مرضيه صاحبي
تعليم و تربيت سنگ بناي توسعه است. توسعه در جامعه اي که سياست‌گذارانش توجه خود را به جاي تکيه بر منابع طبيعي بر سرمايه انساني به منظور رشد و تعالي تمام عيار معطوف داشته اند.
اما در جامعه ما دو ديدگاه حاکميت دارد، ديدگاهي که به جاي نيروي انساني، صرفا منابع طبيعي را به چشم سرمايه مي بيند و ديدگاهي ديگر که اگرچه به سرمايه نيروي انساني معتقد است اما به نسخه ملي تعليم و تربيت اعتقادي نداشته و همچنان بر غاز بودن مرغ همسايه تاکيد دارد. جان کلام اينکه سند ۲۰۳۰ يونسکو را معتبرتر از سند تحول بنيادين مي دانند، در همين حال صاحب نظران مي پرسند؛ يونسکو داراي چه وجاهت قانوني يا علمي است و چرا براي ما تصميم مي گيرد؟ و اصلا چرا اسناد ملي خودمان را با جان و دل نمي‌پذيريم و چشم مان به دهان غربي ها دوخته شده. اما مرغ مدافعان ۲۰۳۰ يک پا دارد، آنها معتقدند هرچه از غرب رسد نيکوست. برهمين اساس تلويحا اسناد خارجي را بر سند تحول ترجيح مي دهند و به عمد يا غيرعمد فراموش مي کنند که اين سند ظاهرا توسعه پايدار و عدالت آموزشي را دنبال مي کند اما در پس آن تغيير ذائقه و نفوذ نهفته است.
چندي پيش گزارشي مفصل از اجراي پنهاني اين سند منتشر کرديم و کبري خزعلي، عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي در گفت‌وگو با رسالت صراحتا مطرح کرد: «آموزش پرورش از عدم اجراي اين سند سخن گفته اما عملا گزارش هايي از مهدكودك ها
مي رسد كه نشان مي دهد ۲۰۳۰در حال اجراست.» او در ادامه با اشاره به اهداف غربي ها از اجراي اين سند، تاکيد کرد: «آنها مي خواهند ما به جامعه اي كاملا سكولار تبديل شويم و به همه آزادي هايي كه در تمامي اديان حرام يا خلاف رشد و كمال بشر بوده، دست يابيم. «شارلون اسلات» ، مديرعامل موسسه بين المللي ديده بان خانواده و عضو انجمن حقوق خانواده سازمان ملل متحد عنوان كرده است، اين سند انقلاب جنسي ايجاد خواهد كرد و نابودي معصوميت كودك و خانواده و بالاتر از آن نابودي بشريت را رقم مي زند. «اسلات» چندين پرونده را در سازمان ملل دارد و در عين حال با ۱۷۰ كشور سياست هاي خانواده را تنظيم و با انواع مباحث زنان و خانواده ارتباط دارد. او به همراه ۲۶ نفر ديگر از اساتيد جهان در اين رابطه اعلام خطر كرده و گفته اين سند به نام برنامه توسعه پايدار تحت عنوان رشد علمي، فكري، سياسي و اقتصاد اهدافي همچون نابودي فرهنگ و اخلاق و خانواده را دنبال مي كند و با اين اقدام نابودي جمعيت را رقم خواهد زد.»
اما اين سند در آذرماه ۱۳۹۵ بدون اطلاع رساني قبلي با حضور وزراي آموزش و پرورش و علوم رونمايي شد، در آن برهه اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و برخي از نمايندگان مجلس، بخش هايي از پيش نويس منتشر شده را مغاير با قانون اساسي دانستند و مقام معظم رهبري در ديدار با معلمان و فرهنگيان بر اين مسئله تصريح داشتند كه نبايد اجازه بدهيم مجموعه هاي
بين المللي براي ما تصميم بگيرند و از اين طريق بخواهند در كشور نفوذ كنند، آن هم در شرايطي كه مي توان به اسناد بالادستي داخلي توجه كرد. اين مسئله واکنش هاي متعددي را در پي داشت.
