|نفيسه امامي|
در دنياي امروز فناوري و تکنولوژي حرف هاي زيادي براي گفتن دارند. آنها راه خود را در اقتصاد باز کرده اند و به شکل گيري شرکت هاي دانش بنيان و استارتاپ ها منجر شده اند. اين شرکت ها در آينده اقتصادي کشور مي توانند سهم زيادي داشته باشند در صورتيکه، مهمترين چالش هاي آنها که شامل حذف بوروکراسي اداري، ايجاد بازار و تأمين منابع مالي است، رفع گردد زيرا بسياري از اين شــرکت‌ ها صرفا بر اساس توانمندي و علاقه‌مندي فردي شکل گرفته ‌اند.
اهميت اين حوزه نيز در بازديد اخير مقام معظم رهبري از نمايشگاه شرکت هاي دانش ‌بنيان و فناوري‌هاي برتر خود را نشان داد. ايشان خطاب به مسئولان حاضر بيان کردند: «نبايد اجازه دهيد اين موانع پيش پاي جوانان فعال ايجاد شود؛ هرچه مي توانيد در اين خصوص تلاش کنيد، من نيز هرچه بتوانم کمک خواهم کرد.» تأكيد رهبر انقلاب اسلامي بر رفع موانع و مشکلات اين شرکت ها،
اعمال اين سياست را در همه ارکان کشور از قانون گذاري تا اجرايي واجب مي کند.
شرکت هاي دانش بنيان مي توانند در صورت اعتماد تصميم گيران و برنامه ريزان، به تدريج جاي اقتصاد نفتي را در کشور بگيرند چراکه رتبه ايران در توليد علم در ميان برترين کشورهاي صاحب نام در اين زمينه قرار مي گيرد. اين فرصتي بي نظير براي فاصله گرفتن از خام فروشي در کشور است.
افشين کلاهي رئيس کميسيون دانش بنيان اتاق بازرگاني ايران در گفت وگو با «رسالت» با تأكيد بر اينکه براي سرمايه گذاري و حمايت از شرکت هاي دانش بنيان بايد استراتژي مشخصي وجود داشته باشد، مي گويد: «ما چهار هزار شرکت دانش بنيان در کشور داريم که جايگاه خود را پيدا کرده اند و اکنون بايد بدانيم در چه رشته ها و حوزه هايي بايد سرمايه گذاري کنيم. بهتر است در يک بخش وحوزه به قطب فناوري دنيا تبديل شويم به جاي اينکه با استراتژي فعلي به سمت توليد همه کالاها برويم.»
وي با تأكيد بر اينکه محيط کسب و کار در کشور در شرايط خوبي قرار ندارد، مي افزايد: « اين مسئله را آمارها نيز نشان مي دهند. براي شروع به کار شرکت هاي دانش بنيان در کشور، بوروکراسي پيچيده اي وجود دارد که آنها را دچار چالش مي کند. ضمن اينکه براي واردات موارد اوليه، صادرات و فروش معضلات زيادي وجود دارد. بازارهاي انحصاري شکل گرفته و وضعيت شرکت هاي دانش بنيان با محيط کسب و کار فعلي مغايرت دارد.»
رئيس کميسيون دانش بنيان اتاق بازرگاني ايران به ارتباط اقتصاد نفتي با عملکرد شرکت هاي دانش بنيان اشاره مي کند و مي گويد: «متأسفانه ما به فروش نفت و پول آن عادت کرده ايم در صورتي‌که اقتصاد آينده دنيا متعلق به شرکت هاي فناوري و تکنولوژيکي است. اگر تمرکز خود را از فروش نفت بر شرکت هاي دانش بنيان بگذاريم، راه خروج از بن بست خام فروشي را پيدا کرده ايم. راه خروج از اقتصاد نفتي کشور، اقتصاد دانش بنيان است.»
کلاهي با رد اينکه مجموعه هاي دولتي ملزم به خريد از محصولات و دستگاه هاي شرکت هاي دانش بنيان نيستند، مي گويد: «بايد محصولات اين شرکت ها به درجه اي از رشد برسند که مجموعه هاي داخلي از کالاهاي آنها استقبال کنند. ضمن اينکه اگرکالاي اين شرکت ها با کيفيت مناسب توليد شود، سازمان ها به خريد از آنها ترغيب مي شوند و مي توانند محصول خود را صادر کنند.»
وي در ارتباط با استقبال سازمان ها از خريد محصولات خارجي مي گويد: «اگر سازمان ها ترجيح مي دهند از محصولات خارجي استفاده کنند، شايد به دليل عدم کيفيت مناسب يا ارائه خدمات نامناسب است. به همين علت سازمان ها اعتماد لازم را به شرکت هاي دانش بنيان داخلي پيدا نمي کنند. صاحبان سرمايه و بازار هم به ساختار و کارکرد اين شرکت ها آشنا نيستند وبه آنها به چشم رقيب نگاه مي کنند که بايد چنين نگاهي نيز اصلاح شود. ما در اکوسيستم خاصي اين شرکت ها را ايجاد کرده ايم که در هنگام ورود به بازار نمي توانند خود را با شرايط تطبيق دهند.»
