مرضيه صاحبي- راضيه فراهاني‌
کاغذ اين روزها کيمياست. کيميايي که به علت «ناياب شدن» و «گراني»، حيات روزنامه ها را تهديد مي کند. برخي از روزنامه هاي پرتيراژ کشور به دور از هرگونه اغراق و مبالغه تا تعطيلي فاصله چنداني ندارند. طي ماه‌هاي گذشته، اهالي مطبوعات به منظور ساماندهي بازار کاغذ، شيوه هايي را اتخاذ کرده اند. از کاهش تعداد صفحات تا دريافت وجه براي نسخه آنلاين اما هيچ کدام اثربخش نبوده و اين کابوس همچنان ادامه دارد. شايد براي آنان که دستي از دور بر آتش دارند، اين بحران آنقدرها دامنه دار نباشد اما مثل روز، روشن است که اگر تدبيري در کار نباشد، حلقه فشارها تنگ تر مي شود. هرچند مقام هاي دولتي وعده هايي داده اند و در جلسه بررسي وضعيت واردات کاغذ و چالش هاي دست اندرکاران مطبوعات و کتاب کشور موافقت شد؛ « ارز مورد نياز واردات کاغذ همانند ساير کالاهاي اساسي همچنان اختصاص يابد» و «کاغذهاي وارداتي که در گمرکات کشور انبار شده، ظرف دو هفته به بازارهاي مصرف عرضه شود» اما شايد اين وعده و وعيدها همانند هزار وعده خوبان باشد که تاکنون يکي هم وفا نکرده است!
طي يک سال گذشته افزايش قيمت بازار باعث شد تا برخي از روزنامه‌هاي مطرح کشور از جمله ايران و همشهري مجبور به کاهش تيراژ شوند و از طرفي تعطيلي برخي ديگر از روزنامه ها را شاهد باشيم. اخبار و گزارش‌ها مبني بر انتقاد مديران مسئول روزنامه‌ها نسبت به افزايش قيمت کاغذ بسيار افزايش پيدا کرد اما هيچ تغييري در روند اين قيمت‌گذاري به وجود نيامد. بسياري معتقدند اين افزايش قيمت کاغذ به جهت حاکم بودن تحريم‌ها بر ايران است اما در مقابل بسياري معتقدند که اين موضوع کاملا سليقه‌اي است و برخي به جهت انتخابات پيش رو کاغذ‌ها را دپو کرده تا بتوانند در بزنگاه سياسي از اين کاغذها براي تبليغات خود استفاده کنند. روزنامه «همشهري» در قسمتي از سرمقاله خود درباره کاهش صفحات روزنامه‌اش گفت: «متأسفانه شرايط اقتصادي کشور و بالا رفتن قيمت نهاده‌هاي مطبوعاتي از جمله کاغذ، زينک، مرکب و … شرايطي را براي مطبوعات رقم زده که پيش از اين بارها در گزارش‌هاي روزنامه‌هاي کثيرالانتشار و از جمله چندين گزارش روزنامه همشهري درباره وقوع آنها هشدار داده شده بود. مدتي است که نفس همشهري در کنار ديگر رسانه‌هاي چاپي به شماره افتاده است.»
رهبر معظم انقلاب در جريان بازديد از غرفه‌ها و گفت‌وگو با ناشران بيان کردند: «صورت وضعيت نشان‌دهنده اين است که مردم هنوز کتاب مي‌خرند و براي خواندن، مي‌خرند. دنياي کتاب، دنياي پيچيده‌اي است و اين نکته‌اي است که آقاي صالحي [وزير ارشاد] بايد توجه کند، بايد مسئله کاغذ را حل کرد؛ اينطور نمي‌شود. وزير فرهنگ و وزير صنعت بنشينند و اين مسئله را حل کنند.»
پس از تأکيدات مقام معظم رهبري به هنگام بازديد از نمايشگاه کتاب تهران و دستورات لازم به وزير ارشاد، روز گذشته حسين انتظامي رئيس کارگروه ساماندهي کاغذ اعلام کرد که ارز مصوب براي واردات کاغذ نشر و مطبوعات، ۴۲۰۰ توماني باقي مي‌ماند.

