‌|گروه اجتماعي‌|
سال گذشته براي اولين بار بوي نامطبوعي در گستره وسيعي از شهر تهران احساس شد و امسال در ۱۱ آذرماه نيز براي دومين بار آن بوي مرموز در محدوده وسيعي منتشر شد و شامه پايتخت نشينان را آزار داد، گرچه علت اين پديده همچنان نامشخص است اما چندين و چند احتمال مطرح شده و در اين ميان انگشت ها به سوي «ماده مرکاپتان» نشانه رفته، ماده‌اي که براي بودار شدن گاز شهري به منظور جلوگيري از نشت گاز به آن افزوده مي شود و البته انگشت ها به سوي باد جنوب به شمال هم نشانه رفته و برخي عامل اصلي اين اتفاق را باد مي دانند!
همان طور که اشاره کرديم، اين موارد صرفا احتمالاتي است که نمي تواند قطعيت داشته باشد. اين بو با منشأ نامعلوم به بوي تخم‌مرغ گنديده شباهت دارد و دامنه بسيار وسيعي را فراگرفته است و ابزار پايشي براي چنين حادثه مهمي وجود ندارد. چاه هاي آب شهر تهران به طور برخط در نقاط مختلف شهر پايش نمي شوند. 
سطح آب، رنگ آب، دما، رادون و غيره….  ما در پايتخت سنسور بو نداريم و متأسفانه در مديريت بحران شهري، شهر تهران بي دفاع در معرض مخاطرات عمده و عديده قرار دارد. ايستگاه هاي GPS شهرداري تهران، تنها اطلاعات قابل اتکا در زمينه وجود تنش هاي زير سطحي بود که البته تعدادشان کم بوده و هست. با اين حال مسعود زندي، رئيس اداره محيط‌زيست شهر تهران در پاسخ به علت اين پديده، تأکید کرده است که پس از نتيجه‌گيري رصد نيروهاي پايشگر در سطح شهر، سازمان محيط‌زيست درباره علل اين بو اطلاع‌رساني مي‌کند.
معاون نظارت و پايش سازمان حفاظت و محيط زيست مي‌گويد موضوع انتشار بو در جلسه کارگروه کاهش آلودگي هواي استان تهران مطرح شده و کارشناسان در حال بررسي براي يافتن منشأ بو هستند. محمد رستگاري اعلام کرده که اگر نوع آلودگي مشخص شود، براي تشخيص منشأ آن هم مي‌توان گام برداشت.
جلال ملکي، سخنگوي آتش‌نشاني شهرداري تهران نيز گفته که پس از تماس‌هاي مردمي، دو ايستگاه به محدوده مرکزي و جنوب غربي تهران اعزام شده است: «آتش‌نشان‌ها اعلام کرده‌اند که در برخي از مناطق بويي کم حجم و نامتعارف استشمام مي‌شود اما منشأ آن معلوم نيست.» ملکي از شهروندان تهراني خواسته به شايعات توجه نکنند اما خودش توضيحي در باره علت انتشار بو نداده است. 
گويا ساکنان محدوده‌هاي ونک، پل مديريت، پيروزي، يافت آباد، آزادي، انقلاب، ميدان امام حسين اين بو را استشمام و شکايت کرده‌اند، اما سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران به ذکر اين مسئله بسنده کرد که «ممکن است اين بو ناشي از يک پديده زيست‌محيطي باشد ولي جاي نگراني براي شهروندان وجود ندارد.»
استاندار تهران هم مي‌گويد بويي که امسال به مشام رسيده، مشابه پارسال نيست و هر زمان جهت باد در تهران به سمت جنوب تغيير کند اين بو به مشام مي‌رسد. مديرکل دفتر مخاطرات زمين‌شناسي سازمان زمين‌شناسي هم با استاندار نظر موافق  دارد. او تصريح کرده است: علت بوي بد تهران وزش باد از جنوب همراه با رطوبت است. رضا شهبازي تأکيد کرده است: هر زمان جهت باد در تهران به سمت شمال تغيير کند اين بو به مشام مي‌رسد!
