نارنجستان قوام یکی از باغ‌های قدیمی شیراز است که با داشتن قدمت تاریخی خود توانسته است تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری در ایران شود.

این باغ در نزدیکی بناهای تاریخی دیگری مانند مسجد نصیرالملک، خانه زینت الملوک، مسجد وکیل، بازار وکیل، موزه پارس، باغ دلگشا، باغ ارم و چندین مکان تاریخی دیگر قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این بنای تاریخی یکی از ویژگی‌های آن محسوب می‌شود زیرا گردشگران می‌توانند در کنار بازدید از باغ نارنجستان قوام، از بناهای تاریخی دیگر نیز بازدید داشته باشند که تور این پرشیا آمده است این کار را انجام دهد.

باغ قوام نیز بخشی از مجموعه بزرگ قوام است که در حدود سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی هم‌زمان با حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، ساخته شد. گفته می‌شود که دستور ساخت مجموعه قوام توسط علی‌محمد‌خان قوام صادر شده است.

تاریخچه این بنا نشان می‌دهد که مجموعه قوام به عنوان دارالحکومه برای انجام فعالیت‌های سیاسی، نظامی و دیدار با مقامات خارجی مورد استفاده دولت و حکومت وقت بوده است. در نهایت نارنجستان قوام در سال ۱۳۴۵ به دانشگاه شیراز واگذار شد و در حدود سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ دانشگاه شیراز مجموعه تاریخی قوام را در اختیار موسسه آسیایی قرار داد. در آن زمان این موسسه توسط پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس مشهور مدیریت می‌شد.

بررسی معماری بنای قوام

مساحت بنای تاریخی قوام حدود ۳۵۰۰ متر مربع است و در ضلع شمالی و جنوبی، ساختمان‌های این مجموعه تاریخی واقع شده است که در مجموع زیر بنایی در حدود ۹۴۰ متر مربع دارند. همچنین بناهای معروف و تاریخی دیگری که بخشی از مجموعه قوام هستند از جمله: حسینیه قوام، حمام گچینه، مکتب‌خانه قوام (که به خانه عراقی‌ها معروف است)، بخش داخلی قوام (که به منزل زینت الملوک معروف است)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام قوام، از جذابیت ویژه‌ای برای گردشگران برخوردار هستند. البته تاریخچه این بنا نشان می‌دهد که در گذشته اصطبل و زنجیرخانه و یک بازارچه نیز وجود داشته که بخشی از مجموعه قوام بوده‌اند که متاسفانه در زمان احداث خیابان لطفعلی‌خان زند شیراز تخریب شده‌اند.

دو ساختمانی که در بنای تاریخی قوام قرار دارند، توسط تعدادی از معماران و هنرمندان شیرازی ساخته شده‌اند. در نمای این دو ساختمان از هنرهای قدیمی مانند نقش‌پردازی، آیینه‌کاری، منبت‌کاری، آجرکاری، معرق‌کاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری استفاده شده است.

پس از ورود به زیر ساختمان جنوبی با حجره‌های فروش لوازم سنتی و تزیینی رو به رو می‌شویم و پس از آن فضایی بسیار زیبا به چشم می‌خورد که در آن درختان نارنج و نخل قدیمی وجود دارند که در نهایت این مسیر به ساختمان اصلی باغ قوام منتهی می‌شود.

در کنار ساختمان اصلی یک ایوان بسیار زیبا و شکوه‌مند دیده می‌شود که می‌تواند توجه بازدیدکنندگان را عمیقاً به خود جلب کند. همچنین در سمت چپ ساختمان اصلی، یک قهوه‌خانه وجود دارد. برای اینکه بازدیدکنندگان بتوانند به ایوان بروند، می‌توانند از پله‌های زیبایی که در هر دو طرف ایوان واقع شده است استفاده کنند.

در قسمت پشت ایوان چند اتاق کوچک قرار دارند که با داشتن نمای آینه‌کاری فضایی بسیار دلنشین دارند. همچنین در این اتاق‌ها وسایل قدیمی مانند مبلمان دیده می‌شوند که مربوط که همان دوران است.

نمای داخلی ساختمان

اتاق‌های مجاور، سقفی چوبی دارند که نقش و نگارهای بسیار زیبایی بر روی آنها به چشم می‌خورد و زمانی که به اتاق‌های اصلی مجاور وارد شوید، انعکاس نور از سمت ایوان به سمت آینه‌کاری‌های موجود، منظره‌ای چشم‌نواز برای بازدیدکنندگان ایجاد کرده است.

گفته می‌شود در تمام قسمت‌های ایوان و اتاق‌های این بنا، با آینه‌کاری‌های مرتبط با آن دوره تزیین شده است. جزئیاتی که در نمای آینه‌کاری وجود دارد هنوز هم به طور کامل تحلیل نشده است و هنوز بسیاری از افراد تمایل دارند تا به بررسی رازهای موجود در این ساختمان بپردازند.

تالار اصلی مجموعه قوام که به آن تالار آیینه یا شاه‌نشین می‌گویند، با یک پنجره چوبی هلال مانند به وسیله دریچه‌های ارسی به ایوان اصلی راه دارد. از جذابیت‌های این قسمت از مجموعه، دیوار‌هایی است که به طور کلی با آیینه‌کاری تزئین شده‌اند.

قسمت بالایی شومینه‌ای که در تالار آیینه وجود دارد از جنس سنگ مرمر است که در همان قسمت بالایی و بر روی سنگ مرمر دو تصویر به صورت قرینه از قوام‌الملوک سوم حکاکی شده است.

ایوان مرکزی بنای قوام دو ستون سنگی بزرگ دارد و گفته می‌شود که از این ایوان برای برگزاری مراسم‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته که این ایوان سقف بسیار بلندی دارد و مانند بخش‌های دیگر ساختمان با آیینه‌کاری تزئین شده است. همچنین وجود آینه‌های بسیار بزرگ بر روی دیوارهای تالار و ایوان باعث ایجاد انعکاس تصویری از حوض و درختان شده است که در فضای بیرونی قرار دارند.

همچنین مجموعه تاریخی قوام دارای زیرزمینی نسبتاً بزرگ است که در حال حاضر موزه اشیای قدیمی نارنجستان و ظروف، سکه‌ها، تابلو‌ها و کاشی‌کاری‌های متعلق به دوران مختلف تاریخ است.