منصورکبگانيان، دبير ستاد راهبري نقشه جامع علمي و عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي درسال ۱۳۹۶ گفت: «طبق مطالبه رهبر انقلاب، بخش آموزش سند ۲۰۳۰ درحال حاضر متوقف شده‌است.»
بهرام قاسمي، سخنگوي سابق وزارت امور خارجه ايران با تاکيد بر اينکه موضع اصولي و تغييرناپذير ايران اجرا نکردن قسمت‌هايي از سند ۲۰۳۰ است، اظهار کرد: «با قوانين و باورهاي ديني و اولويت‌هاي ملي و ارزش‌هاي اخلاقي جامعه ايران در تناقض است.»
وزارت علوم جمهوري اسلامي ايران هم خردادماه ۹۶ بيانيه‌اي به اين شرح انتشار داد: «چارچوب اقدام آموزش ۲۰۳۰» صرفاً يک بيانيه است و در زمره پيمان‌نامه‌ها نمي‌گنجد و الزام‌آور نيست و کشورها مطابق با ساختار ملي خود مي‌توانند آن را اجرا کنند. علي‌رغم الزام‌آور نبودن سند «چارچوب اقدام آموزش ۲۰۳۰»، جمهوري اسلامي ايران باز هم نسبت به آن اعلام تحفظ رسمي و مکتوب کرده و دامنه شمول مفاد پذيرفته شده را محدود و مشروط کرده‌است.»
۲۳ خردادماه ۱۳۹۶ در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي مقرر شد، اسناد بالادستي مصوب در اين شورا و مجلس مدنظر قرار گرفته و در حوزه تعليم و تربيت هم سند ملي «تحول بنيادين آموزش و پرورش» مورد توجه باشد و هر سند ديگري مغاير با آن، ملغي اعلام شود اما شواهد نشان مي دهد، هنوز بخش هايي از ۲۰۳۰ به صورت پنهاني اجرايي مي شود و اين در حالي اتفاق مي افتد که کارشناسان حوزه آموزش با نگرشي نقادانه نسبت به اين مسئله عنوان کرده اند، قريب هفت سال از به تصويب رسيدن سند تحول بنيادين گذشته و در خوشبينانه ترين حالت ۱۰ درصد آن به اجرا درآمده است.
در همين رابطه محمود صادقي از اعضاي کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با رسالت تاکيد مي‌کند: «چندين بار در کميسيون مطرح کرده ام که بايد براي سند تحول همانند سند ۲۰۳۰ برنامه اقدام زمان بندي شده وجود داشته باشد اما متاسفانه کوتاهي صورت گرفته است. ضمن اينکه در اينجا سوالاتي هم مطرح است. اينکه سند تحول بنيادين چند سال است نوشته شده و چرا اجرا نمي شود؟ آيا به گونه اي نوشته شده که قابل اجرا باشد؟ ممکن است سند ايراد داشته باشد. سالها هزينه صرف آن شده، پزش را هم مي دهيم ولي چرا اجرا نمي شود. يک دليل آن تعلل ماست و دليل ديگر هم اين است که بخش هايي از سند شعاري نوشته شده و قابل اجرا نيست. يا به فرض مثال با امکانات ما سازگاري ندارد. بحثي سال گذشته در رابطه با اين سند مطرح شد و شايد اولين حکمي بود که مي خواست اجرايي شود، مربوط به متناسب سازي زمان تعطيلات با اقليم است يعني در برخي استان هاي ما که گرمسيري هستند، به جاي تعطيلات تابستاني، تعطيلات زمستاني داشته باشند، اما راي نياورد. همين اعضاي کميسيون که دائم آموزش و پرورش را تحت فشار مي گذارند که چرا سند را اجرايي نمي کنيد، اکثرا به آن راي ندادند و يا بحث رتبه بندي معلمان که براي اجراي آن بودجه نياز است. از چه محلي بايد بودجه تامين شود؟ بودجه اي تامين نمي کنيم و بعد شعار به حق تکريم معلمان را مي دهيم. يا در حال حاضر هيچ توازني بين توزيع بودجه در بخش هاي مختلف وجود ندارد يعني آموزش پرورش را در سيستم برنامه ريزي کشور يک نهاد مصرفي تلقي کرده ايم.