علي بيت اللهي، رئيس بخش زلزله مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي که تحقيقاتي را در اين رابطه انجام داده است، در تحليل اين بوي نامطبوع به روزنامه «رسالت» مي گويد: ۱۲ دي ماه سال گذشته چنين بويي به مشام رسيد و تحقيقات گسترده اي انجام داديم تا بدانيم علت آن چيست اما وقتي همه اسناد و تاريخ اين رخداد را مطالعه کرديم، متوجه شديم، چنين مسئله اي سابقه نداشته و تمام فرضيه هايي که آن موقع مطرح بود، اعم از نشتي فاضلاب يا گاز مرکاپتان (ماده‌اي که براي بودار شدن گاز شهري به منظور جلوگيري از نشت گاز به آن افزوده مي شود) علت اين مسئله نيست، حتي آرادکوه را هم بررسي کرديم، همان طور که مي دانيد اين منطقه، محل دپوي پسماندها و زباله هاست اما به هيچ نتيجه قطعي دست نيافتيم. مطمئنا اين پديده جزء پديده هاي تکرار شونده نيست يعني اگر سوزاندن زباله ها 
دليل اين بوي نامطبوع باشد، اين عمل به طور متناوب انجام مي شود. پس بايد اين بو را چندين نوبت در ماه و در سال، احساس کنيم که چنين نيست.
او در ادامه سخنانش به فرضيه باد جنوب به شمال اشاره کرده و مي گويد: مگر باد فقط يک روز مي آيد؟ بنابراين اگر پديده از نوع تکرار شونده باشد، علت رخداد آن نيست، چون امسال فقط يک بار اين بو را احساس کرده ايم بنابراين پديده تکرار شونده نبوده و علت اين حادثه، نشتي فاضلاب و مواردي مثل اين هم نمي تواند باشد، به اين خاطر که اگر فرض کنيد در يک نقطه اي مواد فاضلابي از لوله بيرون بزند، باعث نشت بوي بد مي شود، اين فاضلاب در همان نقطه اطراف، خودش را نشان مي دهد به خاطر اينکه به حالت ثقلي در لوله ها حرکت مي کند. اگر لوله داراي گسيختگي يا مواردي مثل اين باشد، مواد با بوي بد در همان نقطه اطراف، ساکنين را کلافه مي کند. توجه کنيد که ما اين بوي بد را در مجيديه و تهران پارس به همان شدت احساس کرديم که در شهرک غرب يا سعادت آباد، احساس شد. بنابراين پوشش ناحيه اي دارد و يک نقطه مي تواند اطراف آن را تحت تأثیر قرار دهد يعني اگر منشأ بو، نقطه اي باشد، مي تواند همان نقطه اطراف اثر کند و وقتي از آن نقطه دور مي شويم، اين بو محسوس نخواهد بود. پس اين موارد هم نمي تواند باشد و هيچ کدام اين مسائل درست نيست. 
* برپايه حدس و گمان و فرضيه سخن مي گويیم
به اذعان بيت اللهي، بوي نامطبوع امسال، مشابه سال قبل است بنابراين نتيجه مي گيريم که اين بو حالت ناحيه اي دارد، يعني مربوط به يک نقطه خاص نيست اما به نظر مي رسد، يک سلسله ترکيبات و فعل و انفعالات در گستره وسيعي با گازهايي که احتمالا در  زيرآبرفت هاي تهران هم محبوس هستند براثر آلاينده هاي سطحي و آلاينده هايي که در هواست، ترکيب شده و بوي بدي را در گستره وسيعي بوجود آورده، ما درخواست جدي کرديم تا در چند نقطه تهران؛ سنسورها و ايستگاه هايي براي سنجش بو و سنجش ترکيب شيميايي گازها بگذاريم اما عملي نشد، توجه کنيد که اگر ما اين آمادگي ها را نداشته باشيم، ممکن است چنين گازهايي براي ساکنان تهران مضر، خسارت بار و بحران زا باشد. ما متأسفانه در يک شهر مهمي مثل تهران، هيچ گونه ابزاري براي سنجش چنين گازهايي نداريم. علاوه بر آن ما از نوع ترکيب آب‌هاي شيميايي و بالا آمدن آب‌هاي زيرسطحي و تغيير رنگ آنها و مواردي مثل آن مي توانيم به منشأ و علل عوامل پيدايش اين بو، پي ببريم. متأسفانه ايستگاه هاي برخط سنجش سطح و کيفيت و رنگ آب زيرزميني در شهر تهران وجود ندارد و اکنون هيچ کس در مورد علت بوي بد، به نتيجه گيري دقيق نرسيده، چرا که طبق بررسي هاي ما، ايستگاه هاي سنجنده بايد به صورت برخط، چنين مواردي را مستمر اندازه بگيرند، اما چنين ايستگاه هايي وجود ندارد به همين دليل صحبت هاي ما براساس حدس و گمان و فرضيه است. بايد شهر تهران را براي چنين مواردي تجهيز کنيم، اين مسائل هزينه سنگيني نمي خواهد، ضمن اينکه  براي کلانشهر بزرگي مثل تهران با اين همه جمعيت، چنين مسائلي الزامي‌است. 