*اختصاص ارز ۴۲۰۰ توماني، بخش زيادي از هزينه ها را کاهش مي دهد
حالا محمد خدادي، معاون مطبوعاتي و اطلاع رساني وزارت ارشاد در گفت‌وگو با روزنامه رسالت مي گويد: خوشبختانه در بحث کاغذ همت جدي وجود دارد و در کوتاه مدت و بلندمدت مشکلات آن حل مي شود، براين اساس در کوتاه مدت با کليت اختصاص ارز ۴۲۰۰ توماني موافقت شد و طبعا بخش زيادي از هزينه ها به اين واسطه پايين مي آيد. در بلندمدت هم مصرف کاغذ راستي آزمايي مي شود تا نسبت واردات و مصرف کاغذ، رقمي منطقي پيدا کند. اين اقدام توسط اداره مطبوعات داخلي در حال انجام است.
او درباره مشکل کاغذ پس از اقدامات کوتاه مدت و بلندمدت اين گونه توضيح مي دهد: نمي توانيم بگوييم مشکلي نخواهد بود زيرا همواره تامين کاغذ، موضوع مهمي بوده و ما درصدد رفع آن هستيم، اينکه کسي بگويد مشکل حل مي شود، چنين چيزي نيست و هرکس ادعا کند، حرف درستي نزده است. داريم تلاش مي کنيم که تسهيلات به ميزان ممکن فراهم شود. يادمان نرود که در جنگ تحميلي اقتصادي قرار داريم و ترامپ تلاش اش بر اين است که مشکل ايجاد کند، طبيعتا ماهم تلاش مي کنيم تا اين مشکل را حل کنيم.

دولتي‌ها تدبيري براي حل معضل کاغذ ندارند
مديرمسئول روزنامه «فرهيختگان» هم درباره وضعيت نامناسب بازار کاغذ و تاثيرش بر روي مطبوعات به «رسالت»‌ مي گويد: «متاسفانه دولتي‌ها هيچ تدبيري براي يک فعاليت جدي براي ورود کاغذ به کشور انجام نمي‌دهند، شايد انجام دهند اما مديريت خوبي براي توزيع کالا نيست يعني مديريت کاغذ در حوزه نابساماني اقتصادي باعث شده است تا کاسب‌ها وارد عرصه شده و مواردي را دپو و در نتيجه دلال‌ها به دنبال سود و منافع شخصي خود باشند.»
محمدامين ايمانجاني ادامه مي دهد: «مديريت و تدبيري براي چرخش و رسيدن کاغذ به دست مصرف‌کننده وجود ندارد؛ البته در حوزه‌هاي ديگر شبيه به چنين موضوعاتي مشاهده مي‌شود. درباره اين موضوع در چندين جلسه با وزارت ارشاد و سازمان‌هاي مربوطه مشکلات‌مان را عنوان و مطرح کرده‌ايم که در حال حاضر بزنگاه است و بايد شما از رسانه‌ها حمايت کنيد تا رسانه‌ها هم کمک شما باشند (چرا که رسانه‌ها يک پل ارتباطي ميان مردم‌ـ مسئولان و مسئولان‌‌ـ مردم) هستند.
او افزود: «در حال حاضر نقش رسانه بايد پررنگ‌تر از گذشته باشد اما شما اين نقش را دائما کمرنگ مي‌کنيد؛ به نظرم اگر غفلت نباشد قطعا خيانت است. به هر حال برآورد ما رسانه‌ها از اوضاع نابسامان کاغذ، اصلا خوب نيست.»

