|راضیه فراهانی|
اقدام ایران در گام دوم برجام تمام دنیا را در بُهت و حیرت فرو برد چرا که تاکنون هیچ کشوری نتوانسته مانند ایران در برابر به اصطلاح کدخدای جهان بایستد و سر خم نکند در این راستا واکنش‌های زیادی به اقدام پیش‌بینی نشده ایران از سوی مقامات کشورهای عضو برجام و رسانه‌های بیگانه ایجاد شد. برخی از رسانه‌های خارج از کشور این «گام دوم برجام» را یک اقدام غیرقانونی و فراتر از برجام خواندند و برخی دیگر عنوان کردند ایران با این اقدام مسیرهای دیپلماسی خود را بسته است و بدین ترتیب هر کدام به نوعی کشورمان را مورد هجمه قرار دادند.
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در واکنش به توسعه برنامه هسته‌ای اعلام کرد: ایران هرگز قادر به ساخت سلاح هسته‌ای نخواهد بود و باید در اظهارات خود درباره برنامه هسته‌ای دقیق تر عمل کند. جرمی هانت وزیر امور خارجه انگلیس نیز در واکنش به آغاز گام دوم کاهش سطح تعهدات برجامی ایران ، ضمن ابراز نگرانی در این باره گفت: هنوز مایل به پیدا کردن راهی برای حفظ توافق است.
عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته از احتمال سفر «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک رئیس جمهور فرانسه به ایران طی روزهای آینده خبر داد. این موضوع در حالی است که پیش از این آمانوئل ماکرون رئیس‌جمهور آمریکا طی چند روز گذشته در تماس تلفنی با حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان گفته بود که می‌پذیریم اقدامات اروپا برای جبران تحریم‌های آمریکا موفق و کارآمد نبوده است اما همه تلاش خود را برای جبران این موضوع به کار می‌گیریم. گویا مشاور رئیس جمهور فرانسه قرار است برای برخی رایزنی‌ها درباره حفظ ایران در برجام به کشورمان سفر کند.
پس از خروج آمریکا از برجام و در ادامه بی تعهدی اروپایی ها به تعهدات برجامی خود، جمهوری اسلامی ایران در مهلتی ۶۰ روزه به طرف های اروپایی هشدار داد تا اگر منافع ایران در قبال برجام از سوی اروپائیان تامین نشود ایران به تدریج تعهدات برجامی خود را ذیل این موافقتنامه کاهش خواهد داد و تا زمانی که این روند ادامه داشته باشد ایران به هیچ وجه منافع خود را قربانی کوتاهی طرف های اروپایی برجام نخواهد کرد. حال که این مهلت ۶۰ روزه به پایان رسیده ایران گام دوم کاهش تعهدات خود را برداشته تا طرف های دیگر این موافقت نامه جدیت کشورمان را در عمل شاهد باشند. برای بررسی این موضع رسالت گفت‌و‌گویی با علاءالدین بروجردی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس و اکبر ترکان مشاور عالی سابق رئیس جمهوری ایران داشته که در ادامه می خوانید.
*علاءالدین بروجردی : پایان موجودیت سیاسی اروپا رقم خوردگام دوم برجام تا چه اندازه ایستادگی ایران مقابل کشورهای دیگر بالاخص کشورهای اروپایی را نشان می‌دهد؟
تصمیم شورای عالی امنیت ملی در زمینه کاهش تعهدات جمهوری اسلامی ایران نسبت به اجرای برجام به عنوان عکس‌العملی در برابر عدم اجرای تعهدات صورت گرفته توسط کشورهای اروپایی اقدامی به حق و هوشمندانه است. توافق هسته‌ای برجام از ابتدا هم یک جاده دوطرفه بود که با توجه به خروج آمریکا از برجام و هراس اروپا از اجرای آن به جهت فشارهای آمریکا عملا این دوسویه بودن موقعیت طبیعی خود را از دست داده و به هیچ وجه انجام یک‌جانبه تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران منطبق بر منافع ملی ما نیست.این حق مسلم ما است که با اخطار قبلی و دادن فرصت دوماهه به اروپایی‌ها گام های عملی در جهت کاهش اجرای برجام به عنوان تعهد جمهوری اسلامی را برداریم. امروز اروپا است که باید تصمیم لازم را منهای فشار آمریکا اتخاذ کند و نشان دهد که این مجموعه بزرگ ۲۸ کشوری از حداقل توان سیاسی در عرصه جهانی برخوردار است.