کلاهي با تأكيد بر بالا بردن کيفيت محصولات داخلي دانش بنيان مي افزايد: «بايد استفاده از اين محصولات را در کشور نهادينه کنيم. بيشتر شرکت هاي دانش بنيان که کيفيت محصول خوبي دارند، به عدم خريد محصول شان اعتراض ندارند بلکه به برداشتن موانع از سر راهشان معترض هستند. تعدد قوانين و تصميم گيري هاي نادرست از مهم ترين چالش هاي اين مسير هستند. خدمات دولتي با رشدي که شرکت هاي دانش بنيان کرده اند، همگام نيستند و به همين علت نمي توانند پا به پاي هم حرکت کنند.»
کلاهي عملکرد شرکت هاي دانش بنيان را مبتني بر سرعت و چابکي مي داند و مي گويد: «در حوزه فناوري نمي توان ماه ها منتظر ارائه مجوز ماند، زيرا امکان جايگزيني فناوري جديدي وجود دارد در حالي‌که ارائه مجوز براي شروع به کار زمان زيادي نيازمند است.»
*عدم استقبال از ظرفيت داخلي شرکت هاي دانش بنيان
ارائه مجوز براي ايجاد شرکت هاي دانش بنيان از مسير بوروکراسي هاي پيچيده و کمبود نقدينگي مي گذرد که در اين ميان با عدم استقبال شرکت ها و مجموعه هاي بزرگ از محصولات شان مواجه شده اند و بازار خوبي را براي عرضه کالاي خود در کشور نمي يابند.
محمدحسين خزعلي مدير يک شرکت دانش بنيان که در زمينه توليد تجهيزات آزمايشگاهي بتن و ابزارهاي پژوهشي رشته عمران فعاليت مي کند، درباره چالش هاي اين شرکت ها مي گويد: «مجموعه هاي دولتي مانند آزمايشگاه هاي مراکز تحقيقاتي که با آنها کار مي کنيم، با ترديد و دودلي به کالاهاي ايراني نگاه مي کنند زيرا سابقه و قدمت شرکت توليدکننده براي آنها داراي اهميت است در حالي‌که شرکت هاي دانش بنيان سابقه طولاني ندارند.»
وي ادامه مي دهد: «اين مجموعه ها از کالاي خارجي استقبال مي کنند اما نسبت به استفاده از کالاي ايراني ترديد دارند و با توجه به گرفتن ضمانت هاي متعدد از شرکت سازنده کالاي ايراني، با شک و دودلي اقدام به خريد مي کنند. اين نوع نگاه بايد تغيير کند که البته مستلزم گذشت زمان است.»
خزعلي به کمبود بازار داخلي براي فروش محصولات اين شرکت ها اشاره مي کند و مي گويد: «با کمبود بودجه عمراني در کشور، سرعت انجام پروژه هاي عمراني در داخل کم يا متوقف مي شود، بنابراين استفاده از ابزارهاي آزمايشگاهي و کنترل بتن کاهش پيدا مي کند. بسياري از شرکت ها بارها پيش فاکتور خريد محصول دريافت کرده اند ولي به دليل کمبود بودجه، خريد دستگاه به تعويق مي افتد و گاهي متوقف مي شود.»
اين مدير شرکت دانش بنيان بيان مي کند:«بيشترين دغدغه من به عنوان مدير شرکت، تأمين نقدينگي توليد است تا بتوان سطح توليد را به ميزاني رساند که هزينه هاي بالاسري را تأمين کند، اما بوروکراسي و محدوديت هاي زيادي در مسير وجود دارد که از گرفتن وام يا تسهيلات توليد منصرف مي شويم.»
وي اظهار مي کند: «شرکت هاي دانش بنيان اکنون به شرکت هايي سفارش محور تبديل شده اند زيرا منتظر درخواست خريد مي مانند تا قطعه و دستگاه توليد کنند در حالي‌که بايد اين چرخه با سرعت بيشتري بچرخد و تعدادي دستگاه و محصول ساخته شده، موجود باشد.»
خزعلي با بيان اينکه صندوق هاي نوآوري و شکوفايي حامي شرکت هاي دانش بنيان هستند، اما بوروکراسي ها بايد کاهش پيدا کنند، مي گويد: «صندوق ها براي ارائه تسهيلات، کاغذبازي هاي زيادي دارند که کار را سخت مي کند، به همين علت ما هرگز وامي را مستقيما براي انجام کارهاي خود دريافت نکرده ايم.»