*رسانه‌ها با شرايط بسيار گنگي روبه رو هستند
ايمانجاني مي افزايد: «به جاي آنکه دولت به تعيين قيمت کاغذ به صورت روزانه بپردازد اما شاهد هستيد که دلال‌ها در بازار اقدام به اين کار كرده‌ و بسيار سليقه‌اي با فروش کاغذ برخورد مي‌کنند.»
مديرمسئول فرهيختگان با بيان اين که بايد سامانه شفافي براي اين موضوع ايجاد شود، عنوان مي کند: «اين سامانه بايد بتواند براساس تيراژ رسانه‌ها کاغذ تهيه کند اما در حال حاضر رسانه‌ها با شرايط بسيار گنگي روبه رو هستند و معلوم نيست که چه کسي اين کاغذ را وارد، چه کسي خريد، چه کسي دپو و چه کسي مي‌فروشد.»
*دولت به آساني مي‌تواند توزيع کاغذ را مديريت کند
او تصريح مي کند: «در گذشته به صورت رسمي براي خريد و فروش کاغذ، فاکتور تهيه مي‌شد اما متاسفانه در حال حاضر کشور به سمت فعاليت‌هاي بدون فاکتور حرکت مي‌کند.»
ايمانجاني با اشاره به اينکه برخي در تلاش هستند تا موضوع کاغذ را سياسي جلوه ‌دهند، بيان مي کند: «فضاي به وجود آمده براي کاغذ به طور کامل يک فضاي صنفي است چرا که اين موضوع گريبانگير اکثر رسانه‌ها شده است. عدم مديريت، برنامه‌ريزي و شفافيت درباره خريد و فروش اين موضوع را براي کاغذ به وجود آورده است، اين در حالي است که دولت به آساني مي‌تواند نحوه توزيع آن را مديريت کند اما شاهد هستيد که آقايان براي حل اين موضوع ورود نمي‌کنند چرا که براي آنها مهم نيست چه اتفاقي براي کاغذ خواهد افتاد.»
مديرمسئول فرهيختگان در پاسخ به اين سوال که پس از تذکر ويژه رهبر معظم انقلاب به مسئولان در مورد گراني کاغذ، آيا مسئولان اجرايي اقدامي انجام دادند يا خير، عنوان مي کند: «سيستم اجرايي دولت براي اجرايي کردن فرمايش ايشان بايد اقدام كند اما تاکنون اتفاق خاصي رخ نداده است.»
او مي افزايد: «سال جاري سال انتخابات است و اکثر کانديداها براي تبليغات خود با مشکل مواجه خواهند شد؛ به همين جهت آقايان احساس مي‌کنند که بايد مقداري از کاغذها را دپو کرده و در بزنگاه‌هاي سياسي سود کلان خود را ببرند.»

*آغاز ارز ۴۲۰۰ و بحران کاغذ
مديرمسئول روزنامه «شرق» هم در اين باره به «رسالت» مي گويد: «با آغاز بحث ارز ۴۲۰۰ توماني، بحران کاغذ هم آغاز شد. يک بخشي از اين بحران به تحريم‌ها مربوط مي شود و اتفاقي که در اين زمينه رخ داد باعث شد تا همه کالاها تاثير بگذارد و به طور طبيعي بر روي کاغذ هم اثر گذاشت.»
مهدي رحمانيان مي افزايد: «بخش ديگر اين نابساماني مربوط به مسائل داخلي است، هنگامي که يک کارگروهي براي ساماندهي وضعيت کاغذ تعيين شد، اين کارگروه بايد تعيين کند که ارز به چه افرادي تعلق مي‌گيرد، چه افرادي کاغذ را وارد و در نهايت اين کاغذ به چه افرادي داده خواهد شد.»

*تصور برخي از توزيع کاغذ به کميته امداد است
او اظهار مي کند: «يک ليست بلندبالايي از نشريات وجود دارد که کاغذ دريافت مي‌کنند اما هيچ چاپي ندارند و در مقابل رسانه‌هايي هم که چاپ دارند کمترين ميزان کاغذ به آنها داده شده است؛ برخي تصور مي‌کنند که اينجا کميته امداد است که اينگونه کاغذ را توزيع مي‌کنند.»
*فروش کاغذ به صورت سليقه‌اي در بازار
مديرمسئول شرق بيان مي کند: «آن دسته از رسانه‌هايي که هيچ نوع چاپي نداشتند، کاغذ را دريافت کرده و سپس آنها را در بازار آزاد به قيمت آزاد فروختند، همچنين ارز قابل توجهي براي کاغذ هم که در نظر گرفته شد اما شاهد بوديم که در جاي خودش مصرف نشده و وضعيت کاغذ را به وضعيت کنوني رسانده که در حال حاضر با آن مواجه هستيم.»
رحمانيان مي گويد: «يک اتفاق ديگري که در باره کاغذ رخ داده است بايد بگويم که دولت در تاريخ ۲۷/۱/۹۸ مصوبه‌اي داشت تا ارز کاغذ را از گروه ۱ به گروه ۲ انتقال دهد يعني ارز از ۴۲۰۰ به ارز نيمايي انتقال داده شود، اين موضوع وضعيت نابسامان کاغذ را تشديد کرده ومشکل به وجود آمده است.»
او يادآور مي شود: «در حال حاضر با وضعيتي روبه رو شديم که کاغذ وجود ندارد و در صورت وجود کاغذ، قيمت بسيار گزافي خواهد داشت که براي رسانه مقرون به صرفه نيست تا روزنامه يا مجله با اين قيمت کاغذ منتشر شود.»