درحالي که از نظر سند ۲۰۳۰ سرمايه گذاري در حوزه آموزش و پرورش به منزله سرمايه گذاري زيرساختي براي توسعه پايدار در جوامع انساني است. يعني نگاهش به آموزش و پرورش نگاهد سرمايه اي است نه مصرفي. از سوي ديگر معلمان ما الان مشکلات معيشتي دارند و در اوليات زندگي شان مانده اند
بعد ما انتظار داريم آن ارزش هاي متعالي که در سند تحول آمده را اجرا کنند.»
وي در ادامه با اشاره به اجراي پنهاني سند ۲۰۳۰ بر اين نکته تاکيد دارد که «اگر اين ادعا درست باشد، بحث اش جداست اما بايد نام ببرند؛ کدام بخش هاي آن به صورت پنهاني اجرا مي شود؟ کلي گويي که معنايي ندارد.
بنابراين هنوز دلايلي ارائه نشده و از سوي ديگر در رابطه با سند تحول بنيادين مطالعات تطبيقي صورت گرفته و در بسياري از حوزه ها تعارضي با اسناد ۲۰۳۰ ندارد. قبول دارم که در برخي بخش ها، ۲۰۳۰ محتوايي دارد که با ارزشهاي ما سازگار نيست اما در بسياري از حوزه ها مغايرتي با سند تحول بنيادين ندارد. يکي از شعارها و اهداف سند ۲۰۳۰ اين است که آموزش بايد مادام العمري باشد و اين از افتخارات ماست که بيش از ۱۴۰۰ سال پيش حضرت پيامبر (ص) فرمودند: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ إِلَي اللَّحْد» يعني زگهواره تا گور دانش بجوي و يا بحث عدالت و برابري جنسيتي بين زن و مرد در آموزش که از شعارهاي مطرح شده در سند ۲۰۳۰ است کجايش با اسلام مغايرت دارد؟ پيامبر اسلام ۱۴۰۰ سال پيش فرمودند: «طَلَبُ العِلمِ فَريضَةٌ عَلي كُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ» يعني تحصيل بر هر مرد و زن مسلماني واجب است و هيچ تبعيضي در فراگيري علم و دانش بين زن و مرد نيست. يا بحث هايي مربوط به عدالت و توسعه آموزش در مناطق کم برخوردار عنوان شده که هم از اهداف سند تحول بنيادين و هم ۲۰۳۰ است. به جاي اينکه با مسائل برخورد شعاري کنيم به خصوص در حوزه هايي که مربوط به آموزش، پژوهش و نخبگان است بايد اجازه بدهيم به طور علمي و به دور از شعار و احساسي کردن فضا بحث و بررسي انجام شود.»
*رهبري فرمودند وقتي که خودمان سند داريم، نيازي به سند ۲۰۳۰ نداريم
وي تصريح مي کند: «بنده معتقدم جنبه هايي از اين سند با ارزش هاي ما سازگاري ندارد مثل آنجايي که از نگاه غربي ها، گفتمان جديدي را در مورد جنسيت مطرح مي کند و گروه هاي همجنس گرا را به رسميت مي شناسد و يا روي حقوق آنها تاکيد مي کند. اين ها با چارچوب هاي ديني و فقهي ما ناسازگار است اما در حوزه هاي مربوط به توسعه آموزش در مناطق کم برخوردار و فقير و بحث عدالت آموزشي و رفع تبعيض بين زنان و مردان با مباني ديني و سند تحول ناسازگار نيست. البته رهبري فرمودند وقتي که خودمان سند داريم، نيازي به سند ۲۰۳۰ نداريم که آنها براي ما نسخه بپيچند که خب اين امر درست و قابل تاملي است. اما استفاده از تجارب ديگران که مانعي ندارد. پيامبر فرمودند: «اطلبوا العلم ولو بالصين» يعني شما به دور دست ها برويد و دانش را فرا بگيريد يا فرمودند “خذ الحکمه ولو من اهل النفاق” يعني حکمت را بگير و لو از اهل نفاق. به هر حال من اين روش ها را که مي خواهند از هر چيزي