رئيس بخش زلزله مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي ادامه مي دهد: سال گذشته اين موارد را پيشنهاد داديم که ايستگاه هاي سنجش بو و اندازه گيري وضعيت آب به صورت برخط در تهران داير و راه اندازي شود، اگر محقق مي شد، امسال راحت تر مي توانستيم منشأ بوي بد تهران را تحليل کنيم، در حال حاضر همه حرف و سخن هايي که مطرح مي کنيم، فرضيه است. فراموش نکنيد، پديده اي که در يک روز خاص و در چند ساعت دوام دارد، نيازمند بررسي و کسب اطلاعات لازم است، بنابراين بايد دستگاه ها و ايستگاه هايي وجود داشته باشد تا با اندازه گيري مقادير کميت هايي که اندازه گيري و ثبت مي کنيم، بوي نامطبوع را تجزيه و تحليل کنيم. به نظر مي رسد تهران به اين بزرگي در مقابل چنين حوادثي بسيار بي دفاع است، بي ترديد 
استانداري، مديريت بحران شهرداري و مجموعه مديريت شهري بايد به اين موضوع اهميت بدهند زيرا در بسياري مواقع اين پديده ها، خودشان يک شاخص و پيش نشانگر هستند و مي توانيم با مطالعه دقيق، پي به علت اصلي ماجرا ببريم. 
*قصور متوجه شهرداري تهران است
محمدرضا محبوب فر به عنوان صاحب نظر و کارشناس محيط زيست معتقد است: بويي که نه تنها طي روزهاي قبل بلکه سال گذشته در تهران به مشام رسيده، بوي بي کفايتي و بي مسئوليتي مديران شهرداري بوده و جزء اين نمي‌تواند  باشد. او در گفت و گو با روزنامه «رسالت» تأکید مي کند: 
ستاد مديريت بحران تهران در اين زمينه قصور و کم کاري داشته، حتي اين قصور و بي توجهي متوجه شهرداري تهران  هم هست، در هر حال، ستاد مديريت بحران بايد وظيفه و مسئوليت خود را به درستي انجام مي داد تا باتوجه به جو اجتماعي و امنيتي موجود در تهران، شائبه و شايعه هاي ديگري بر اثر بوي نامطبوع تهران ايجاد نشود. 
او در ادامه سخنانش فرضيه باد جنوب به شمال را رد نکرده و عنوان مي کند: چنين مسئله اي مي تواند در انتشار بوي نامطبوع پايتخت تأثيرگذار باشد، اما تصور مي کنم در فرآيند و پروسه تأسيسات فاضلاب و مناطق شهري تهران باتوجه به سردي هوا، نواقصي رخ داده و به علت جابه جايي فرآيندها در سيستم هاي تصفيه و جمع آوري مواد زائد جامد از جمله فاضلاب، اين بو منتشر شده البته تأیید مي کنم که وزش باد هم در اين قضيه دخالت دارد. ضمن اينکه در مراکز استان ها که پرجمعيت هستند، در ايام زمستان و آن مواقعي از سال که هوا سرد است، با چنين بويي مواجه مي شويم. از جمله در همدان و اصفهان و در شيراز و مشهد گزارش هايي داشته ايم که بخشي از بوي نامطبوع ناشي از همين جابه جايي و از کار افتادن فرآيندهاي تصفيه و جمع آوري فاضلاب و حتي مواد زائد جامد در شهرهاست و اين موارد دور از انتظار نيست.