*معضل کاغذ را سياسي نکنيد
مديرمسئول‌ شرق با اشاره به اين که بحث کمبود کاغذ بحث کاملا صنفي است نه سياسي، بيان مي کند: «نبايد اين موضوع را سياسي کرد چرا که با سياسي شدن اين موضوع، هيچ مشکلي از موضوع قيمت کاغذ حل نخواهد شد.»
رحمانيان در پاسخ به اين سوال که آيا تاکنون درباره اين معضل با مسئولين دولتي صحبت کرديد يا خير، اذعان مي کند: «بله با معاون اول رياست جمهوري تا وزراي مربوطه در اين زمينه به صحبت پرداختيم. در تاريخ ۲۲ ارديبهشت نامه‌اي براي آقاي رئيس‌‌جمهور تهيه شده و اميد است که به دست‌شان برسد.»

* مسئله کاغذ نشانگر بي کفايتي است
اما محسن پيرهادي، مدير مسئول روزنامه رسالت طي روزهاي گذشته با حضور در برنامه «سلام صبح بخير» درباره بحران کاغذ و وضعيت چالش برانگيز مطبوعات کشور گفته است: اين روزنامه با ۳۵ سال سابقه جلوتر از ساير رسانه ها تعداد صفحاتش را کاهش داده و در حال حاضر به ۱۲ صفحه رسيده است.
ما بايد مطبوعات را در بحث پشتيباني به دو دسته تقسيم کنيم، بعضي مطبوعات که کاملا خصوصي هستند و بعضي که وابسته و متصل به يک نهاد انقلابي يا عمومي اند
که خب وضع اين ها به علت همان پشتيباني مالي بهتر است. درآمد ما از طريق گيشه، تک فروشي و آگهي است لذا اين دوران براي ما سخت تر است البته مديريت ما خصوصي بوده و متحمل فشار مضاعفي نمي شويم اما کليت موضوع کاغذ بر روي همه مطبوعات و رسانه ها اثر منفي گذاشته است.
وي در ادامه مسئله کاغذ را نشانگر بي کفايتي دانسته و تصريح کرده است: حوزه مطبوعات و رسانه يکي از شاخص هاي توسعه يافتگي است ضمن اينکه روزنامه ها و رسانه ها رکن چهارم دموکراسي اند اما چرا تا به اين حد به آنها بي مهري مي شود؟ خيلي ها مي گويند اثر تحريم هاست اما اين گونه نيست. ما در يارانه دادن با مسئله تبعيض روبه رو هستيم. از طرفي عده اي احتکار و سودجويي مي کنند و کسي به کسي نيست. اساسا نظارت و سازوکاري وجود ندارد و حتي مقام معظم رهبري به عنوان بالاترين رده نظام به نمايشگاه مي روند و مي گويند مسئله کاغذ حل شود.
اين بحث حاشيه هاي بسياري به دنبال داشته و حتي در فضاي مجازي شاهد بازتاب هاي گسترده اي از آن بوده ايم. آن هم در بزنگاهي که هريک از مديران مسئول و سردبيران رسانه به وضع موجود معترض اند. مطابق اخبار منتشرشده، هشت صفحه از صفحات روزنامه ايران هم کاهش پيدا کرده است. جواد دليري سردبير روزنامه ايران در اين باره گفته است: «به‌دليل بحران جدي کاغذ، از يک‌شنبه و تا اطلاع ثانوي هشت صفحه از صفحات روزنامه ايران را کاهش داديم.»

* كاغذ عامل حيات روزنامه هاست
حسين عبدالهي، مديرمسئول روزنامه آرمان هم تاکيد کرده است: «کاغذ اصلي‌ترين عامل حيات و انتشار مطبوعات است؛ روزنامه آرمان بيش از ۱۰ روز است با دشواري و با کاغذ قرضي منتشر مي‌شود؛ معلوم نيست به چه وضعيتي دچار مي‌شويم. قرار است کاغذي پيدا شود که قيمت آن به ۱۸ هزار تومان مي‌رسد.»
او در ادامه اذعان کرده است:« فضاي امروز بين‌المللي و اقتضائات جامعه اطلاعاتي ضرورت حضور گسترده و مقتدر رسانه‌اي را بيش از پيش جلوه‌گر ساخته است. اين امر زماني بيشتر خود را نشان مي‌دهد که به شرايط تحريم‌هاي ظالمانه و يک‌جانبه عليه ايران دقت کنيم. از اين رو کاهش حضور رسانه‌اي به ويژه مطبوعات در چنين شرايط حساسي، دادن فرصت به دشمنان منافع ملي ايران خواهد بود. مگر مي‌شود سربازي را به خط مقدم فرستاد که تفنگ ندارد و اگر تفنگ دارد فشنگ ندارد؟ کاغذي که با ارز ۴۲۰۰ تومان وارد شده در گمرک مانده باعث شده مطبوعات ايران به اين وضع بي‌سابقه دچار شوند.»
با اين حال قاسم فدايي، مديرعامل کارخانه کاغذ کارون گفته است: «اگر يارانه ۴۲۰۰ توماني که سال گذشته براي واردات کاغذ اختصاص داده شد در اختيار واحدهاي توليد داخلي قرار مي‌گرفت، شايد براي هميشه ۷۰ درصد نياز کاغذ کشور حل مي‌شد، اما متاسفانه اينگونه نشد.»

