|حسن شجاعي|
تحول در علوم انساني همواره يکي از مطالبات جدي اساتيد و دانشجويان کشور در طول ۳۵ سال اخير و از جمله تأکيدات اصولي امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامي به شمار رفته است. البته در اين زمينه سه رويکرد عمده وجود دارد. رويکرد اول، پذيرش علوم انساني متداول را امري اجتناب‌ناپذير دانسته و در خوش‌بينانه‌ترين وجه، تحول در علوم انساني را به منزله تغييرات ظاهري در متون و سرفصل‌هاي دانشگاهي براي رفع برخي تعارضات آشکار ميان آموزه‌هاي اسلامي و نظريه‌هاي غربي و سکولار مي‌داند. رويکرد دوم، با کنار گذاشتن کامل علوم انساني متداول و حتي نفي روش‌شناسي‌هاي رايج علمي، تحول در علوم انساني را به منزله جايگزين نمودن آموزه‌هاي نقليِ اسلامي با علوم انساني موجود مي‌داند. در اين بين، رويکرد سومي وجود دارد که نگاه آن به موضوع تحول در علوم انساني به دور از هرگونه افراط و تفريط، نگاهي متعادل است. بر اساس اين رويکرد، علوم انساني و طبقه‌بندي آن بايد بر اساس جهان‌بيني اسلامي مورد بازنگري قرار گيرد و در اين بازنگري قطعا علاوه بر تحول در فلسفه علوم انساني و به تبع آن، فلسفه‌هاي هر علم (فلسفه‌هاي مضاف)، و ضمن ارائه روش‌شناسي‌هاي جديد، در جايگاه و کارکرد روش‌شناسي‌هاي متداول علمي نيز تغييراتي حاصل شود. بنابراين رويکرد سوم علاوه بر درک فواید گزينش همه وجوهات مثبت و ممتاز علوم انساني متداول، بيش از هر چيز، بر توليد فکر و تئوري و تأسيس بنيان‌هاي جديد علمي بر پايه مباني و اصول ديني و توجه به اقتضائات بومي تأکید دارد.
در طول سال‌هاي گذشته تقريبا رويکرد اول بر ساير رويکردها غلبه داشته است و همين امر موجب گرديده تا نه‌تنها اقدامات انجام شده در زمينه تحول در علوم انساني قانع کننده نباشد بلکه زمينه تقويت رويکرد دوم نيز فراهم شود. با اين وصف، لازم است رويکرد سوم که اولا از مرحله شعار عبور کرده و تجارب قابل قبولي نيز در صحنه عمل (در داخل و خارج کشور) داشته است و ثانيا از شفافيت، امکان عملي‌سازي و از همه مهم‌تر قرابت بيشتري با تعاليم اسلامي برخوردار است مورد بررسي و کنکاش عميق قرار گرفته و از اين طريق زمينه تبديل آن به يک تئوري پايه در موضوع تحول در علوم انساني فراهم شود.
بنابر آنچه ذکر شد، امروز ايجاد زمينه مساعد براي معرفي دقيق رويکرد متعادل و نيز هم‌افزايي انديشمندان مسلمان ايراني و خارجي چه در نقد علوم انساني غربي و چه در هموار نمودن راه دستيابي به تئوري علوم انسانيِ اسلامي يک ضرورت است و برگزاري يک کنگره علمي جدي و غير تشريفاتي براي شروع اين حرکت اساسي مي‌تواند يک گام مهم و ارزشمند به حساب آيد.
برهمين اساس پنجمين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي با حضور جمعي از مسئولان کشوري از امروز به ميزباني مرکز همايش هاي صداو سيما در تهران برگزار مي شود.
در مراسم افتتاحيه اين کنگره که با حضور حجت الاسلام و المسلمين رئيسي رئيس قوه قضائيه ، سورنا ستاري معاون علمي رياست جمهوري ، حجت‌الاسلام سعيدرضا عاملي دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي و غلامعلي حداد عادل برگزار مي شود، جمعي از فعالان و کارشناسان حوزه علوم اسلامي و انساني نیز حضور دارند.
عطاالله رفيعي دبير پنجمين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي در
گفت و گو با «رسالت» ضمن بيان مطلب فوق از برپايي ۱۱ کميسيون تخصصي در طول مدت برگزاري اين کنگره در تهران و قم خبر داد.
وي با بيان تفاوت هاي اساسي اين کنگره با سال‌هاي قبل افزود: سال گذشته اين کنگره يک روزه بود اما امسال با توجه به گستردگي کار و اهميت موضوع طي پنج روز برگزار خواهد شد و روز هفتم آذرماه در قم مراسم اختتاميه و اهدایچهارمين جايزه علوم انساني در حضور آيت الله مصباح يزدي برگزار مي شود.
دبير پنجمين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي درخصوص موضوعات علمي ارائه شده در اين کنگره گفت: در مجموع ۴۶۰ چکيده مقاله و ۳۶۰ مقاله به دست ما رسيده و از ميان اين مقالات مجموعه‌اي از مقالات برگزيده شدند که در طول سه روز برگزاري کميسيون‌ها ارائه خواهند شد.