تجربه ثابت کرده که ایران به کشورهای اروپایی نمی‌تواند اعتماد کند. اخیرا رئیس جمهور فرانسه به عنوان عضوی از کشورهای برجام با حسن روحانی گفت‌وگوی تلفنی داشته و در ادامه شنیده ها حاکی است مشاور آقای ماکرون برای گفت وگو پیرامون برجام به ایران خواهد آمد. آیا ایران بار دیگر می‌تواند به اروپا اعتماد کند یا خیر؟
اقدام جمهوری اسلامی ایران مبنی بر سیاست حرکات گام به گام و دادن فرصت به اروپا برای اثبات وجود سیاسی خویش در عرصه جهانی است. اگر اروپایی‌ها به خصوص کشورهای امضاکننده برجام یعنی انگلیس فرانسه و آلمان نتوانند به تعهدات خود عمل کنند این موضوع به معنای گذاردن نقطه پایانی بر موجودیت سیاسی آنها در عرصه جهانی است.
اروپایی ها باید بدانند این موضوع بیش از آنکه برای جمهوری اسلامی ایران نفعی داشته باشد، بیانگر عدم توانمندی اروپا در اجرای تعهد به معنای نداشتن قدرت در معادلات جهانی است بنابراین برداشتن گام‌های عملی برای اروپائیان باید حائز اهمیت باشد.
برخی رسانه‌های بیگانه مطرح کردند که برداشتن گام دوم برجام از سوی ایران تنها مسیر دیپلماسی برای حفظ برجام را به روی ایران خواهد بست و ایران نمی‌تواند مانند گذشته این مسیر دیپلماسی را طی کند. نظر شما در این باره چیست؟
این موضوع بستگی به اقدامات عملی اروپائیان دارد چرا که مسیرهای دیپلماسی برای ما بسته نیست. ایران تمام گام‌های لازم را برداشته و صداقتش را به جهان اثبات کرده است. امروز به هیچ وجه آرایش سیاسی دنیا همانند گذشته نیست و آمریکایی ها که به بسیاری از تعهدات بین‌المللی خود پشت پا زده اند امروز اعتبار جهانی خود را به عنوان یک کشور متعهد در برابر امضای خود از دست داده اند؛ بنابراین مسیر سیاسی همیشه برای ایران هموار بوده است. در این قسمت باید تاکید کنم که امروز اروپائیان بدهکار جمهوری سلامی هستند چرا که با انجام تعهداتشان تنها به خودشان احترام خواهند گذاشت.
*اکبر ترکان : اروپا در مقابل آمریکا برخی اوقات نمی‌تواند عرض اندام کند
اقدام اخیر ایران درباره کاهش تعهدات برجامی تا چه اندازه توانسته در مقابل کشورهای دیگر قدرتمان را نشان دهد؟
این حق ما است که وقتی طرف‌های دیگر برجام نسبت به این توافق بی‌اعتنایی می‌کنند، ما هم نسبت به برجام در چارچوب خودش تصمیمات جدیدی بگیریم که تاکنون این اتفاق رخ داده است. این تصمیمات خارج از برجام نیست بلکه در قالب خود برجام شکل گرفته است. تصور ما آن است که این مسیر باید ادامه پیدا کند منتها تصمیمات ایران در این زمینه باید هوشمندانه باشد چرا که ترامپ، اعضای آژانس را دعوت کرده و قصد دارد تا با جوسازی و صحنه‌سازی علیه ایران بیانیه‌ای صادر کند، این موضوع در حالی است که تاکنون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دائما اعلام کرده که ایران پایبند به تعهدات برجام بوده است.
برای ایران مهم آن است که اتحادیه اروپا و آژانس همراهش باشند. تاکنون ترامپ تنها مانده و نباید تصمیم غیرمحتاطانه‌ای گرفت تا موجب شود به جای آنکه آنها طرفدار ما شوند در جبهه ترامپ قرار بگیرند لذا باید ضمن اینکه قاطعانه از منافع خود دفاع می‌کنیم تصمیمات‌مان هوشیارانه اتخاذ شوند به گونه‌ای که چارچوب کلی برجام را حفظ کنیم ضمن اینکه ایران را در موضعی قرار ندهیم که مجامع بین‌المللی علیه ما نظریه دهند.
