يوکيو آمانو، مدير کل آژانس بين المللي انرژي اتمي در سن ۷۳ سالگي درگذشت. بدون شک در خصوص آمانو و عملکرد وي در آژانس بين المللي انرژي اتمي نکاتي وجود دارد که لازم است مورد توجه قرار گيرند: امروز کمتر تحليلگري در حوزه روابط بين الملل، از آمانو به عنوان فرد مستقل در آژانس بين المللي انرژي اتمي ياد مي کند. بسياري از تصميم گيري هاي آمانو، تحت تاثير لابي هاي قدرتمند در آژانس بين المللي انرژي اتمي صورت مي گرفت.
آمانو به خوبي مي دانست که موضوعاتي مانند انحراف برنامه هسته اي صلح آميز جمهوري اسلامي ايران، صرفا ادعاهايي غير حقوقي در راستاي ايجاد محدوديت براي کشورمان محسوب مي شد، اما با اين وجود هرگز حاضر نشد اقدامي در مواجهه با آمريکا صورت دهد.
آمانو هيچ گاه حاضر نشد در خصوص نقش منفي ايالات متحده آمريکا در آژانس بين المللي انرژي اتمي و فشارهاي سياسي واشنگتن به اين مجموعه افشاگري کند. حتي در مواردي، آمانو خود به جزئي از اين بازي وقيحانه آمريکا تبديل شد.
نه تنها در دوران حضور آمانــو در آژانس، بلكه در دوران حضور محمد البرادعي نيز شاهد سياســي كاري آژانس در مواجهه با پديده‌هــاي حقوقي بوديم. تاكنون بارها تأكيد شــده اســت كه “بــي اعتمادي نسبت به آژانس ” يكي از مؤلفه‌هايي است كه بايد در دوران پســابرجام مورد توجه دستگاه ديپلماســي و سياست خارجي كشورمان قرار گيرد.
اين روند، پس از مرگ آمانو و متعاقب انتخابات جانشين وي نيز بايد همچنان حفط شود.
آمانو خود بيش از هر فرد ديگري آگاه بود که طرح موضوع PMD يا همان ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته اي ايران برگرفته از يک سلسله مطالعات ادعايي و دروغين ساخته و پرداخته دست نهادهاي امنيتي و اطلاعاتي غرب است. متاسفانه نحوه مواجهه آژانس با اين موضوع بيشتر به جاي آن که فني و حقوقي باشد، سياسي است. اگر آمانو نسبت به بايسته هاي حقوقي و فني مترتب بر روابط آژانس با اعضاي خود متعهد بود، اساسا طرح مسئله PMD دليل خاصي نداشت.
تجربه تلخ سال هاي اخير نشان داد که “سکون” يا “حرکت” آمانو در مناسبات آژانس -تهران متغيري وابسته به رويکرد سياسي غرب نسبت به ايران بود. نبايد تصور کرد که آمانو بر غرب و اعضاي ۱+۵ تاثيرگذار بوده است ، بلکه وي از آنها تاثيرپذير بود. در اينجا به جاي آنکه آژانس بر اعضاي ۱+۵ و در راس آن ها آمريکا محيط باشد، آنها بر آمانو و آژانس احاطه داشتند ! به عنوان مثال زماني که در جريان امضاي توافق موقت ژنو (آذرماه ۱۳۹۲) مقامات آمريکايي صراحتا اساسنامه آژانس و NPT را زير سوال برده و حق ذاتي غني سازي اعضا (از جمله ايران ) را منکر شدند، آمانو حاضر نشد در دفاع از متن صريح NPT وارد کارزار شود. حتي کار به آنجا کشيد که هانس بليکس، مدير کل اسبق آژانس پس از مشاهده سکوت آمانو خود به ميدان آمد و مطابق بند۴ NPT، استدلال مقامات آمريکايي در خصوص ذاتي نبودن حق غني سازي براي اعضا را به صورت مطلق رد کرد.
درنهايت اينکه آژانس بين المللي انرژي اتمي ماهيتي کاملا رئاليستي دارد و در بستر بازي قدرت هاي بزرگ به فعاليت خود ادامه مي دهد و حتي انتخاب مدير کل اين مجموعه نيز با اراده و نظر واشنگتن و متحدانش صورت مي گيرد. از اين رو نبايد با پديده اي رئاليستي برخوردي ايده آليستي كرد.