*توان دستيابي به بالاترين دانش فني تکنولوژي در کشور
بايد بر اين نکته ضروري تأكيد کرد که با وجود سهم پايين فناوري هاي نوين و شرکت هاي دانش بنيان، ايران در توليد علم در منطقه رتبه اول و در رقابت با ديگر کشورها، حرف هاي زيادي براي گفتن دارد. محسن عسگري، کارشناس ستاد توسعه فناوري نانو بر اين نکته تأكيد مي کند و مي گويد: «کيفيت محصولات دانش بنيان داخلي و رشد علمي کشور در دنيا در رتبه بالايي قرار دارد. ما در منطقه رتبه اول در توليد علم را دارا هستيم زيرا منابع نيروي انساني خوبي را در اختيار داريم. به عنوان مثال ما در فناوري نانو در جهان در رتبه چهارم هستيم و در بخش هاي کليدي نانو که در دنيا روي آن کار مي شود، فعاليت هاي شاخصي انجام داده ايم. بنابراين توان دستيابي به دانش فني تکنولوژي در کشور وجود دارد در نتيجه توان رقابت با ديگر کشورها وجود دارد.»
وي تصريح مي کند: «بايد توليد محصول از طريق تکنولوژي به تدريج وارد بازار شود تا بازخوردهاي لازم را دريافت کند و از طريق جريان سازي مالي، امکان رشد و انباشت تجربه در ساخت و توليد دانش بنيان را ايجاد کند. ما در اين زمينه دچار مشکل هستيم. بسياري از طرح ها براي گرفتن مجوز، بيشتر از يکسال معطل مانده اند
زيرا پروتکل ها شفافيت لازم را دارا نيستند.»
او عدم استقبال از کالاهاي توليد داخل شرکت هاي دانش بنيان را يکي از چالش هاي اساسي در مسير اين شرکت ها مي داند و مي گويد: «بعد از اعمال تحريم هاي مجدد، بسياري از بخش هاي صنعت که پيش از اين نيازهاي خود را از خارج تأمين مي کردند، تمايل به استفاده از ظرفيت هاي داخلي پيدا کرده اند در حالي‌که قبل از آن اينگونه نبود. اين نکته نشان دهنده عدم وجود اعتماد بين صنايع بزرگ و ظرفيت هاي داخلي است و مقام معظم رهبري نيز در بازديد از نمايشگاه فناوري هاي نانو تأكيد کردند تعداد ۴۰۰۰ شرکت دانش بنيان بايد به ۴۰۰ هزار عدد برسد. اين حرف نشان دهنده لزوم توجه به توسعه شرکت هاي دانش بنيان است.»
عسگري وجود آيين نامه ها و قواعد زياد در مسير شرکت هاي دانش بنيان را چالش بزرگي مي داند و مي افزايد: «درعمل حمايت شايسته اي از اين شرکت ها صورت نمي گيرد. علاوه بر اين در نظام تأمين مالي و کمک به اين شرکت ها مشکلات زيادي وجود دارد. صندوق نوآوري و شکوفايي توسط شرکت هاي دانش بنيان راه اندازي شده که به تازگي رويکردهاي بهتري براي ارائه تسهيلات پيدا کرده است اما به تنهايي کافي نيست، بلکه بايد بخش خصوصي و بانک ها حمايت هاي بيشتري در اين زمينه داشته باشند تا فضا براي توسعه شرکت هاي دانش بنيان که عمدتا شرکت هايي کوچک و متوسط هستند، فراهم شود.»
اين کارشناس شرکت هاي دانش بنيان با تأكيد بر اينکه شرکت هاي دانش بنيان نيازمند گرفتن سفارش هاي مناسب و دسترسي به خط توليد صنعتي و سرمايه دارند، مي افزايد: «بايد زمينه هاي صادراتي براي محصولات اين شرکت ها فراهم شود اما چنين سازوکارهايي براي آنها تسهيل نشده است. اگر چنين اتفاقاتي رخ ندهد، رشد اين شرکت ها هم ميسر نمي شود. متاسفانه گاهي محصولات شرکت هاي داخلي با محصول شرکت آمريکايي که سابقه ۲۰ ساله دارند، مقايسه مي شود که چنين قياسي صحيح نيست و طبيعتا اين شرکت ها را از رقابت خارج مي کند.»عسگري ادامه مي دهد: «هر بار که شرکت هاي دانش بنيان مجوزهاي لازم را دريافت کرده و محصول وارد بازار شده و برنامه گذارهاي حرفه اي از آن حمايت کرده است، پيشرفت داشته و حتي محصولاتي جايگزين محصولات خارجي شده اند و صادرات انجام داده اند. به عنوان مثال امروز در کشور چين دفتر فناوري هاي نانو به نمايندگي از ايران حضور دارد که تاکنون بيشتر از ۶ ميليون دلار صادرات تکنولوژيکي ايراني به چين داشته است.»
در دنياي امروز براي بهبود وضعيت اقتصاد کشور و ضرورت عبور از اقتصاد نفتي، مي بايست اقتصاد دانش بنيان به عنوان بخشي از اقتصاد مقاومتي در نظر گرفته شود و در اين مسير بايد شرايطي فراهم شود تا طي يک دهه آينده و با استفاده از نيروي انساني فعلي، با سرعت بيشتري در مسير حمايت از شرکت هاي دانش بنيان حرکت کنيم زيرا در غير اين صورت موقعيت طلايي شکوفايي در اين فرآيند را از دست مي دهيم.