به عنوان ابزاري براي رقابت هاي سياسي استفاده کنند تا رقيب خودشان را بکوبند، براي کشور مضر مي دانم.» صادقي با بيان اينکه در خصوص سند ۲۰۳۰ بايد نقد عالمانه صورت بگيرد و جنبه هاي مثبت و منفي آن به صورت تفصيلي و نه شعاري مورد بررسي قرار بگيرد، مي افزايد: اين سند در سال ۲۰۱۵ براي افق ۱۵ سال آينده يعني سال ۲۰۳۰ نوشته شده و هدف اصلي آن توسعه پايدار است و در بخش آموزش هدف اصلي اش رفع تبعيض است. اين سند همچنين بر آموزش اطلاعاتي که براي هوشياري دانش آموزان براي چگونگي مقابله با سوء استفاده جنسي لازم است توصيه دارد. همانطور که مي دانيم و گه گاه خبرهاي آن به رسانه ها درز مي کند يکي از مشکلات ما در مراکز و مؤسسات آموزشي است. اما ما اين مسائل را وارونه جلوه مي دهيم و متأسفانه نتيجه عکس هم مي گيريم. ما در مجموع دچار يک جانبه نگري شده ايم. اين سند برخلاف آنچه در برخي از رسانه هاي ما ادعا مي شود توطئه آميز نيست. يک سند جهاني است و بسياري از کشورها آن را اجرا کرده و دستاوردهاي بسيار خوبي هم در حوزه آموزش و حوزه پايدار بدست آورده اند. با شعار کاري از پيش نمي بريم.» اين نماينده مجلس مي گويد: «به نظر بنده همانطور که رهبري درباره تمدن غرب فرمودند نگاه افراطي يا تفريطي هر دو غلط است، درمورد سند ۲۰۳۰ نيز افراط و تفريط غلط است. من ديده ام بسياري که با سند ۲۰۳۰ ابراز مخالفت مي کنند و حتي خودم از آنها پرسيده ام آيا اين سند را ديده ايد بعضا حتي وجه تسميه آن را نمي دانند. بايد به جاي تبديل کردن مستيل به مستمسک و شعارهاي سياسي براي انتخابات و وارونه جلوه دادن حقايق و تحريف آن، به طور عالمانه، نقادانه، بي طرفانه اين سند تشريح شود و ببينيم در کدام قسمت ها با اسلام و سند تحول بنيادين مغايرت دارد و در کدام قسمت ها مطابقت دارد و بعد درصد مطابقت و مغايرت آن را ببينيم و به صورت آشکار و صريح عنوان کنيم که اين قسمت ها با نظام ما داراي مغايرت است و اينها مغايرت ندارد ولي ما بهترش را داريم. بنابراين نبايد سياسي کاري کنيم.»
*هرکس در مخالفت با ۲۰۳۰ صحبت کند، انگ بي سواد و نفهمي به او مي زنند!
اما در ادامه عليرضا سليمي از ديگر اعضاي کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با رسالت برخي از اعضاي اين کميسيون را مورد نقد جدي قرار داده و تاکيد مي کند: «بعضي از آقايان در کميسيون با يک حرارتي از ۲۰۳۰ دفاع مي کردند که براي ما شگفت آور بود. ما اين ها را فراموش نکرده ايم. فضائي هم درست کرده بودند که اگر کسي صحبتي مخالف با اين سند مطرح مي کرد، فوري انگ بي سواد و نفهمي به او مي زدند و معتقد بودند که زبان دنيا را مي فهمند. اين فهميدن زبان دنيا براي کشور ما دردسر شده. اين عده خود را عقل کل مي دانند و براي هيچ کس هيچ نقشي قائل نيستند. بعد از مدتي که صداي مراجع و رهبر انقلاب درآمد، مجبور شدند در لفظ عقب نشيني کنند اما واقعيت اين است که برخي NGO ها اين سند را به صورت غيررسمي اجرا کردند و حتي بعضي آموزش ها که در مهدکودک ها داده مي شود دقيقا در راستاي سند ۲۰۳۰ است و اتفاقاتي که به تازگي با آهنگ ساسي در مدارس افتاد از همين جا نشئت گرفته است. آيا آقايان به وظايف شان عمل کرده اند يا نکرده اند؟ اگر کرده اند پس چرا اين اتفاقات رخ مي دهد و اگر نکرده اند پس بايد پاسخگوي کوتاهي خود در برابر افکار عمومي باشند.»
