقابله با کرونا برای اجرا تصویب شد. طرحی که بنا دارد شرایط تدریجی بازگشت جامعه به شرایط عادی را فراهم کند. منظور از این مفهوم جدید آن است که به‌جای آنکه همه مردم فاصله گذاری فیزیکی با بقیه را رعایت کنند، افراد، مشاغل و گروه های جمعیتی کم خطر از نظر ابتلا (یا در صورت ابتلا از نظر بروز عوارض جدی و مرگ) شناسایی شوند و فعالیت این گروه ها به تدریج از سرگرفته شود و سایر افراد و گروه‌ها کماکان فاصله گذاری فیزیکی را رعایت کنند.
*چگونه زیستن در کنار ویروس کرونا را بیاموزیم
مدتهاست از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و در فقدان تجربه زیسته قابل ارجاع، نمی دانیم چگونه خود را باید با یک ویروس میکروسکوپی تطبیق بدهیم اما واقعیت امر این است که بیش از این نمی توان اقتصاد و زندگی را به حال خود رها کرد، بلکه باید شرایط خود را برای زیستن در کنار کرونا تطبیق دهیم و بدانیم که نبرد همچنان ادامه دارد. این بحران در جامعه امروز و شیوه‌های پاسخگویی ما به آن، در سطوح فردی، جمعی و در سطوح کلان تصمیم‌گیری پیش از هر چیز نشانگر سطح «سواد سلامت»  جامعه و «رفتار سلامتی» است که جامعه از خود بروز می‌دهد. 
محمدعلی محبی در قامت جامعه شناس ضمن تاکید بر ارتقاء سطح سواد سلامت در میان افراد جامعه به «رسالت» می گوید: امروز باید چگونه زیستن در کنار ویروس کرونا را بیاموزیم، چون این ویروس جامعه ما را به وضعیت جدید و نادری دچار کرده است.  از طرفی نمی توان اقتصاد را برای مدت نامعلومی تعطیل کرد بنابراین بهتر است در کنار بازگشایی مشاغل و رعایت پروتکل های بهداشتی، سطح سواد سلامت را ارتقاء دهیم. به اذعان وی، «در جامعه ایرانی بخشی از مردم که حدود۵۶/۶ درصد را شامل می شوند، سواد سلامت کافی ندارند. اگر بحران را فرصتی برای تامل در سیاست های قبلی و اصلاح آنها در آینده بدانیم، قطعا کرونا برکتی عظیم در نقص و ناکارآمدی بسیاری از سیاست گذاری های حوزه سلامت و بهداشت عمومی و فرهنگ سازی مربوط بدان را نشان می دهد. از این رو صرفا مردم مقصر این وضع آشفته و بی مبالاتی میلیونی آنهایی که بی دلیل قرنطینه را نقض می کنند، نیستند، آن ها که باید طی سال های قبل فرهنگ مردم در حوزه سواد سلامت را ارتقاء می دادند نیز امروز مسئول هستند و باید برای حال و آینده این جامعه بهتر و مسئولانه تر فکر کنند.» محبی در تعریف سواد سلامت، می گوید: «این عبارت مفهومی گسترده است که ابعاد اجتماعی متنوع و مرتبط با سلامت، چه در سطوح کلان سیاست‌گذاری‌های پزشکی، آموزشی و اجتماعی و چه در سطوح سلامت فردی را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد. بر همین اساس، تعاریف بسیار متفاوتی از سواد سلامت ارائه شدند. جامع‌ترین تعریفی که از سواد سلامت ارائه می‌شود، تعریف سازمان بهداشت جهانی است که سواد سلامت را مجموعه‌ای از مهارت‌های شناختی و اجتماعی می‎داند که افراد بتوانند با کمک آن به اطلاعات درست سلامت دسترسی پیدا کرده و با فهم و کاربرد درست آن اطلاعات بتوانند که سلامت خود و جامعه را ممکن کرده و آن را حفظ کنند.»به اعتقاد وی، ویروس کرونا این روزها به جان جامعه بشری افتاده است. این ویروس به اشکال مختلف جامعه را دچار بحران کرده است: از یک سو عده ای محتاج وسایل بهداشتی اولیه برای پیشگیری هستند و از سوی دیگر عده ای در بیمارستان ها محتاج دارو و درمان هستند. عده زیادی از مردم هم باید تحت مراقبت و قرنطینه باشند. در این میان مردمانی هستند که به دلیل موقعیت شغلی و شرایط معیشتی مجبورند بیرون باشند، بالاخص کارگران روزمزد و کسانی که نان شبشان با کار روزانه شان پیوند خورده است و ناگزیر باید در کنار این ویروس، زیستن را آموخت. اما در این وضعیت بغرنج، سهم هرکس چیست؟ چگونه باید سهم خویش را ایفا کنیم که هم خودمان و هم جامعه مان سلامت بمانیم؟ پاسخ مشخص است باید رفتارهای سلامت محور را همراه با پروتکل های بهداشتی به مردم آموزش داد. این جامعه شناس با تاکید براینکه تعهد به الگوی جامعه مبتنی بر یاریگری مراقبت محور، می تواند بیانگر الگوی بنیادین رابطه و یاریگری برای جامعه در بحران و در خطر باشد، می افزاید: «سهم هر کدام از ما آن است که هرکجا هستیم، هرکاری می کنیم برای مراقبت از خودمان و دیگران باشد. هرگونه تخطی از این اخلاق و تعهد مراقبت، می تواند به بهای جان ما و عزیزان مان و دیگران تمام شود. نکته مهم به هم پیوستگی این سطح سه گانه است، آنها در هم و وابسته به هم هستند، حفظ جان من و عزیزان من، منوط است به حفظ جان دیگران و بالعکس. اینها از هم جدا نیستند، در کشتی جامعه، هیچ کس حق ندارد جای خودش را سوراخ کند ،زیرا همه باهم غرق خواهیم شد. به همین دلیل در واقع خودیاری، همیاری و دگریاری، در عین حال یکی هستند و در یک واحد به طور همزمان متجلی می شوند.»