رفيعي همچنين در مورد کميسيون هاي فعال در ايام برگزاري کنگره نيز گفت: کميسيون اقتصاد اسلامي ما روز چهارشنبه، ۶ آذرماه، در دانشگاه علوم و معارف قرآن کريم تهران برگزار خواهد شد و کميسيون تعليم و تربيت اسلامي با محوريت دانشگاه شاهد در محل دانشگاه شاهد در همين روز برگزار مي شود. کميسيون الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت با محوريت دانشگاه امام صادق(ع) روز دوشنبه، ۴ آذرماه در محل اين دانشگاه ، برگزار مي‌شود. همچنين کميسيون جامعه‌شناسي با محوريت و مديريت دانشگاه شيراز در مرکز پژوهش‌هاي علوم اسلامي صدرا برگزارخواهد شد و در نهايت کميسيون روانشناسي اسلامي با محوريت انجمن علمي روانشناسي حوزه علميه قم و دانشگاه اصفهان در دانشگاه علوم و معارف قرآن کريم قم برگزار مي‌شود.
رفيعي در ادامه خاطرنشان کرد: نحوه مشارکت علاقه‌مندان در اين کنگره به اين شکل است که بايد در پايگاه اطلاع رساني مربوطه ثبت‌نام کنند تا پس از بررسي از آنها دعوت شود تا در جلسات کميسيون‌ها شرکت کنند. ضمن اينکه مراسم اختتاميه کنگره روز پنج شنبه اين هفته در قم برگزار مي‌شود و همزمان با آن چهارمين جايزه علوم انساني اسلامي نيز اعطا خواهد شد.
وي با تأکید بر اين نکته که حدود ۱۰ سال پيش که اولين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي برگزار شد، به صورت طبيعي ظرفيت‌هايي ايجاد شد و در کنار کنگره، فعاليت‌هاي اقماري شکل گرفت، خاطرنشان کرد: در اين مسير هر چه جلوتر مي‌رفتيم فعاليت‌هاي اقماري بيشتر مي‌شدند و خود کنگره تحت‌الشعاع اين فعاليت‌ها قرار مي‌گرفت. از جمله اين فعاليت‌ها نشست اساتيد منتخب علوم انساني اسلامي است که تاکنون پنج نشست برگزار شده است.
رفيعي تصريح کرد: بحث انتشار کتب فاخر در حوزه علوم انساني اسلامي از ديگر فعاليت‌هايي است که انجام شده و همچنين فصلنامه‌هايي در کنار اين کنگره منتشر شد که يکي از آنها فصلنامه صدراست. دو فصلنامه ديگر که در شرف علمي پژوهشي شدن هستند، يکي ناظر به موضوعات کاربردي و ديگري ناظر به مسائل بنيادين است. بحث مرکز نوآوري و ايده‌پردازي هم از جمله فعاليت‌ها بود. انجام اين فعاليت‌ها در ظرف ۱۰ سال گذشته بر خود کنگره سايه انداخت.
دبير پنجمين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي ادامه داد: به همين دليل حدود ۶ ماه پيش شوراي سياست‌گذاري مجمع تشکيل شد و اين شورا، شکل‌گيري مجمع عالي علوم انساني اسلامي را تصويب کرد که برگزاري کنگره يکي از فعاليت‌هاي آن است. برگزاري کنگره هم تا زماني انجام مي‌گيرد که احساس نياز وجود داشته باشد. درحال حاضر يک مجمع عالي علوم انساني وجود دارد که زيرمجموعه آن فعاليت‌هاي علمي در سطوح عالي انجام مي‌گيرد که يکي از فعاليت‌هاي کنگره است.
وي ادامه داد: اين کنگره يک نمايشگاه براي عرضه آخرين دستاورد‌هاي علوم انساني اسلامي است. ناظر به همين موضوع تصميم گرفتيم شکل و شمايل کنگره را تغيير دهيم. به همين خاطر امسال به کميسيون‌ها بهاي بيشتري داده خواهد شد. امسال علامه بر برنامه افتتاحيه و اختتاميه، کميسيون‌ها توزيع شده‌اند و به مباحث تخصصي خواهند پرداخت.
دبير پنجمين کنگره بين‌المللي علوم انساني اسلامي در پايان گفت: نکته آخر اينکه الان حدود ۴۵ نهاد دانشگاهي و حوزوي در اين کار مشارکت دارند و همه اينها در شوراي مجمع نماينده دارند. اين مشارکت در سه سطح انجام مي‌شود. برخي از اين مراکز تعهد دارند مقالات علمي پژوهشي آماده کنند. يک بخشي مسئوليت مستقيم کميسيون‌هاست. يکي از افتخارات اين کنگره اين است که مديريت کميسيون‌ها به صورت شبکه‌اي انجام مي‌شود يعني خود دانشگاه‌هاي کشور انجام مي‌دهند.