وي با طرح اين پرسش که چه طور مي شود سند ۲۰۳۰ را با اين سرعت اجرا کرده و بخش نامه هاي آن را ابلاغ کنند
مي افزايد: «جناب رئيس جمهور با صراحت گفتند، من از هر چيزي بگذرم از سند ۲۰۳۰ نمي گذرم و در مقابل براي سند تحول دچار تعلل و کاستي هستند. اين امر نشانگر عدم اراده جدي است، حال آنکه در کمال تاسف براي اجراي سند ۲۰۳۰ اراده جدي وجود دارد.»
حجت الاسلام احمد سالک عضو کميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي هم در گفت‌وگو با رسالت به طرح ديدگاه خود پرداخته و تاکيد مي کند: «برخي از اعضاي کميسيون معتقدند؛ برخي بخش هاي سند ۲۰۳۰ مغاير با نظام نيست و مي تواند اجرايي شود، حال آنکه همين نوع تفکر اشکال دارد. ما از نظر مباني اسلامي کمبودي نداريم که بخواهيم به برخي از مطالب خوب اين سندها متکي شويم. آقايان مراکز پژوهشي دارند، ارزش ها را کشف کرده و پياده سازي کنند. اينکه ما از برخي مطالب خوب ۲۰۳۰ استفاده کنيم به معناي گشودن دروازه ها براي استفاده از ديگر بخش هاي سند است و اين امر قابل قبول نيست.» وي با اذعان بر اينکه يکي از مباني اصلي تعليم و تربيت به مقتضاي مجموعه ارزش هاي ديني و انقلابي ما، وزارت آموزش و پرورش است، مي گويد: «حدود ۱۲ سال فرزندان ما به عنوان امانت در اختيار آموزش و پرورش هستند و در طول اين ۱۲ سال بايد شخصيت آنها را به اقتضاي مباني اسلامي تربيت کرده و رشد و ارتقاء دهند. اگر در اين مسير کوتاهي صورت بگيرد و نيروهايي که تربيت مي شوند به مقتضاي انقلاب و اسلام نباشند، ظلمي بزرگ به فرزندان اين مملکت است. دشمنان ما تمام تلاششان اين است که بر روي مباني اصلي ما نفوذ کنند و براين اساس سند ۲۰۳۰ را تنظيم کردند و بسياري از کشورها را تحت تاثير خود قرار داده اند
اما جمهوري اسلامي ايران در مقابل سندها و قراردادهاي نفوذي، مقاومت کرده و ايستاده است.»
*آموزش و پرورش نظارت کند
حجت الاسلام سالک تصريح مي کند: «بعضا مشاهده مي کنيم در گوشه و کنار موضوعاتي از اين سند مورد توجه بعضي افراد جاهل و معاند قرار گرفته و اين مطلب آنقدر مهم بود که مقام معظم رهبري به طور جدي ورود کردند و در عين حال وزير آموزش و پرورش اعلام کرد، اگر موردي هست، اطلاع دهند تا برخورد شود البته ما اين سخن را از ايشان نمي پذيريم. دستگاه هاي نظارتي آقاي وزير بايد آنقدر قوي باشد که اجازه ندهد حتي يک مورد آن در مراکز آموزشي اجرا شود. اينکه مردم در اين زمينه اطلاع دهند، يک وجهه قضيه است ولي اصل موضوع؛ نظارت آموزش و پرورش است.»
اين عضو کميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي در پاسخ به اين پرسش که چرا سند تحول آموزش و پرورش با سرعت پياده نمي شود مي گويد: «به نظر بنده اشکالاتي دارد. اولين اشکال آن تنظيم زيرساخت هايي است که سند تحول بايد براساس آن زيرساخت ها شکل بگيرد، از طرفي با کاهش منابع روبه روست و ديگر اينکه نبايد غافل شويم که شبکه هاي نفوذ تلاش مي کنند به خاطر بعضي از مسائل و مشکلاتي که در داخل کشور داريم، معلمان و اساتيد را نسبت به نظام بدبين کنند. در هر صورت آنچه مهم است تحقق سند تحول بنيادين آموزش و پرورش است.»