برخی از رسانه‌های بیگانه مطرح کردند که برداشتن گام دوم برجام از سوی ایران تنها مسیر دیپلماسی برای حفظ برجام را بر روی ایران خواهد بست. نظرتان در این رابطه چیست؟
این رسانه‌ها با قرارداد برجام آشنایی ندارند چرا که اگر مفاد این موافقتنامه را خوانده بودند متوجه می‌شدند که اقدامات ایران حتی تغییراتی که در تعهداتش نسبت به برجام انجام داده موجب شکست چارچوب تعهدات این توافقنامه نشده است لذا آنها افرادی هستند که در راستای اهداف ترامپ قصد دارند افکار عمومی دنیا را علیه ما بشورانند.
برخی معتقدند با این اقدام ایران امکان جنگ نظامی آمریکا با کشورمان افزایش پیدا می‌کند. تحلیل شما از این موضوع چیست؟
جنگی در دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ اتفاق نخواهد افتاد چرا که هر عملیاتی نظامی رخ دهد ترامپ در دوره بعدی رای نخواهد آورد چون برای انتخابات نیاز به رای دارد و تمام کوشش ترامپ آن است تا با هیاهو و ایجاد جو رعب کارهایش را پیش ببرد اما باید تاکید کنم در دور اول هیچ جنگی نخواهد شد.
تجربه ثابت کرده که ایران به کشورهای اروپایی نمی‌تواند اعتماد کند. با توجه به گفت‌وگوی تلفنی حسن روحانی و ماکرون تا چه اندازه ایران مجدد می‌تواند به اروپا اعتماد کند؟
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بحث‌ها بر سر این بود که نظام اداره جهان چگونه باید باشد؟ آن زمان نظام اداره جهان دو قطبی بود. آمریکایی‌ها مبنایشان بر این بود که اتحاد جماهیر شوروی فروریخته بنابراین جهان تک قطبی و آن قطب، آمریکاست و همگی باید از مسیرهای اصلی که آمریکا مطرح می‌کند حرکت کنند.
عده‌ای دیگر در دنیا می‌گفتند که خیر جهان چند قطبی است؛ یک قطب جهان اروپای متحد، قطب دیگر روسیه، قطبی چین و یک قطب را هم ظرفیت‌های جهان اسلام گرفته‌اند. در حال حاضر فضایی به وجود آمده که این جهان چند قطبی است یا تک قطبی؟
آمریکا اصرار دارد تا جهان در اختیار او باشد اما دیگر جهانیان به مراتبی رسیدند که چنین چیزی را اجازه نمی‌دهند و اتحادیه اروپا هم یکی از این قدرت‌های پنج‌گانه است که از این به بعد اداره جهان باید با ترکیبی از این ۵ قطب اداره شود اما می‌دانیم که اروپا در مقابل آمریکا آسیب‌پذیر است. در حال حاضر اعتبار سیاسی اروپا برای ایران مهم است اما قدرت اجرایی‌اش در مقابل آمریکا کم است، به گونه‌ای که قدرت اجرایی چین مقابل آمریکا بسیار بیشتر از اروپا است.
شما مشاهده کرده‌اید، هنگامی که آمریکا اقدامی علیه چین انجام می‌دهد، چین با اقدام متقابلی او را وادار به عقب‌نشینی می‌کند مانند عوارضی که برای واردات کالای چین به آمریکا وضع کرده بود. اروپا در چنین جایگاهی نیست و چنین قدرتی ندارد اما به نظر باید رابطه با اروپا را حفظ کنیم.
اگرچه اروپا مقابل آمریکا برخی اوقات نمی‌تواند عرض اندام کند اما حمایت سیاسی اروپا از ایران برای ما بسیار مهم است چرا که تاکنون سابقه نداشته قطب‌بندی جهان به گونه‌ای شود تا ایران در یک‌سو، آمریکا سوی دیگر و اروپا در سوی ایران باشد.