*قوه قضائيه برخورد كند
عبدالله گنجي، مديرمسئول روزنامه جوان هم با انتقاد از وضعيت موجود و تحليل بحران کاغذ به روزنامه رسالت مي گويد: ۱۸ ميليارد دلار ارز ۴۲۰۰ توماني حيف و ميل شد، خب اين را به کاغذ مي دادند. بسياري از سودجويان اين ارز را به عنوان کاغذ گرفته اند
و متاسفانه معاون رئيس جمهور با عجز و ناتواني مي گويد، قوه قضائيه برخورد کند. درحالي که خودشان گوشت را دست گربه داده اند.
وي بيان مي کند: بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، هيچ گاه رسانه هاي مکتوب ما در اين شرايط نبوده اند يعني در حال حاضر بدترين شرايط را دارند، حال آنکه ما در جنگ رواني قرار داريم و رسانه ها به جاي اينکه در شرايط فعلي براي پاسخگويي به ميدان بيايند، درگير مشکل کاغذ اند. متاسفانه به دليل عدم حمايت هاي دولتي ، فشل ترين رسانه ها، رسانه هاي مکتوب ايران هستند.
وي درباره ضرر و زيان هاي روزنامه جوان به واسطه بحران کاغذ تصريح مي کند: ما هم مثل همه روزنامه هاي ديگر مجبور شديم، تيراژمان را چندهزار نسخه کاهش دهيم تا بتوانيم خودمان را اداره کنيم. آن هم در شرايطي که مي دانيم کاغذ تحريم نيست. ما اين مسئله را به حساب بي توجهي، بي عرضگي، هدر دادن ارز کشور و عدم نظارت مي گذاريم.
فرشاد مهدي پور، مدير مسئول روزنامه صبح نو از ديگر منتقدان وضع موجود است، وي در گفت‌وگو با روزنامه رسالت بر اين امر تاکيد مي کند که تقريبا هر روز با نگراني روزنامه به چاپخانه ارسال مي شود چرا که ممکن است به دليل نبودن کاغذ، روزنامه چاپ نشود و اين نگراني اگر در گذشته هفتگي يا ماهانه بود، در حال حاضر به نگراني روزانه ما تبديل شده است و قيمت کاغذ به لطف اقداماتي که دولت انجام نداده، تقريبا به سه برابر افزايش پيدا کرده و در حال حاضر حدود ۱۷ يا ۱۸ هزار تومان است. ما به دليل اندازه و قطعي که روزنامه دارد، امکان کاهش صفحات را نداريم ولي احتمالا افزايش قيمت خواهيم داشت.
وي با اشاره به اينکه هيچ مشکلي بدون راه حل نيست اما مشکل کاغذ خيلي مهم نبوده و کاملا قابل حل است، مي افزايد: مسير ما براي کاغذ مطبوعات و نشريات از طريق واردات مي گذرد. واردات در گمرک ثبت مي شود، اطلاعاتي که در گمرک وجود دارد، نشان مي دهد حجم واردات کاغذ طي امسال و سال قبل کاهش چنداني نداشته ولي مصرف مطبوعات حتما به دليل قيمت بالا، کاهش داشته است. پس چه طور نمي تواند پاسخگوي نياز ما باشد؟ مسئله خيلي روشن است. کاغذ وارد بازار ايران شده و يک تعداد ارز دريافت کرده اند، حالا يا کاغذ آورده اند يا نياورده اند، آنهايي که ارز نياورده اند که تکليف شان معلوم است و بايد دستگاه هاي نظارتي و حکومتي برخورد کنند، همچنين اين دستگاه ها بايد با محتکراني که کاغذ را آورده اند و در انبار نگه داشته اند تا قيمتش افزايش پيدا کند هم برخورد کرده و کاغذ را به بازار بياورد.