دکتر محمد اسحاقي عضو هيئت علمي دانشگاه تهران از صاحب نظراني است که به تحليل اين سند پرداخته و در گفت‌وگو با روزنامه رسالت بر اين امر محوري تاکيد دارد که «سند مذکور براساس نگرش هاي غربي مورد تدوين قرار گرفته و در واقع سندِ اداره جهان براساس فرهنگ ليبرالي است بنابراين ۲۰۳۰ تعارض هاي جدي با اسناد و ارزشهاي ملي و قانون اساسي ما دارد. اگرچه پس از هشدار مقام معظم رهبري مقرر شد اين سند و سندهاي مشابه و معاهدات و کنوانسيون هاي مشابه ملغي شود و صرفا سندهاي ملي محور قرار بگيرد اما ظاهرا بخش هايي از آن اجرايي مي شود حال آنکه اسناد ملي ما پيشرفته تر از نمونه هاي جهاني نظير سند توسعه پايدار ۲۰۳۰ است.»
گفته مي شود ما در همه زمينه ها داراي اسناد ملي، مصوب هستيم که اجراي آنها مي تواند کشور را بيش از آن اهدافي که حتي در سند توسعه پايدار ۲۰۳۰ مندرج است به توسعه و پيشرفت برساند و حتي ضمن حفظ ارزش ها و مباني ديني خودمان، موجب اعتلاي کشور هم بشود. اسحاقي با تاييد اين مطلب تصريح مي کند: «گاهي اوقات همايش هايي هم برگزار شده و صراحتا گفته مي شود، ۲۰۳۰ در چارچوب اهداف توسعه پايدار است و تلاش دارند آموزه هايي از آن را اجرايي کرده و يا هم سويي ايجاد شود. وزارت آموزش و پرورش هم رسما در جلسات متعدد اعلام کرده که اين سند ملغي است و اگر شواهدي مبني بر اجراي بخش هايي از آن وجود دارد، گزارش بدهند تا مورد پيگيري قرار بگيرد.»
به باور اين استاد دانشگاه؛ سند تحول بنيادين آموزش و پرورش سند برتر در حوزه آموزش ملي است و حتي امکان محور قرار گرفتن براي همه کشورها وجود دارد و مي تواند به عنوان يک سند در سازمان هاي بين المللي مورد تصويب قرار بگيرد و يا در يونسکو به ثبت برسد اما براي اجرايي کردن آن بايد سالها تلاش شود البته تلاش هايي هم صورت گرفته اما ارزيابي ها نشان مي دهد؛ روند فعلي مطلوب نيست. در ديدار اخير معلمان و فرهنگيان با مقام معظم رهبري و ديدارهاي قبلي، ايشان اشاره کرده بودند که براي نحوه اجراي سند تحول بنيادين، نيازمند نقشه راهي هستيم تا در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب برسد و هم و غم همه نهادهاي ملي اعم از آموزش و پرورش، وزارت علوم، رسانه ها و صدا و سيما تحقق آن باشد.
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران عنوان مي کند: «اگر بخواهيم به اهداف پيشرفته قانون اساسي و اهداف عالي نظام اسلامي و آنچه که در سند تحول است، دست يابيم، مهمترين عامل، تربيت نيروي انساني تراز انقلاب اسلامي است. نيروهايي خلاق، مومن، مبتکر و آينده نگر که مي توانند سازنده کشور باشند و در مقابل تمامي تهديدها، کشور را به توسعه و پيشرفت برسانند، يعني اگر ما همه سرمايه گذاري هايمان را صرف تربيت نيروي انساني کنيم که اساس آن در آموزش و پرورش است و همه دستگاه ها بتوانند پشتيباني کننده و عقبه نظام آموزش و پرورش باشند، با اطمينان سند تحول محقق مي شود.»